Białaczka u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Czy białaczka to rak krwi?

Białaczka to nowotwór krwi błędnie określany czasem błędnie mianem raka krwi (w prawidłowej medycznej nomenklaturze rak to nowotwór wywodzący się z tkanki nabłkonkowej, a krew do takich nie należy). Istotą białaczki jest nieprawidłowy rozrost niedojrzałych komórek wywodzących się z linii białokrwinkowej, tzw. blastów. Blasty wypierają prawidłowe komórki ze szpiku, co przekłada się na obraz krwi obwodowej i na objawy.

Białaczka to tak naprawdę nie pojedyncza choroba, a grupa chorób. Podstawowe typy (rodzaje) białaczek to:

• ostra białaczka limfoblastyczna,
• przewlekła białaczka limfoblastyczna,
• ostra białaczka szpikowa,
• przewlekła białaczka szpikowa.

Jak pokazują statystyki, białaczki są najczęstszymi nowotworami wieku dziecięcego (stanowią ok. 25 proc. nowotworów u dzieci).

Jakie są przyczyny białaczki u dziecka?

Najczęstsza białaczka u dzieci to ostra białaczka limfoblastyczna. Bardzo rzadko u dzieci rozpoznawane są białaczki przewlekłe (stanowią one jedynie 5 proc. białaczek u dzieci i są to jedynie przewlekłe białaczki szpikowe, u dzieci nie stwierdza się przewlekłej białaczki limfoblastycznej).

Na białaczki najczęściej chorują dzieci w wieku 2–7 lat, nieco częściej chłopcy. Białaczki zdarzyć się mogą jednak w każdej grupie wiekowej – obserwowane są także białaczki u niemowląt, a nawet u noworodków. Białaczki rozpoznawane w pierwszym miesiącu życia określane są mianem białaczek wrodzonych.

Przyczyny białaczek u dzieci nie do końca są wyjaśnione. Wśród czynników sprzyjających zachorowaniom wymienia się m.in. promieniowanie jonizujące, narażenie na niektóre związki chemiczne, niektóre leki (cytostatyki), predyspozycje genetyczne. Częściej obserwuje się białaczkę u dzieci z zespołem Downa czy też u dzieci z ataksją teleangiektazją.

Białaczki u dzieci zwykle są nowotworami agresywnymi, przebiegającymi dynamicznie, ale rokowania są w przypadku dzieci lepsze niż u dorosłych. Obecna medycyna daje stosunkowo sporemu odsetkowi dzieci szansę na wyleczenie białaczki.

Białaczka – objawy u dzieci

Oznaki białaczki u dziecka mają kilka źródeł. Po pierwsze związane są one z wypieraniem prawidłowych linii komórkowych ze szpiku. Po drugie pojawiają się objawy kostne związane z rozwijaniem się procesu nowotworowego w szpiku. Po trzecie, może dojść do nacieku OUN i objawów z tym związanych. Po czwarte, mamy do czynienia z tzw. objawami ogólnymi nowotworów, do których należą niewyjaśnione gorączki i stany podgorączkowe oraz utrata masy ciała

Przy podejrzeniu białaczki u dzieci objawy, które powinny zaniepokoić rodzica, są zróżnicowane:

• objawy białaczki związane z niedokrwistością:
  • bladość skóry,
  • osłabienie,
  • męczliwość, brak energii, ospałość (objawami białaczki u niemowląt są m.in. zwiększona potrzeba snu i rozdrażenie po wybudzeniu),
  • obniżenie apetytu,

• objawy małopłytkowości:
  • wybroczyny na skórze,
  • skłonność do nadmiernego siniaczenia (liczne siniaki na skórze, siniaki na rękach i siniaki nogach, mogą błędnie sugerować podejrzenie dziecka maltretowanego),
  • krwawienia z nosa,
  • krwawienia z błon śluzowych,

• objawy nieprawidłowej funkcji układu białokrwinkowego:
  • osłabienie odporności, skłonność do częstych infekcji,

• kostne objawy białaczki:
  • bóle kości, bóle stawów
  • ograniczona ruchomość kości,
  • utykanie.

• objawy związane z naciekiem OUN:

  • bóle głowy,
  • wymioty,
  • drgawki

Inne objawy białaczki u dziecka

Białaczkę u dziecka mogą sugerować dodatkowo niewyjaśnione gorączki i stany podgorączkowe oraz utrata masy ciała. W Badaniu przedmiotowym lekarz może zaobserwować skórne objawy białaczki w postaci bladości powłok skórnych oraz wybroczyn na ciele. Niepokój powinny wzbudzić również siniaki u dziecka.

Zmiana wyglądu błon śluzowych także może stanowić objaw białaczki. W jamie ustnej u dziecka widoczny jest biały nalot będący skutkiem nawracających grzybic związanych z zaburzeniami odporności.

Palpacyjne badanie lekarza może wykazać powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony. Kiedy dziecko ma białaczkę, słyszalny bywa również szmer pod sercem mogący wynikać z niedokrwistości.

Choroba często ma bardzo dynamiczny przebieg, a pierwsze objawy białaczki pojawią się szybko – dzięki temu rozpoznanie stawiane są dość szybko.

Ból nóg a białaczka

W przypadku, kiedy dziecko często skarży się na nawracający ból nóg, białaczka zawsze powinna powinna zostać uwzględniona jako jedna z możliwych przyczyn dolegliwości. Zwłaszcza kiedy ból w nocy ulega nasileniu ze względu na rozgrzanie kończyn i nie ma związku z urazem.

Kiedy dziecko określa skarży się na bóle nóżek czy też bóle stópek, należy zgłosić te objawy lekarzowi. Bóle nóg u dzieci mogą być wyrazem przerzutów do kości, a błędne rozpoznanie ich jako bólów wzrostowych, opóźnia rozpoznanie nowotworu.

Jak rozpoznać białaczkę po badaniu krwi?

W diagnostyce białaczek, poza badaniem podmiotowym i przedmiotowym, wykonywane są badania laboratoryjne i obrazowe. Pierwszym badaniem laboratoryjnym spośród badań na białaczkę jest morfologia z rozmazem krwi. Stwierdzane są w niej takie odchylenia jak:

• cechy niedokrwistości: obniżone stężenie hemoglobiny, obniżony hematokryt, obniżone stężenie erytrocytów,
• małopłytkowość,
• obecność zwiększonego odsetka niedojrzałych form białych krwinek (wspomnianych blastów) w rozmazie,
• leukocytoza (podwyższone stężenie białych krwinek), ale równie dobrze może wystąpić leukopenia lub prawidłowe ilość krwinek białek – należy jednak podkreślić, że leukocytoza u dzieci nie jest patognomoniczna dla białaczek – znacznie częściej stwierdzana jest w przebiegu infekcji.

Objawem białaczki w morfologii bywa także podwyższenie wskaźników stanu zapalnego – wysokie jest CRP i OB u dziecka.

W przypadku podejrzenia białaczki badania obejmują także, wykonuje się badanie szpiku kostnego pobranego drogą biopsji. Rozpoznanie stawia się wówczas, gdy odsetek blastów przekracza 25 proc. wszystkich komórek jądrowych w preparacie.

Obrazowe badania na białaczkę

Dziecko z rozpoznaną białaczką powinno mieć wykonaną diagnostykę obrazową celem wykluczenia lub wykrycia ewentualnych przerzutów:

• RTG klatki piersiowej,
• USG jamy brzusznej,
• RTG kości,
• badania obrazowe ośrodkowego układu nerwowego.

Ponadto, wykonuje się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego drogą punkcji.

Chemioterapia w leczeniu białaczki u dziecka

Podstawą leczenia białaczki u dzieci jest chemioterapia. Przed jej włączeniem dziecko kwalifikowane jest do jednej z grup rokowniczych (grupa standardowego ryzyka, grupa pośredniego ryzyka, grupa wysokiego ryzyka).

Chemioterapia u dziecka przebiega w określonych fazach:

• indukcja remisji,
• konsolidacja,
• reindukcja,
• podtrzymanie remisji.

Leczenie białaczki u dziecka jest długotrwałe – w ostrej białaczce limfoblastycznej powyższe leczenie trwa 24 miesiące. Po zakończeniu chemioterapii dziecko powinno być monitorowane pod kątem szybkiego wychwycenia ewentualnej wznowy.

U dzieci z grupy wysokiego ryzyka dodatkowo bywa stosowane profilaktyczne napromienianie ośrodkowego układu nerwowego.

W leczeniu białaczek u dzieci stosowany bywa także przeszczep szpiku kostnego. Jest to metoda stosowana przede wszystkim w grupach wysokiego ryzyka, w przypadku podejrzenia, że leczenie podstawowe nie wystarczy do osiągnięcia remisji, a także u dzieci, u których doszło do wznowy.

Białaczka u dziecka – wyleczalność i rokowania

Jak już wspomniano, odsetek wyleczeń z białaczek u dzieci jest obecnie stosunkowo wysoki – ostra białaczka limfoblastyczna ma w tej grupie pacjentów odsetek wyleczeń przewyższający 80 proc. W szpikowej białaczce u dziecka szanse na wyleczenie lub długotrwałą remisję są nieco niższe, na poziomie 60 proc.

W przypadku białaczki u dziecka rokowanie zależy jednak od postaci choroby. Źle rokującą białaczką dziecięcą jest np. białaczka wrodzona – wynika to m.in. ze złej tolerancji chemioterapii u noworodków.

Należy pamiętać, że na efekty leczenia choroby wpływają, takie czynniki jak prawidłowe odżywienie organizmu (zapewnienie prawidłowej, stosownej do wieku i potrzeb ilości kalorii) oraz odpowiednie wsparcie psychologiczne, zwłaszcza gdy dziecko długotrwale przebywa w szpitalu.