Surfaktanty – czym są? Kiedy podaje się dzieciom surfaktanty?

Surfaktanty – co to za związki chemiczne?

Pojęcia surfaktant używa się przede wszystkim w chemii. Surfaktanty to związki, które zdolne są do wiązania się na granicy faz – czyli na przykład na granicy ciecz – powietrze. Cząsteczka surfaktantu składa się z części liofobowej i części liofilowej.

Surfaktanty (z języka angielskiego surface active agent) pozwalają na zmniejszenie napięcia powierzchniowego cieczy. Nazywane są także czasami substancjami powierzchniowo czynnymi, jednak należy mieć świadomość, że nie wszystkie substancje powierzchniowo czynne mogą być nazywane surfaktantami.

Wyróżniamy 4 grupy surfaktantów: surfaktanty anionowe, surfaktanty kationowe, surfaktanty amfoteryczne, surfaktanty niejonowe.

Surfaktanty znajdują zastosowanie jako:

• detergenty – są składnikiem środków czyszczących,
• środki pianotwórcze,
• emulgatory (w przemyśle kosmetycznym, przemyśle spożywczym, w farbach),
• w antybiotykach,
• w herbicydach.

Sprawdź, jak wysokie będzie Twoje dziecko

Surfaktanty – kiedy podaje się je dzieciom?

Wskazaniem do podania surfaktantów dzieciom jest zespół zaburzeń oddychania (ZZO), który wynika z przedwczesnego porodu oraz z niedojrzałości płuc dziecka. Im wcześniej doszło do porodu, tym większe ryzyko rozwoju zespołu zaburzeń oddychania. Szacuje się, że aż 90% noworodków, które zostały urodzone przed 25. tygodniem ciąży, rozwinie ZZO, z kolei schorzenie to wystąpi tylko u 0,1% dzieci urodzonych po 36. tygodniu ciąży.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju ZZO jest wcześniactwo, ale zachorowaniu noworodka sprzyja także cukrzyca u matki, cesarskie cięcie, płeć męska oraz niedotlenienie organizmu dziecka. Zauważono, że istnieje także pewna rodzinna, genetyczna predyspozycja do występowania zaburzeń oddechowych po urodzeniu.

W leczeniu zespołu zaburzeń oddychania oraz leczeniu ostrych zaburzeń oddychania stosuje się przede wszystkim tlenoterapię, jednak wskazane może być rozpoczęcie respiratoroterapii. W terapii wykorzystuje się również podanie dziecku egzogennych preparatów surfaktantu, co ma na celu zapobieganie zapadaniu się pęcherzyków płucnych pod wpływem ciśnienia. Surfaktanty zdolne są do tego dzięki zmniejszaniu napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych. Surfaktanty charakteryzują się szybkim działaniem, ponieważ poprawę parametrów wentylacji widzi się już po 72 godzinach od ich zastosowania. Używane w neonatologii surfaktanty otrzymywane są z płuc wieprzowych i zawierają przede wszystkim fosfolipidy – głównie fosfatydylocholinę, ale znajdują się w nich także hydrofobowe białka.

Wskazania do zastosowania surfaktantów zgodnie z wiekiem płodowym

Zgodnie z zaleceniami surfaktanty otrzymuje każdy wcześniak w wieku płodowym poniżej 26. tygodnia życia. W wieku płodowym między 26. a 28 tygodniem surfaktanty podaje się, jeżeli nie podawano kortykosteroidów matce przed porodem (sterydy mają na celu przyśpieszyć dojrzewanie płuc płodu; podaje się je, jeżeli spodziewamy się konieczności szybszego ukończenia ciąży). Po ukończeniu przez dziecko 28. tygodnia życia płodowego, surfaktanty podaje się w sytuacji zaistnienia czynników ryzyka wystąpienia zespołu zaburzeń oddychania.

Surfaktanty – jakie są przeciwwskazania do ich podawania?

Do przeciwwskazań do podawania tych substancji noworodkowi należy przede wszystkim:

• ciężki, niestabilny stan dziecka – obniżenie temperatury ciała (a więc hipotermia), zbyt niskie ciśnienie tętnicze krwi (hipotonia), ciężka, niewyrównana niedokrwistość (spadek stężenia hemoglobiny we krwi dziecka), ciężka kwasica;
• urodzenie dziecka po długim czasie od pęknięcia błon płodowych – takie dzieci mogą gorzej reagować na podanie surfaktantu, reakcja kliniczna może być wówczas niewystarczająca. Za długi czas od pęknięcia błon płodowych uważa się okres ponad trzech tygodni;
• przedawkowanie.

Surfaktanty a skóra – jaki jest ich wpływ na skórę?

Surfaktanty stosowane są nie tylko w przemyśle farmaceutycznym. Surfaktanty wykorzystywane są też jako substancje myjąco-piorące. Stanowią składnik większości produktów myjących. W zależności od typu skóry, jej wrażliwości i rodzaju środka myjącego i jego pH, surfaktanty mogą prowadzić do pewnych działań niepożądanych. Zaliczamy tutaj:

• suchość skóry – surfaktanty prowadzą do naruszenia struktury warstwy rogowej naskórka (jest to najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka, zbudowana z komórek wypełnionych keratyną – białkiem pełniącym funkcje ochronne, strukturalne);
• podrażnienia skóry – surfaktanty naruszają naturalny płaszcz hydro-lipidowy, chroniący przed utratą wody i podrażnieniami. Płaszcz hydro-lipidowy to emulsja znajdująca się na powierzchni warstwy rogowej naskórka, składająca się m.in. mieszaniny wydzieliny gruczołów łojowych i potowych, a także z lipidów wytwarzanych przez keratynocyty (czyli komórki naskórka);
• wbudowywanie się tych związków w elementy warstwy rogowej naskórka, co sprawia, że warstwa ta przestaje pełnić swoje fizjologiczne funkcje. Surfaktanty mogą wchodzić niestety w różnego rodzaju interakcje z lipidami i białkami naskórka (między innymi z keratyną). Co więcej, mogą wnikać głębiej, w kolejne, niżej położone warstwy naskórka i wpływać uszkadzająco na błony komórkowe, a także prowokować uwalniania cytokin zapalnych, co z kolei prowadzi do rozwoju stanu zapalnego;
• świąd skóry – jej wysuszenie i podrażnienie może doprowadzić do pojawienia się tego nieprzyjemnego objawu.

Warto w tym miejscu dodać, że surfaktanty mogą wpływać na poziom naturalnego czynnika nawilżającego w skórze, co oddziałuje bezpośrednio na poziom jej nawilżenia. Uszkodzenie płaszcza hydro-lipidowego skóry oraz jej wysuszenie grozi zwiększoną penetracją przez skórę alergenów oraz patogenów, co sprzyja alergizacji oraz infekcjom bakteryjnym, wirusowym, jak i grzybiczym skóry. Ryzyko to jest większe przy zastosowaniu środków myjących o zasadowym pH (tutaj zaliczamy mydła).

Podsumowując, surfaktanty to związki stosowane powszechnie w neonatologii, które znalazły także zastosowanie jako składnik środków myjących. Surfaktanty to świetne środki czyszczące, jednak należy mieć świadomość, że ich potencjał chemiczny może przy tym niekorzystnie wpływać na stan naszej skóry, szczególnie przy częstym stosowaniu tego rodzaju kosmetyków.