Lunatykowanie u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Krótki rys historyczny lunatykowania

Potocznie nazywane lunatykowanie nie jest jedynym określeniem na epizody nocnego wstawania czy chodzenia. Profesjonalnym nazewnictwem dla tego rodzaju zaburzenia wybudzania jest somnambulizm, ale w literaturze spotykamy również taką nazwę jak sennowłóctwo. Pierwsze wzmianki na temat choroby pojawiły się w medycynie w pierwszej połowie XIX wieku, chociaż już w XVI wieku hiszpański pisarz Antonio de Torquemada pisał o wpływie diabelskich mocy zmuszających śpiące osoby do nocnego wędrowania i tym samym do utraty własnego ciała i umysłu jednocześnie. Początkowo osoby lunatykujące postrzegane były jako szalone (w angielskim tłumaczeniu słowo „lunatic” określa właśnie szaleńca czy człowieka obłąkanego), na szczęście znaczny postęp medycyny, który miał miejsce w XX wieku, pozwolił lepiej przyjrzeć się chorobie i zaliczyć lunatykowanie do zaburzeń snu należących do grupy parasomnii. Medyczna nazwa – somnambulizm – pochodzi od łacińskich słów sommus (sen) oraz ambulus (chodzący).

Czytaj również: Koszmary senne u dzieci – przyczyny. Jak się ich pozbyć?

Czym jest lunatykowanie?

Somnambulizmu nie można określić jednym słowem, gdyż na zaburzenie składa się zespół złożonych zachowań podczas snu wolnofalowego, ale rzeczywiście, jednym z najbardziej charakterystycznych objawów jest chodzenie podczas snu. Samemu wędrowaniu towarzyszą jeszcze zaburzenia samooceny w stosunku do otoczenia czy zmienny stan świadomości mający wpływ na wykonywane czynności. Lunatykowanie pojawia się zazwyczaj w pierwszej połowie nocy, w czasie, kiedy osiągamy tzw. sen głęboki. Sennowłóctwo nie jest wcale takim rzadkim zaburzeniem, gdyż w ogólnej populacji występowanie określa się w przedziale do 15% (w populacji osób dorosłych statystycznie lunatykuje jedynie od 2 do 5%), natomiast jeszcze więcej, bo aż 17%, spośród przypadków lunatykowania dotyka dzieci w okolicach 11-12 roku życia. To zresztą charakterystyczne dla tego zaburzenia, że wraz z wiekiem liczba chorych się zmniejsza. Naukowcy są zgodni co do faktu, że im później pierwsze objawy sennowłóctwa pojawią się u dziecka tym dłużej będzie ono zmagać się z tym problemem w wieku dojrzałym. Nie stwierdzono natomiast różnicy w częstotliwości występowania lunatykowania w rozróżnieniu na płeć.

Zobacz też: Parasomnie u dzieci – rodzaje, przyczyny, leczenie

Dziecko lunatykuje – jakie są objawy lunatykowania u dzieci?

Epizody związane z somnambulizmem mogą wystąpić na każdym etapie życia. Praktycznie problem może dotykać już niemowląt nie mających jeszcze dojrzałego układu nerwowego i maluchów rozpoczynających dopiero naukę stawiania samodzielnych kroków, jednak to przedział wiekowy między 4 a 8 rokiem życia dziecka jest traktowany jako ten, w którym najczęściej występują pierwsze objawy sennowłóctwa. Epizody lunatykowania mogą występować z różną częstotliwością. Zdarzają się dzieci, które chodzą we śnie kilka razy w tygodniu (najczęściej jeden raz w ciągu jednej nocy, chociaż bywają i skrajne przypadki, gdzie tych epizodów jest kilka jeden po drugim) i takie u których lunatykowanie pojawi się sporadycznie, raz w miesiącu albo i rzadziej. Najczęściej do lunatykowania u dzieci dochodzi od około 1 do 3 godzin od zaśnięcia, a czas trwania takiego epizodu to średnio 10-20 minut.

Przeczytaj też: Dzieci indygo, kryształowe i tęczowe – kim są?

Charakterystyczną cechą dla zaburzeń snu związanych z somnambulizmem jest moment przebudzenia, w którym występuje mocna dezorientacja oraz amnezja, czyli brak zapamiętania przebiegu wykonywanych w półśnie czynności. Zazwyczaj lunatykowanie u dzieci rozpoczyna się od tego, że dziecko mając otwarte oczy siada na łóżku i „zamglonym” wzrokiem pozbawionym wyrazu, w sposób bardzo powolny, rozgląda się po pomieszczeniu. Następnie osoba chorująca na sennowłóctwo opuszcza łóżko i w zależności od przebiegu danego epizodu może zacząć chodzić lub biegać po pokoju, czasem bierze zabawki do ręki, przesuwa meble, otwiera drzwi i okna, oddaje mocz w różne nieprzeznaczone do tego miejsca, np. do doniczki z kwiatami czy do kosza na śmieci. W szczególnych przypadkach lunatykujące dziecko stwarza zagrożenie dla swojego bezpieczeństwa. Może się zranić lub doprowadzić do poważnego urazu ciała, np. wspinając się na wysoki mebel czy okno. Na szczęście większość dzieci doświadcza jedynie niegroźnych epizodów, które mogą zakończyć się samym wstaniem z łóżka, czy przejściem do pokoju rodziców i milczącym stanięciem obok ich łóżka. Szczególnie u dzieci, lunatykowaniu często towarzyszą koszmary senne czy mówienie przez sen.

Przeczytaj też: Bezdech senny – przyczyny, objawy, leczenie

Objawami towarzyszącymi lunatykowaniu bywają różne somatyczne zaburzenia, jak: dreszcze, nadmierna potliwość, tachykardia (szybsze bicie serca). Rzadko zdarzają się agresywne zachowania, najczęściej występujące to krzyk i przeklinanie. Wybudzenie osoby chorującej na sennowłóctwo w trakcie trwania epizodu jest bardzo trudne. Lunatycy będą czuli się zagubieni i zdezorientowani i mimo wszystko nie osiągną stanu pełnej świadomości, dlatego lekarze zalecają jedynie delikatne towarzyszenie lunatykującej osobie, zadbanie o jej bezpieczeństwo i podprowadzenie do łóżka.

Jako anegdoty można przytaczać również sytuację osób dorosłych chorujących na sennowłóctwo, którzy podczas długotrwałych epizodów potrafili wykonywać bardzo złożone czynności, np. prowadzić auto, ugotować i zjeść obiad, grać w grę komputerową czy ćwiczyć na instrumencie. Najczęściej po skończonym epizodzie lunatycy samodzielnie wracają do łóżka, często niezauważeni przez pozostałych domowników, i kontynuują już spokojny sen aż do normalnego przebudzenia.

Czytaj również: Chrapanie u dziecka – jakie są przyczyny i jak pomóc, kiedy dziecko chrapie?

Lunatykowanie u dzieci – przyczyny wędrowania w czasie snu

Mimo przeprowadzonych badań naukowcy nadal nie odkryli przyczyn lunatykowania lub chociażby mechanizmu wyzwalającego epizody sennowłóctwa. Istnieją jednak pewne teorie. Jedna z hipotez sugeruje czynnik genetyczny, ten sam odpowiadający za nieprawidłowe metabolizowanie serotoniny, występujące między innymi w migrenach czy zespole Tourette'a. Wykazano, że ponad 60% lunatykujących osób miało oboje lub przynajmniej jednego rodzica lunatykującego w dzieciństwie. Inna teoria z kolei wskazuje na związek z zaburzeniami metabolizmu kwasu gamma amino masłowego GABA, stąd lek nasenny zolpidem, który opiera się na tym schemacie, bywa niekiedy sprawcą wzmożenia lub w ogóle występowania epizodów somnambulizmu. Jeszcze inna hipoteza zakłada, że lunatykowanie u dzieci jest ekspresją tłumionego gniewu i związane jest z silnymi negatywnymi przeżyciami, jak np. rozwód czy separacja rodziców, konflikty rodzinne, szkolne, itp.

Ważnym odnotowania wydaje się również fakt, iż badacze zajmujący się lunatykowaniem zauważyli, iż epizody sennowłóctwa często występują razem z zaburzeniami oddychania podczas snu. Problem ten dotyczy takich schorzeń jak: przerośnięte migdałki, obturacyjny bezdech senny czy skrzywienie przegrody nosowej. W tych przypadkach konieczna jest konsultacja z laryngologiem, aby móc wyeliminować wyżej wymienione czynniki.

Czytaj również: Terapia ręki dla dzieci – co to jest i na czym polega? Ćwiczenia

Czynniki wyzwalające lunatykowanie u dzieci

• przyjmowanie niektórych leków, np. wspomniany już lek nasenny zolpidem, propranolol, paroksetyna, benzodiazepiny i inne;
• silne zmęczenie;
• bezdech senny;
• stres emocjonalny;
• przepełniony pęcherz moczowy;
• urazy głowy;
• zapalenie mózgu;
• zaburzenia gospodarki hormonalnej;
• udary.

Czytaj również: Jak nauczyć dziecko zasypiania?

Rozpoznanie somnambulizmu dziecięcego – różnicowanie z innymi schorzeniami układu nerwowego

Aby ustalić rozpoznanie somnambulizmu wg Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu z 2001 roku należy wykazać:

• lunatykowanie, którego pierwsze epizody pojawiły się jeszcze przed rozpoczęciem dojrzewania i dodatkowo lunatykowaniu towarzyszą trudności w wybudzeniu oraz amnezja przebiegu epizodu;
• rutynowe zachowania pojawiające się w niewłaściwym czasie lub niewłaściwe i niebezpieczne zachowania wykonywane podczas epizodów;
• zaburzenie zostało różnicowane z przebiegu innych chorób, np. napadów epilepsji z płata czołowego, napadów panicznego lęku;
• zaburzenie nie wynika z innych przyczyn: chorób, zaburzeń snu, zaburzeń psychicznych czy zażywania leków i substancji psychoaktywnych.

Do kryterium czasu trwania objawów zaliczamy epizody:

• ostre – trwające krócej niż od jednego miesiąca;
• podostre – trwające dłużej niż miesiąc ale krócej niż 3 miesiące;
• chroniczne – trwające dłuższej niż 3 miesiące.

Do kryterium ciężkości epizodów zaliczamy:

• łagodne – gdy występują rzadziej niż jeden raz w miesiącu i nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa;
• umiarkowane – gdy występują częściej niż jeden raz w miesiącu ale nie codziennie i nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa;
• ciężkie – gdy występują prawie codziennie albo powodują urazy i zagrażają bezpieczeństwu.

Czytaj również: Okna życia – jak i gdzie działają w Polsce?

Leczenie lunatykowania u dzieci

W większości przypadków osoby lunatykujące nie wymagają żadnego leczenia, gdyż objawy nie są ciężkie, nie powodują urazów ani nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa, a po pewnym czasie przechodzą samoistnie. Z drugiej strony, dla ciężkich przypadków nie ustalono żadnych rekomendacji prowadzenia terapii i stosuje się podejście indywidualne, często określające rytuały, których powinno się przestrzegać przed pójściem spać.

Mając na uwadze czynniki hipotetycznie wyzwalające epizody sennowłóctwa chorzy powinni unikać pewnych zachowań i pamiętać o higienie snu.

Przeczytaj też: Opuchnięte oczy u dziecka – przyczyny obrzęku powiek u dzieci

Konieczne jest m.in.:

• ustalenie rytuałów i kładzenie dzieci spać o tej samej porze;
• przed zaśnięciem w celu wyciszenia można wykonać dziecku relaksacyjny masaż, sprawić gorącą kąpiel, zaśpiewać kołysanki bądź przeczytać opowieść – dobrym pomysłem mogą okazać się bajki terapeutyczne;
• unikanie przebywania w łóżku poza okresami w których dziecko śpi;
• unikanie zapalania światła podczas nocnego wstawania;
• unikanie aktywności fizycznej po godzinie 18.00;
• unikanie nadmiernego objadania się przed snem i przeciwnie, nie pomijanie ostatniego posiłku, żeby nie doprowadzać do uczucia głodu;
• pomieszczenie w którym dzieci śpią powinno być dokładnie wywietrzone i utrzymane w stałej temperaturze;
• w domu z pomieszczenia w którym dziecko śpi należy usunąć wszystkie niebezpieczne przedmioty;
• pozamykanie i zabezpieczenie wszystkich okien i drzwi w domu;
• łóżko na którym dziecko śpi powinno być niskie.

U dzieci jako metodę zapobiegawczą przed wystąpieniem epizodu należy zastosować wybudzanie antycypacyjne, czyli wybudzanie dziecka na około kwadrans przed spodziewanym wystąpieniem epizodu i następnie ponownie uśpienie.