Hemoglobina w ciąży – anemia a wyniki badań krwi

Niedokrwistość (anemia) – co to jest?

Zgodnie z definicją rekomendowaną przez Center for Disease Control and Prevention niedokrwistość występuje w sytuacji, gdy stężenie hemoglobiny (Hb) lub wartość hematokrytu (Ht) znajdują się poniżej piątego centyla rozkładu wartości Hb lub Ht w populacji zdrowej dla danego okresu ciąży. Wartości te wynoszą odpowiednio:

• 11g/dl (Hb) i 33% (Ht) w I trymestrze ciąży,
• 10,5 g/dl i 32% w II trymestrze,
• poniżej 11g/dl i 33% w III trymestrze.

W okresie ciąży całkowita liczba krwinek czerwonych wzrasta o 15-20%. Równocześnie zwiększa się objętość osocza, średnio o 40-50%. Wzrost objętości osocza jest nieproporcjonalnie większy od wzrostu liczby elementów morfotycznych, dlatego na skutek rozcieńczenia dochodzi do względnego spadku stężenia hemoglobiny i obniżenia poziomu hematokrytu.

Hemoglobina a anemia w ciąży

Hemoglobina to czerwony barwnik erytrocytów odpowiedzialny za wiązanie i przenoszenie tlenu oraz dwutlenku węgla. Pełni zatem kluczową rolę w regulacji wymiany gazowej i dotlenianiu wszystkich tkanek organizmu.

Spadek jej poziomu będzie skutkował niedotlenieniem komórek. Łatwo sobie wyobrazić, jak bardzo niekorzystny wpływ może to wywierać na zdrowie mamy oraz rozwijającego się dziecka.

W ciąży w organizmie kobiety zachodzi szereg zmian. Jedną z najbardziej niepożądanych jest niedokrwistość (anemia) w ciąży, która objawia się osłabieniem organizmu i może skutkować poważnymi konsekwencjami u matki i dziecka. Jednym z parametrów wskazującym na niedokrwistość ciężarnych jest badanie hemoglobiny w ciąży.

Poziom hemoglobiny w badaniu krwi – kiedy oznaczać w ciąży?

Hemoglobina (HGB) to badanie oznaczane w ramach morfologii i badania krwi, które wykonywane jest rutynowo w czasie ciąży i powinno być przeprowadzane w każdym trymestrze ciąży.

Innym wskazaniem do oznaczania hemoglobiny są objawy anemii (niedokrwistości), takie jak:

• zmęczenie;
• bóle i zawroty głowy;
• problemy ze snem i koncentracją;
• łamliwe paznokcie i nadmiernie wypadające włosy;
• niskie ciśnienie krwi i tachykardia;
• bóle brzucha;
• bladość skóry i błon śluzowych;
• drętwienie kończyn.

Hemoglobina w ciąży jest oznaczana także w celu monitorowania terapii anemii preparatami żelaza.

Hemoglobina – norma a trymestry ciąży

Norma hemoglobiny dla kobiet to 11,5–15,5 g/dl. Dla ciężarnych zaś wartości te są niższe o około 1–2 g/dl.

Prawidłowa hemoglobina w ciąży może zatem mieć wartość 11 g/dl (6,8 mmol/l) w pierwszym trymestrze oraz 10,5 g/dl (6,5 mmol/l) w drugim i trzecim trymestrze. Wynika to z fizjologicznego spadku poziomu żelaza, a tym samym – zaburzenia syntezy hemoglobiny.

Niekiedy przyczyną niskiej hemoglobiny w ciąży może być także niedobór kwasu foliowego czy witaminy B₁₂ . Nie bez znaczenia jest też właściwy dla ciąży wzrost objętości krwi i zaburzenie proporcji poszczególnych składników krwi.

Obniżona hemoglobina – niedokrwistość w ciąży?

Hemoglobina w ciąży poniżej 11 g/dl w pierwszym trymestrze i poniżej 10,5 g/dl w drugim i trzecim trymestrze może wskazywać na anemię.

Anemia w ciąży – poza znacznym osłabieniem organizmu kobiety – może wywierać także bardzo niekorzystny wpływ na rozwijające się dziecko. Obniżona hemoglobina grozi m.in. niedotlenieniem układu nerwowego płodu i niedorozwojem umysłowym. Możliwa jest także niska masa urodzeniowa dziecka czy liczne wady rozwojowe. Anemia może też doprowadzić do poronienia albo przedwczesnego porodu.

Dlatego tak ważne jest częste oznaczanie hemoglobiny w ciąży i – w razie stwierdzenia jej niskiego poziomu – dokładne określenie przyczyny niedokrwistości w ciąży.

Za niska hemoglobina w ciąży może także znacznie utrudnić poród, osłabiając kobietę, dodatkowo narażoną na utratę krwi i pogłębienie niedokrwistości.

Niska hemoglobina w ciąży – niedobór żelaza?

Jeśli kobieta w ciąży odbierze wynik morfologii krwi z niską hemoglobiną, powinna wykonać dodatkowe badania. Ważne jest oznaczenie poziomu żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy B₁₂. Braki każdego w tych związków mogą bowiem prowadzić do anemii. Leczenie w tym przypadku polega na suplementacji. W 90 proc. przypadków anemia w ciąży wynika z niedoboru żelaza.

Żelazo w ciąży powinno być przyjmowane profilaktycznie w postaci suplementów, zaś – przy zdiagnozowaniu anemii ciężarnych – wymagane jest przyjmowanie jego większych dawek.

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia zalecana suplementacja żelaza w anemii w ciąży zależy od wyniku hemoglobiny.

• Hemoglobina w ciąży 9–11 g/dl: 100 mg żelaza dziennie przyjmowanych doustnie.
• Hemoglobina w ciąży 7–9 g/dl: 200 mg pierwiastka dziennie przyjmowanych doustnie.
• Hemoglobina w ciąży poniżej 7 g/dl: rozważyć należy infuzje preparatami żelaza, a w skrajnych przypadkach – transfuzję krwi (w ciąży niewskazana).

Bez względu na tempo normalizowania się poziomu hemoglobiny leczenie powinno być kontynuowane przez trzy miesiące.

Żelazo w ciąży – jak zapobiec anemii?

Aby nie dopuścić do niskiej hemoglobiny w ciąży, należy włączyć do diety jak najwięcej produktów zawierających żelazo. Trzeba także pamiętać o dostarczaniu witaminy C, która zwiększa przyswajanie żelaza. Norma żelaza w ciąży to aż 25–30 mg na dobę.

W czym jest żelazo? Znajduje się w produktach, takich jak: wątróbka, czerwone mięso, szpinak, jaja czy suszone morele. Jednocześnie warto ograniczyć spożycie herbaty i kawy, które wypłukują żelazo z organizmu. Nie można także zapomnieć o profilaktycznej suplementacji żelaza w dawce 40 mg dziennie.

Produkty, które „wypłukują” żelazo

O niektórych produktach mówi się, że „wypłukują” żelazo z organizmu. W rzeczywistości oczywiście tego nie robią, a jedynie utrudniają jego wchłanianie – dlatego należy spożywać je w ograniczonych ilościach. Produkty te to błonnik pokarmowy, płatki owsiane i nasiona zawierające kwas fitynowy, czerwone winogrona, jagody, porzeczki, a także kawa i herbata, które zawierają taninę.

Również obecność składników mineralnych, takich jak: wapń, miedź, mangan, fosfor, cynk zmniejsza przyswajanie żelaza. Przykładem będzie tutaj szpinak, który jest bogaty w żelazo, ale oprócz tego zawiera szczawiany, więc nie stanowi do końca dobrego produktu uzupełniającego niedobory opisywanego pierwiastka.

Czy grozi anemia w ciąży?

Żelazo jest istotnym mikroelementem, ponieważ pełni w organizmie człowieka bardzo ważne funkcje. Przede wszystkim jest składnikiem hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu do wszystkich komórek organizmu. W szpiku kostnym natomiast odpowiada za produkcję erytrocytów, wspomaga także układ odpornościowy, prawidłową pracę serca, mięśni i gospodarkę hormonalną.

Skutki anemii, zwłaszcza tej przewlekłej, to m.in. utrata energii, bóle głowy oraz zmniejszenie odporności i większa podatność na infekcje. Co więcej, anemia w pierwszych miesiącach ciąży zwiększa ryzyko komplikacji, takich jak:

• poronienie,
• poród przedwczesny
• niska waga dziecka.

Problemy nie kończą się po urodzeniu dziecka: jeśli cierpisz na anemię w ciąży, a podczas porodu stracisz dużo krwi, będziesz narażona na poważne zdrowotne konsekwencje, wzrośnie też prawdopodobieństwo, że dopadnie cię poporodowa depresja. Kłopoty nie ominą także twojego dziecka już po przyjściu na świat: ono również może chorować na niedokrwistość oraz borykać się z zaburzeniami rozwoju.

Czy żelazo w tabletkach do ssania szkodzi na zęby?

Wiele ciężarnych musi przyjmować żelazo z powodu anemii ciążowej wywołanej niedoborem tego pierwiastka. Lekarze przepisują zwykle preparaty w tabletkach do połykania bądź ssania. Te ostatnie są często obwiniane o niszczenie zębów. Czy słusznie? Na szczęście nie. Żelazo nie uszkadza zębów, a jedynie może powodować przebarwienia. Podobnie jednak, jak niektóre produkty spożywcze zawierające substancje barwiące, np. jagody czy kawa, zmienia kolor zębów tylko na krótko. Przebarwienia znikają dość szybko dzięki czyszczącym właściwościom śliny. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy szkliwo będące w kiepskiej kondycji jest regularnie poddawane działaniu barwników. Wtedy przebarwienia mogą utrzymywać się kilka godzin czy nawet dni i ich usunięcie czasem wymaga już dodatkowych zabiegów.

Jeśli twój lekarz przepisał ci żelazo do ssania i chcesz zmniejszyć ryzyko powstania przebarwień do minimum, tuż przed wzięciem tabletki nie pij napojów zawierających kwas, czyli soków owocowych oraz coli. Zmiękczają szkliwo, przez co staje się ono bardziej porowate i podatne na przebarwienia. Lepiej odczekać godzinę i dopiero po tym czasie zażyć żelazo. Ale uwaga! Kiedy już rozpuści ci się w ustach cała tabletka, nie chwytaj od razu szczoteczki do zębów, bo wetrzesz pigment w szkliwo. Najpierw dokładnie wypłucz jamę ustną wodą (najlepiej mineralną), a dopiero potem wyczyść zęby zwykłą szczotką lub taką z gumkami do usuwania przebarwień. Możesz też użyć wybielającej pasty.

Jeśli twoje zęby są w bardzo słabej kondycji, zapytaj lekarza, czy nie możesz zamienić preparatu do ssania na tabletki do łykania. Wbrew obiegowej opinii te drugie wcale nie wchłaniają się gorzej i nie są mniej skuteczne.

Dieta przy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Aby zapobiec niedoborom żelaza, konieczne jest dostarczanie go organizmowi wraz z pożywieniem. I tutaj warto wiedzieć, że istnieją dwa rodzaje tego pierwiastka: to żelazo hemowe (przyswajane w około 10%) oraz niehemowe (wchłanianie żelaza w 5%). Pierwsze występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, drugie dostarczamy organizmowi wraz z pokarmami roślinnymi.

Aby dostarczyć organizmowi żelaza, należy sięgać po produkty z obu grup. Najbardziej zalecane są:

• polędwica wołowa,
• schab,
• mięso kurczaka,
• jajka,
• orzechy laskowe,
• natka pietruszki,
• kasza gryczana,
• buraki,
• groch,
• mąka pełnoziarnista,
• pestki dyni,
• brokuły.

Uwaga! Jednym z najlepszych źródeł żelaza hemowego jest wątróbka. Nie wolno jednak sięgać po nią w ciąży. Organ ten współuczestniczy w procesie oczyszczania organizmu z toksycznych substancji, co oznacza, że może je zawierać.

Sprawdź również: Jak radzić sobie z osłabieniem w ciąży?

Chcąc zwiększyć przyswajalność żelaza z produktów roślinnych zaleca się łączenie ich z żywnością bogatą w witaminę C, która nawet pięciokrotnie poprawia jego wchłanianie. Warto też zapamiętać, iż związki obecne w nabiale, kawie, herbacie, białku sojowym czy otrębach tworzą z żelazem kompleksy, których ludzki organizm nie może przyswoić. Dlatego mając objawy anemii, lepiej unikać tego typu produktów.

Niedokrwistość z powodu niedoboru kwasu foliowego

Podobne objawy, jak w niedokrwistości z niedoboru żelaza, występują w niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego. W tym przypadku zapobiegawczo wystarcza dieta bogata w jarzyny niegotowane, grzyby i stosowanie gotowych preparatów kwasu foliowego w ilości 5 mg/dobę.

Wszystkie ciężarne muszą mieć okresowo kontrolowaną morfologię krwi obwodowej. Utrzymująca się niewyrównana niedokrwistość u kobiet w ciąży może powodować zaburzenia czynności skurczowej macicy i przedłużanie się porodu. Predysponuje również do porodów przedwczesnych, masywnego krwawienia po porodzie , zakażeń połogowych i schorzeń zakrzepowo-zatorowych.

Dieta przy niedokrwistości z powodu niedoboru kwasu foliowego

Ile kwasu foliowego potrzebujesz?

• Jeśli jesteś w ciąży, twoje dzienne zapotrzebowanie wynosi 450 mcg.
• Jeśli karmisz piersią – 530 mcg.
• W pozostałych przypadkach zwykle wystarczy 290 mcg.

Produkty, które zawierają dużo kwasu foliowego:

• zielone warzywa (np. brokuł, brukselka, szpinak, zielony groszek);
• niektóre podroby (np. wątróbka, nerki);
• owoce (np. pomarańcze);
• produkty mleczne (np. mleko, jogurt, sery);
• nasiona różnych zbóż (np. soja, fasola).

Kupując produkty, będące dobrym źródłem kwasu foliowego, zwróć uwagę na sposób ich przechowywania, a w domu przygotowuj je we właściwy sposób. Wybieraj te warzywa i owoce, które są świeże i jędrne. Unikaj wysoko przetworzonych – one mają mniej kwasu foliowego. Przechowuj je krótko, i krótko poddawaj ewentualnej obróbce termicznej.

współpraca: ginekolog Krzysztof Pancześnik