Anemia u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Co to jest anemia?

Anemia (niedokrwistość) to stan chorobowy, w którym obserwuje się obniżone wartości określonych parametrów w badaniu krwi u dziecka i osoby dorosłej. Przy anemii występuje niedobór erytrocytów, czyli czerwonych krwinek, oraz niska hemoglobina (Hg), co wywołuje szereg zmian zachodzących w organizmie.

Norma erytrocytów u dzieci zależna jest od wieku i wynosi odpowiednio:

• u noworodków 4,0-6,6T/l;
• u dzieci od 1 miesiąca do 2 lat: 3,8–5,5 T/l;
• u dzieci 2–10 lat: 4–5,3 T/l;
• u dziewczynek 10–18 lat: 4,0–5,3 T/l;
• u chłopców 10–18 lat: 4,2–5,6 T/l.

W przypadku hemoglobiny normy u dzieci kształtują się następująco:

• noworodki: 14,0-22,5g/dl;
• dzieci 1 miesiąc–2 lata: 10,5–14,0 g/dl;
• dzieci –10 lat: 11,5–15,5 g/dl;
• dziewczynki 10–18 lat:12,0–15,0 g/dl;
• Chłopcy 10–18 lat: 13,5–16,1 g/dl.

W populacji pediatrycznej najczęściej mamy do czynienia z niedokrwistością u niemowląt, jednak anemia u dzieci w wieku szkolnym czy przedszkolnym także jest wysoce prawdopodobna, dlatego wskazujących na nią objawów nie należy bagatelizować.

Anemia u dzieci – przyczyny

Przyczyny niedokrwistości u dziecka mogą być różne. Najprościej można je podzielić na następujące grupy:

• niedokrwistość wywołana nieprawidłowym procesem wytwarzania krwinek czerwonych i/lub hemoglobiny. W grupie tej wyróżniamy niedobory, hipoplazję szpiku kostnego, zakażenia i choroby tkanki łącznej, wątroby, nerek, nowotworowe;
• niedokrwistość hemolityczna;
• niedokrwistość spowodowana czynnikami urazowymi np. znaczną utratą krwi.

W anemii hemolitycznej dochodzi do zbyt szybkiego rozpadu czerwonych krwinek, a proces hemolizy zachodzi szybciej niż proces odnawiania szpiku. U dzieci zwykle jest to choroba wrodzona. Poza typowymi objawami anemii, u pacjenta może wystąpić przyspieszone bicie serca oraz duszności.

W przypadku przyczyn urazowych (krwawienia) wyróżnia się stany ostre i przewlekłe. Każdy z nich charakteryzuje się innymi symptomami. W ostrym krwawieniu objawy pojawiają się nagle, po utracie znacznej ilości krwi, mogącej doprowadzić nawet do wstrząsu. W krwawieniu przewlekłym utrata krwi jest stopniowa. Podkrwawianie może być zauważone w przewodzie pokarmowych, przyczyną anemii u dziewczynek miesiączkujących mogą być obfite krwawienia miesięczne. Objawy rozwijają się stopniowo. Nie są tak silnie wyrażone jak w krwawieniu ostrym.

Anemia z niedoboru żelaza u dziecka

Najczęstszą niedoborową niedokrwistością u dzieci jest niedokrwistość z niedoboru żelaza (syderopeniczna). Jest to niedokrwistość spowodowana zbyt małą podażą żelaza w diecie. Występowaniu jej sprzyja stan nierównomiernego, szybkiego wzrastania dziecka.

W pierwszym roku życia dzienne zapotrzebowanie na żelazo u dziecka wynosi 15 mg/kg masy ciała. W kolejnej dekadzie spada do 10 mg/kg masy ciała, co ma związek z wolniejszym tempem wzrostu. Po osiągnięciu wieku nastoletniego ponownie zwiększa się do 12 mg/kg masy ciała.

Żelazo jest niezbędne nie tylko do budowy krwinek czerwonych. Potrzebne jest do budowy połączeń nerwowych, tkanek, bierze udział w wielu przemianach mających miejsce w ludzkim organizmie. Dlatego w okresach intensywniejszego wzrostu, jakimi są wiek niemowlęcy i nastoletni, zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest większe, a co za tym idzie, zwiększa się także ryzyko niedoboru żelaza u dziecka.

Anemia – objawy u dziecka – jak wygląda dziecko z anemią?

Siła wyrażenia objawów anemii u dzieci zależy od stopnia niedokrwistości, szybkości jej narastania, chorób towarzyszących oraz adaptacji organizmu do zaistniałego stanu.

Większość rodziców na pewno słyszała, że mówi się o charakterystycznym wyglądzie przy anemii. Wynika to z faktu, że skóra dziecka z niedokrwistością jest blada. Najlepiej jest to wyrażone na czerwieni wargowej i spojówkach oka. Bladość warg można zauważyć gołym okiem, zaś aby sprawdzić stan spojówki oka, należy delikatnie odchylić dolną powiekę oka. Jeśli to anemia, oczy wyglądają dość charakterystyczne – pojawia się zaczerwienieni spojówek oraz bladość powiek.

Ponadto, kiedy dziecko ma anemię, łatwiej męczy, zgłasza bóle głowy. Pociecha skarży się na wzmożoną senność, może mieć problemy z koncentracją. Typowe jest także zmniejszenie apetytu.

Przy niedokrwistości z niedoboru żelaza badanie fizykalne może potwierdzić przyspieszone bicie serca oraz obecność szmerów nad sercem. Jeśli niedokrwistość będzie spowodowana nadmiernym rozpadaniem się erytrocytów może pojawić się zażółcenie skóry.

Jak rozpoznać niedokrwistość u dzieci?

Morfologia krwi jest najprostszym badaniem, jakie może zalecić lekarz w diagnostyce niedokrwistości. Umożliwia określenie, ile jest erytrocytów oraz jaka jest wartość hemoglobiny u dziecka. Pozwala ocenić stopień niedokrwistości i, w zależności od poziomu, wdrożyć odpowiedni model leczenia.

Niekiedy są potrzebne dodatkowe badania. Pediatra może zalecić sprawdzenie:

• poziomu żelaza w surowicy krwi,
• całkowitej zdolności wiązania żelaza,
• stężenie bilirubiny,
• poziom witaminy B12 i kwasu foliowego,
• odczyny immunologiczne.

Badania te umożliwią ocenę przyczyn anemii u dziecka.

Anemia – leczenie – jak leczyć anemię u dziecka?

W procesie leczenia anemii u dziecka stosuje się metody farmakologiczne, które są uzależnione od przyczyny niedokrwistości. Jeżeli został stwierdzony niedobór żelaza u dziecka, należy go uzupełnić. Taka sama zasada dotyczy niedoboru witaminy B12 czy kwasu foliowego. Niestety są sytuacje, kiedy suplementacja nie przynosi skutku. Aby wyleczyć anemię, stosuje się wtedy przetoczenia koncentratów krwinek czerwonych np. w ostrych krwotokach bądź chorobach nowotworowych. Czasem konieczne jest przeszczepienie komórek krwiotwórczych, czyli szpiku kostnego.

Poza leczeniem farmakologicznym konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej diety przy anemii. Żelazo jest wchłaniane z przewodu pokarmowego, dlatego podawanie w sposób doustny jest najbardziej fizjologiczne. Preparaty lecznicze mają różną formę. Możliwe jest podawanie dziecku żelaza w syropie, w tabletkach, dożylnie.

Zwiększenie przyjmowania produktów żywnościowych z bogatą zawartością żelaza również poprawia proces leczenia. Dietę przy anemii warto wzbogacić o produkty bogate w żelazo, takie jak: czerwone mięso, mięso kurze i indycze, produkty pełnoziarniste, soję, fasolę, szpinak. Żelazo lepiej się wchłania w połączeniu z witaminą C, dlatego należy pamiętać o odpowiedniej podaży owoców i warzyw. Zaś mleko, substancje zawarte w herbacie oraz znaczna ilość błonnika mogą osłabiać wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego do krwi.

Jak długo leczy się anemię?

Preparaty żelaza czy witamin podaje się, aż poziom hemoglobiny wróci do normy i zostaną uzupełnione deficyty w magazynach organizmu. Oznacza to, że leczenie anemii u dziecka może trwać kilka miesięcy.

Po 4–6 tygodniach od rozpoczęcia leczenia zaleca się kontrolną morfologię, aby ocenić stopnień odpowiedzi na leczenie. Po zakończeniu terapii ważne jest, aby stosować odpowiednio zbilansowaną dietę, co może zapobiec kolejnym nawrotom niedokrwistości.

Anemia – skutki – czy anemia jest groźna?

Nieleczona anemia u dziecka, podobnie jak u osoby dorosłej, może prowadzić do poważnych powikłań. Niedobory elementów morfotycznych krwi negatywnie wpływają na funkcjonowanie całego organizmu.

Skutkiem anemii może być niedotlenienie tkanek i narządów, zaburzenia rytmu serca i bóle w klatce piersiowej. U chorych pojawiają się problemy z układem pokarmowych, mogą występować zaniki pamięci i inne objawy neurologiczne, włącznie z omdleniami. W najbardziej zaawansowanych przypadkach zaniedbana anemia prowadzi do śmierci.

Bibliografia:

1. Kawalec, W., „Pediatria”, Warszawa, PZWL, 2013, ISBN 978-83-200-4309-9
2. Dobrzańska, A., „Pediatria. Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego”, wyd. II, Wrocław, Edra Urban & Partner, 2014, ISBN 978-83-65195-64-7
3. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/173021,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza-i-inne-rodzaje-niedokrwistosci-u-niemowlat-i-dzieci
4. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-krwi/152170,niedokrwistosc-anemia
5. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-krwi/152182,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza