Pozytywna dyscyplina – co to, dla kogo, jak działa?

Pozytywna dyscyplina – definicja

Pozytywna dyscyplina to klasyczna metoda wychowawcza oparta na szacunku zarówno do dziecka, jak i siebie samego i wzajemnej miłości. Rozwija się ona prężnie również w obszarze pracy z parami czy w biznesie, przez co można powiedzieć, że jest to rodzaj podejścia do drugiego człowieka w ogóle.

Zakłada:

• wiarę w autonomię,
• sprawczość,
• potrzebę wzajemnego szacunku,
• partnerską komunikację,
• dawanie przyzwolenia na wyrażanie emocji.

Pozytywna dyscyplina – historia

Pozytywna dyscyplina jest oparta na psychologii Alfreda Adlera i naukach Rudolfa Dreikursa [1]. Ukształtowały ją m.in. zmiany społeczne zachodzące w XIX i XX wieku – ruchy na rzecz praw człowieka, dążenie do równości. Alfred Adler widział dużą potrzebę traktowania dzieci z szacunkiem – to prawo było jego zdaniem niezbywalne.

Wierzył, że motywatorami ludzkich zachowań są:

• potrzeba przynależności i znaczenia,
• bliskie relacje z innymi ludźmi,
• poczucie własnej wartości [2].

Pozytywna dyscyplina, zainspirowana działaniami Adlera i Dreikursa, narodziła się ze współpracy Lynn Lott i Jane Nelsen w latach 80. XX wieku. W tym czasie J. Nelsen wydała pierwszą książkę pt. Pozytywna dyscyplina, która nadal jest ważną i polecaną pozycją dla wszystkich osób chcących wprowadzić tę metodę w swoje życie.

Pozytywna dyscyplina dla rodziców

Co stoi za pozytywną dyscypliną w kontekście wychowania dzieci? Oto najważniejsze elementy [3] :

• Wzajemny szacunek, który można podsumować hasłem: „uprzejmość wobec dziecka, stanowczość wobec sytuacji” – zakłada ono jednoczesne wyrażanie szacunku dla potrzeb dziecka, przy stanowczości dla wymogów sytuacji i szacunku do siebie.
• Zrozumienie celów zachowania – pozytywna dyscyplina to metoda, która zakłada, że nieodpowiednie zachowanie dziecka nie jest celowe – uświadomienie sobie, co jest celem takiego zachowania, pomoże lepiej je rozumieć i adekwatnie na nie reagować.
• Rozwiązywanie problemów i błędy, które są okazją do nauki – ważna jest nauka skupiania na rozwiązaniach, kształtowanie w dzieciach kompetencji, aby coraz lepiej radziły sobie z wyzwaniami codziennego życia, a błędy traktowały jako okazję do nauki, budowania własnej sprawczości i rozwijania odpowiedzialności.
• Komunikacja, wspólnota i odpowiedzialność – dzieci chętnie współpracują, gdy czują się częścią systemu, uczestniczą w procesie poszukiwania rozwiązań i mają poczucie, że ich głos jest ważny i wysłuchany.
• Zachęta oraz brak kar i nagród – pozytywna dyscyplina zamiast kar i nagród proponuje koncentrowanie się na szukaniu rozwiązań i stosowaniu zachęty, czyli docenianiu wysiłku i trudu.

Jak stosować pozytywną dyscyplinę w szkole i przedszkolu?

Pozytywna dyscyplina to jednak metoda nie tylko kierowana do rodziców i opiekunów dzieci, ale także do nauczycieli. Jej propagatorzy wierzą, że uprzejmość i stanowczość, wzajemny szacunek czy szukanie rozwiązań mogą działać nie tylko w środowisku domowym, ale z powodzeniem mogą być stosowane w przedszkolu czy szkole.

Są to miejsca, w których dzieci spędzają często większość dnia, a nauczyciele z przedszkola czy szkoły mogą stać się dla nich ważnymi kierunkowskazami wyznawanych wartości.

Takie metody pozytywnej dyscypliny, jak:

• spotkania klasowe,
• akceptacja uczuć,
• specjalny czas,
• scenki,
• pozytywna przerwa,
• ograniczony wybór,
• pytania pełne ciekawości,
• zachęta

mogą pomóc nauczycielowi nawiązać ze swoją klasą czy grupą wychowawczą głęboką, opartą na wzajemnym szacunku więź, która będzie stwarzała bezpieczne, motywujące warunki do nauki.

Techniki pozytywnej dyscypliny

Pozytywną pyscyplinę można określić uniwersalnym podejściem do drugiego człowieka. Poczucie przynależności, łączności z rodziną i społeczeństwem jest ważne nie tylko dla dzieci, ale i osób dorosłych. Komunikacja oparta na zrozumieniu i uprzejmości, przy jednoczesnym stawianiu granic to coś, czego poszukuje wiele osób w swoich związkach: z dziećmi, przyjaciółmi, partnerami czy rodzicami. Przede wszystkim metody pozytywnej dyscypliny uczą i wzmacniają ważne życiowe kompetencje, np.: akceptowania i wyrażania emocji, asertywności i stawiania granic czy też rozwiązywania problemów i szukania rozwiązań.

Niektóre z technik pozytywnej dyscypliny to [4] :

• Ograniczony wybór („Wolisz bluzkę czerwoną czy niebieską?”, „Chcesz najpierw założyć buty czy kurtkę?”) – wzmacnia on poczucie sprawczości, autonomii i odpowiedzialności, dając jednocześnie dziecku sygnał, że jego zdanie jest dla nas ważne.
• Pozytywna przerwa („Czy pomogłoby ci pójście do naszego miejsca spokoju?”, „Dajmy sobie czas na poczucie się lepiej i wróćmy do tej rozmowy”) – pomaga ona zarówno dziecku, jak i rodzicom uspokoić się w emocjonalnie trudnej dla nich sytuacji, a następnie skupić się na rozwiązaniu problemu z szacunkiem dla obu stron. Nie jest to kara za złe zachowanie, celem jest poprawa samopoczucia. Można stworzyć specjalne miejsce z gniotkami, gazetami, kartkami i pokazać dziecku, jak może ich użyć do wyrażania złości.
• Koło wyboru/koło złości – przypomina koło fortuny, a na każdym kawałku znajduje się inny sposób rozwiązania problemu lub poradzenia sobie ze złością. Uczy to zarówno konkretnych strategii regulacji emocji, które dziecko może wykorzystać później, jak i zachęca do skupiania się rozwiązaniach.

• Specjalny czas – zaproponowanie czasu służącego budowaniu relacji, podczas którego skupiamy się na dziecku i jego potrzebach.
• Pytania pełne ciekawości („Czego potrzebujesz, żeby teraz wyjść z domu?”, „Co trzeba zrobić z rozsypanym jedzeniem?”, „Jak możecie rozwiązać ten problem?”) – zachęcają dziecko do poszukiwania rozwiązań. Ważne, aby nie były zadane ironicznie, a dawały dziecku poczucie, że naprawdę jesteśmy ciekawi jego pomysłu.
• Ucz co robić, zamiast tego, czego nie robić – zamiast „Nie bij!”, powiedz: „Innych dotykamy delikatnie”. W ten sposób uczymy dzieci norm społecznych, pokazując im jednocześnie, gdzie są nasze granice.
• Zaakceptuj i nazwij uczucia – „Widzę, że naprawdę się rozzłościłeś, gdy twoja wieża z klocków zawaliła się” – tego typu komunikaty pokazują dzieciom, że ich uczucia są naturalne i ważne, stwarzając jednocześnie przestrzeń do ich przeżywania.

Pozytywna dyscyplina a kary i nagrody

System kar i nagród stanowił niegdyś jedną z metod, dzięki której dzieci miały zachowywać się, w ocenie dorosłych, lepiej. J. Nelsen pisze: „Jakim cudem wpadliśmy na ten szalony pomysł, że aby dzieci zachowywały się lepiej, najpierw muszą poczuć się gorzej?” , przytaczając jednocześnie badania, zgodnie z którymi stosowanie kar sprawia, że dzieci buntują się lub stają się uległe i strachliwe [5] .

Pokazuje to, że kara nie uczy dzieci szukania rozwiązań, podejmowania odpowiedzialności, a przede wszystkim nie pokazuje, jak mogą poradzić sobie inaczej. Zamiast tego potęguje trudne emocje i zachęca do podejmowania zachowań, które stanowią wyzwania dla rodziców.

Jednocześnie alternatywą dla kary nie jest pobłażliwość. Tutaj pomocą służy odpowiedź na pytanie: „Pozytywna dyscyplina – co to jest i jak udało się połączyć te pozornie sprzeczne ze sobą słowa?”. Łacińskie disciplus lub disciplini to podążanie za prawdą, zasadami, nauczycielem [6]. Pozytywna dyscyplina to brak kar, nagród, ale też brak pobłażliwości, a zamiast tego nauka umiejętności w warunkach pełnych szacunku.

Zachęca ona jednocześnie do zastanawiania się:

• Jakich umiejętności uczy moje dziecko to, co robię?
• Jaką wartość pielęgnuję swoim zachowaniem?
• Jakich kompetencji brakuje mojemu dziecku, aby poradzić sobie w tej sytuacji?

Rodzice często wtedy zauważają – „Rozumiem już, dlaczego nie kary, ale co jest złego w nagrodach?”. Zarówno kara, jak i nagroda wzmacniają motywację zewnętrzną, uczą dzieci, że ocena efektu ich pracy lub zachowania zależy od innych osób. Jednocześnie kara uczy unikania kary, a nagroda – zdobywania nagrody, a to wszystko na krótki okres czasu. Często też decyzja jest podejmowana w silnych emocjach, przez co dziecko ma poczucie niesprawiedliwości i skrzywdzenia.

Co można zastosować w zamian? [7]

Pozytywne komunikaty:

• „Jaki masz pomysł na rozwiązanie tego problemu?”
• „Zróbmy przerwę, aż będziemy gotowi z szacunkiem ze sobą rozmawiać”
• „Czuję się rozzłoszczona w związku z butami leżącymi na środku korytarza i chciałabym, abyś je posprzątała”
• „Jaka była nasza umowa? Co teraz zrobisz?”
• „Wiem, że umiesz mi to powiedzieć to z szacunkiem”

1. Zdecyduj, co Ty zrobisz, a nie do czego chcesz zmusić lub przekonać dziecko.
2. Modeluj swoim zachowaniem – dzieci uczą się przez obserwację.
3. Daj dziecku okazję do naprawienia szkód – np. możesz zaproponować mu pomoc w sklejeniu stłuczonego wazonu.
4. Pokazuj, że w nie wierzysz, a błędy są okazją do nauki.
5. Przyznaj się do błędu, jeśli leży on po Twojej stronie, przeproś biorąc za niego odpowiedzialność, wspólnie z dzieckiem poszukajcie rozwiązania.

Zgodnie ze słowami J. Nelsen: „Pozytywna dyscyplina nie sprawia, że dzieci stają się idealne. Jednak wielu rodziców twierdzi, że wprowadzenie w życie jej zasad i rozwiązań przynosi po prostu więcej radości i satysfakcji z przebywania razem”. [8]