Trudności szkolne w klasach 1-3: przyczyny, objawy, jak pomóc

Czym jest gotowość szkolna?

Gotowość szkolna to wynik interakcji kilku czynników: rozwoju dziecka, czynników rodzinnych oraz oferty placówki. W ich wyniku dziecko osiąga poziom rozwoju, który pozwala mu realizować obowiązki szkolne [1].

Na gotowość szkolną składają się:

• umiejętności społeczne,
• samodzielność dziecka,
• rozwój emocjonalny,
• motywacja do nauki,
• rozwój intelektualny,
• rozwój fizyczny.

W okresie przedszkolnym dojrzałość dzieci w poszczególnych sferach intensywnie się rozwija, wspierana przez opiekunów w domu i w przedszkolu [2]. Opis poszczególnych obszarów rozwoju opisany jest w diagnozie gotowości szkolnej, formułowanej przez nauczycieli przed klasą pierwszą. Diagnoza przedszkolna zawiera zarówno opis obszarów wymagających pracy, jak i mocnych stron dziecka, co może stanowić istotną informację podczas planowania nauki w klasie pierwszej. Jednocześnie celem diagnozy gotowości szkolnej jest umożliwienie dziecku optymalnego dla niego startu w klasie 1, zapewnienie pozytywnych doświadczeń związanych z nauką oraz warunków dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości.

Przeczytaj też: Co to znaczy być uważnym rodzicem?

Jakie umiejętności są potrzebne do rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie?

Co powinny umieć dzieci idące do klasy 1? A. I. Brzezińska i D. Szymańska [3] wskazują między innymi:

• zdolność do skoncentrowania uwagi na tej samej czynności,
• zainteresowanie i wiedzę na temat otaczającego świata (znajomość podstawowych informacji o sobie i swojej rodzinie, świadomość upływu czasu, orientacja w najbliższym otoczeniu itd.),
• rozumienie prostych zależności przyczynowo-skutkowych,
• zainteresowanie podstawowymi umiejętnościami szkolnymi (czytaniem, pisaniem, liczeniem), jak i samą szkołą,
• umiejętność rozpoznawania, nazywania i podania przyczyn emocji u siebie i innych, współpracy z innymi, inicjowania i podtrzymywania z nimi kontaktu,
• znajomość podstawowych norm i zasad społecznych oraz świadomość, że w różnych miejscach mogą być one inne,
• pojawiająca się znajomość swoich mocnych i słabych stron.

Przeczytaj też: Dojrzałość emocjonalna u dziecka – kiedy się kształtuje?

Ważne w procesie uczenia się jest także rozwijanie u dzieci motywacji wewnętrznej. Celem wtedy nie jest efekt końcowy, chęć otrzymania nagrody (cukierka, pochwały, pozytywnej oceny) lub uniknięcie kary (nagany, zakazu gry na komputerze, negatywnej oceny), a aktywność sama w sobie – płynąca z niej przyjemność bądź odczuwane zainteresowanie [4]. Warto więc wspierać kształtowanie się motywacji wewnętrznej m.in. poprzez: unikanie porównań z innymi dziećmi oraz oceny dziecka przez pryzmat wyników w nauce, zachęcanie do twórczej ciekawości oraz samodzielnego poszukiwania rozwiązań, wspieranie pozaszkolnych zainteresowań dziecka, wspieranie w radzeniu sobie z porażkami – pokazywanie, że są one okazją do nauki [5].

Zobacz również: Dziecko nie chce uczyć się literek – co robić?

Jakie mogą się pojawić trudności szkolne w wieku wczesnoszkolnym?

Koźniewska i in. [6] podzielili trudności w osiąganiu gotowości szkolnej na 3 kategorie: związane z dzieckiem, systemem rodzinnym lub środowiskiem szkolnym. Do pierwszej kategorii można zaliczyć trudności rozwojowe czy wynikające ze stanu zdrowia i związane lub współwystępujące z nimi problemy, np. z koncentracją uwagi czy nadruchliwością. Do grupy trudności środowiskowych można zaliczyć: niedostosowanie otoczenia do możliwości i potrzeb dzieci, sytuację materialną, zbyt duże oczekiwania wobec dzieci czy surowy system wychowawczy, ale także nadopiekuńczość oraz występujące w rodzinie konflikty, trudne warunki socjoekonomiczne czy uzależnienia.

Przy występowaniu trudności warto więc przyjrzeć się nie tylko funkcjonowaniu dziecka, ale także środowisku, w którym ono przebywa. Rozważyć, czy w życiu ucznia miały ostatnio miejsce duże zmiany lub trudne wydarzenia, a także jak środowisko szkolne może odpowiedzieć na jego potrzeby.

To też może Cię zainteresować: Wyjście do szkoły lub przedszkola bez nerwów

Jak pomóc dziecku w pokonaniu trudności szkolnych w klasach 1-3?

W razie pojawienia się trudności konieczna jest współpraca między środowiskiem szkolnym i rodzinnym. Wymiana informacji, zaplanowanie obserwacji oraz podjęcie wspólnych działań są niezbędne dla efektywnej pomocy dziecku borykającemu się z trudnościami. Niekiedy może ona przebiegać w ramach szkolnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej i obejmować zarówno działania w klasie, jak i dodatkowe zajęcia (np. korekcyjno-kompensacyjne, dydaktyczno-wyrównawcze czy rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne).

Sprawdź też: Do czego służy diagnoza szkolna?

Wskazana może być konsultacja lub badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu określenia mocnych i słabszych stron ucznia oraz adekwatnych do nich form pomocy. Może się ono odbyć zarówno, gdy któreś z trudności dziecka zaniepokoją jego opiekunów, jak i po sugestii nauczyciela im przekazanej. Przed pójściem dziecka do klasy 1 można także wykonać w poradni badanie gotowości szkolnej. Przede wszystkim jednak w razie wystąpienia trudności, ważna jest życzliwość osób dorosłych, ich emocjonalna dostępność i okazywanie dziecku akceptacji i wsparcia.