Urlop macierzyński, urlop rodzicielski, urlop wychowawczy – czym są, czym się różnią?

Urlop macierzyński – co to jest? (aktualne dane z 2025 r.)

Płatny urlop po narodzinach dziecka to prawo, które należy się każdej mamie. Rozpoczyna się już w dniu porodu, chyba że kobieta złoży wniosek, iż część urlopu macierzyńskiego chciałaby wykorzystać jeszcze w trakcie trwania ciąży (maksymalnie 6 tygodni). W zależności od ilości dzieci urodzonych w ramach tego jednego porodu, urlop macierzyński trwa:

• 20 tygodni – urodzenie jednego dziecka,
• 31 tygodni – urodzenie dwojga dzieci,
• 33 tygodnie – urodzenie trojga dzieci,
• 35 tygodni – urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni – urodzenie pięciorga i więcej dzieci.

W określonych okolicznościach świeżo upieczona mama, po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu, może zdecydować o współdzieleniu go z ojcem dziecka, przekazując mu 6 tygodni w ramach tzw. urlopu tacierzyńskiego.

Co ważne, z tego urlopu (w tym samym wymiarze) mogą również skorzystać osoby, które przyjęły dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub złożyły do sądu opiekuńczego wniosek o przysposobienie. W takiej sytuacji urlop można wykorzystać do dnia 7. urodzin dziecka lub 10. urodzin, jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny.

Dodatkowy urlop dla rodziców wcześniaków 

19 marca 2025 roku weszły w życie przepisy wprowadzające dodatkowy urlop dla rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie i hospitalizowanych po urodzeniu. Wynosi on 8 lub 15 tygodni:

• do 15 tygodni urlopu dla dzieci urodzonych przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g,

• do 8 tygodni urlop dla dzieci urodzonych po ukończeniu 28. tygodnia ciąży a przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g. 

• do 8 tygodni urlopu dla dzieci urodzonych w terminie, ale wymagających hospitalizacji. 

Dodatkowy tydzień urlopu będzie przysługiwał za każdy tydzień spędzony przez dziecko w szpitalu. 

Co trzeba zrobić, by skorzystać z tego dodatkowego urlopu? Przed końcem urlopu macierzyńskiegotrzeba złożyć do ZUS-u wniosek w tej sprawie wraz z z zaświadczeniem wydanym przez szpital o okresie pobytu dziecka w szpitalu oraz tygodnia ciąży, w którym dziecko się urodziło. Uzupełniającego urlopu macierzyńskiego nie można podzielić na części – jest jednorazowy. 

Urlop macierzyński dla innych członków najbliższej rodziny dziecka

Może się zdarzyć sytuacja, w której matka nie będzie w stanie wykorzystać urlopu macierzyńskiego. Mowa tu przede wszystkim o takich okolicznościach, jak:

• porzucenie dziecka przez matkę;
• niezdolność matki do samodzielnej egzystencji (poparta odpowiednim orzeczeniem);
• pobyt matki w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym, ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem;
• śmierć matki.

W takim przypadku prawo do urlopu macierzyńskiego nabywa inny członek najbliższej rodziny. Może to być zarówno ojciec dziecka, jak i dziadkowie czy rodzeństwo matki lub ojca dziecka.

Przeczytaj również:

Kolor oczu u noworodka – jak i dlaczego się zmienia?

Urlop macierzyński a zasiłek macierzyński

Za czas urlopu macierzyńskiego każdemu przysługuje wynagrodzenie w ramach tzw. zasiłku macierzyńskiego. Wypłacane jest ono przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszystkim osobom, objętym ubezpieczeniem chorobowym. Ile wynosi? Zależy to tak naprawdę od deklaracji złożonych przez pracownicę co do sposobu i czasu korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem.

Wysokość zasiłku to zazwyczaj 100 proc. podstawy wymiatu za okres urliopu macierzyńskiego lub 81,5 proc., jeśli od razu złoży się wniosek o urlop macierzyski i rodzicielski. 

Którą opcję wybrać? To zależy tylko i wyłącznie od nas samych. Całkowita wysokość zasiłku wypłacana przez cały okres trwania urlopów będzie bowiem taka sama, różnić się będzie tylko kwota wypłacana w poszczególnych miesiącach.

Urlop macierzyński a emerytura

Zarówno zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego jak i okres urlopu rodzicielskiego są tzw. okresami składkowymi, za które potrącane są składki na ubezpieczenie społeczne, a więc tym samym są one uwzględniane przy ustalaniu wysokości i prawa do emerytury oraz renty w pełnym swoim wymiarze.

Okres korzystania z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, a nawet urlopu wychowawczego wlicza się również do pracowniczego stażu pracy, co również ma znaczenie przy ustalaniu prawa do emerytury.

Przeczytaj również:

Zwolnienie na chore dziecko – zasady przyznawania

Urlop rodzicielski – co to jest?

Urlop rodzicielski to dodatkowy płatny czas wolny, który mamy prawo wykorzystać bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Jego długość, w zależności od liczby dzieci urodzonych w ramach jednego porodu, wynosi:

• 41 tygodni przy jednym dziecku,
• 43 tygodnie, jeśli urodziło się więcej niż jedno dziecko.

Kto jest uprawniony do skorzystania z tego urlopu? Przysługuje on łącznie obojgu uprawnionym rodzicom. Może więc być wykorzystany w całości np. przez mamę lub też częściowo przekazany ojcu dziecka. Rodzice mogą z niego również skorzystać jednocześnie (wykorzystany przez każdego z nich czas sumuje się). Co ważne, z tego urlopu również mogą skorzystać w określonych przypadkach inni członkowie najbliższej rodziny.

Prawo do wykorzystania urlopu rodzicielskiego obowiązuje aż do ukończenia przez dziecko 6. roku życia, tak więc jeżeli istnieje taka potrzeba, może on zostać podzielony na maksymalnie 5 części. Pamiętaj jednak, że nie mogą być one krótsze niż 8 tygodni każda i że liczą się w sumie wszystkie wnioski złożone przez oboje rodziców.

Urlop wychowawczy – co to jest?

Dodatkowym przywilejem, z którego mogą skorzystać rodzice dzieci do ukończenia 6. roku życia, jest tzw. urlop wychowawczy. W przeciwieństwie do wspomnianych wcześniej urlopów, jest to urlop bezpłatny, w trakcie którego jedynie w określonych przypadkach (niskie dochody) możliwe jest uzyskanie dodatkowego zasiłku wychowawczego.

Urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 36 miesięcy i rozpocząć się bezpośrednio po zakończeniu urlopu rodzicielskiego lub w późniejszym terminie. Co ważne, skorzystać z niego może również oboje rodziców, a czas jego trwania można podzielić na 5 części. W jego przypadku nie ma jednak określonego minimalnego czasu trwania każdej z nich.

Pracodawca nie może odmówić Ci udzielenia takiego urlopu. W jego trakcie, podobnie jak w przypadku urlopu macierzyńskiego i urlopu wychowawczego, twój stosunek pracy podlega ochronie.

Przeczytaj również:

Waga i wzrost noworodka – normy, rekordy

Urlop w przypadku pobytu dziecka w szpitalu

Może się zdarzyć, że nowo narodzone dziecko po porodzie wymaga dłuższej opieki szpitalnej. Co w takiej sytuacji? Matka zobowiązana jest do wykorzystania w tym okresie minimum 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, który potem może w oparciu o specjalny wniosek przerwać i kontynuować, gdy dziecko będzie mogło opuścić mury szpitala. Ta sama zasada dotyczy urlopu rodzicielskiego czy urlopu ojcowskiego. Czy to oznacza, że przerywając urlop na czas hospitalizacji dziecka musimy wrócić do pracy? Niekoniecznie. W czasie gdy dziecko przebywa w szpitalu, każdy rodzic ma prawo do skorzystania ze zwolnienia z pracy w związku z chorobą dziecka (tak zwane L-4 opiekuńcze), które jest płatne w wymiarze 80% podstawy wynagrodzenia.

Urlopy dla rodziców – porównanie w tabelce 

Urlop dla rodzica – podsumowanie

Jak widać, omawiane wyżej urlopy macierzyński, rodzicielski i wychowawczy to trzy odrębne uprawnienia, z których mogą skorzystać rodzice dzieci urodzonych lub przysposobionych. Prawo do każdego z nich opiera się na nieco odmiennych zasadach i wymaga złożenia osobnego wniosku, dlatego nawet jeżeli korzystamy z nich bezpośrednio po sobie, ich nazwy nie mogą być używane zamiennie. Warto o tym pamiętać zwłaszcza przy załatwianiu niezbędnych formalności.

współpraca: redakcja Mamazone