Lęk przed pierwszym dniem w szkole – jak pomóc dziecku opanować lęk?

Pierwszy dzień w szkole – dlaczego dziecko się stresuje

Lista przyczyn występowania stresu szkolnego u dziecka jest długa. W celu pełnego zrozumienia stanu psychicznego i emocjonalnego dziecka należy wziąć pod uwagę nie tylko czynniki bezpośrednio mające wpływ na stan dziecka przed pierwszym pójściem do szkoły, ale w szerszy sposób spojrzeć na lęki dziecka w wieku szkolnym, czyli 6- i 7-latka.

Podstawową przyczyną obaw dziecka przed pójściem do szkoły jest lęk przed zmianą etapu życia – ze znajomego świata wypełnionego beztroską i zabawą, dziecko wkracza w nowy świat i środowisko wypełnione niepewnością, systematycznością i obowiązkami. Ze względu na to, że każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie, może po prostu nie być jeszcze do końca gotowe na wejście w nową rolę społeczną, czyli rolę ucznia.

Kolejnym rodzajem lęku odczuwanego przez dziecko jest lęk separacyjny, związany z chęcią oraz potrzebą przebywania blisko znajomych dziecku osób. Jedyną metodą przezwyciężenia go jest postawienie dziecka w sytuacji lękowej, czyli w omawianym kontekście, pozostawienie w szkole i odebranie o obiecanej godzinie. Dotrzymanie słowa jest tu bardzo istotne, ponieważ dziecko, którego rodzice zjawili się o umówionej porze, będzie coraz mocniej im ufać. Zobaczy też, że pomimo rozłąki, rodzicom nie stało się nic złego i poczuje się bezpieczne.

Zobacz też: Lęk dziecka przed nową sytuacją

Ponadto, u dziecka w wieku 6 lat występuje znaczne nasilenie lęków związanych z:

• dźwiękami,
• żywiołami,
• przestrzenią,
• samotnością,
• utratą któregoś z rodziców,
• wypadkami,
• skaleczeniami,
• postaciami wyobrażonymi, takimi jak: czarownice, wampiry, duchy.

7-latki mierzą się dodatkowo z lękami przed ciemnością czy brakiem akceptacji ze strony rówieśników, których spotkają w szkole. Wszystkie wymienionej powyżej czynniki sprawiają, że dziecko potrzebuje kompetentnego wsparcia swoich rodziców.

Przeczytaj też: Wyjście do przedszkola czy szkoły bez nerwów

Objawy stresu szkolnego u pierwszoklasisty

Stres u dzieci może mieć różne, antagonistyczne formy, związane m.in. z charakterem i typem osobowości danego dziecka. Jego objawy dzieli się na: fizyczne, emocjonalne, poznawcze i związane z zachowaniem. Na potrzeby niniejszego artykułu zostały przedstawione w sposób zbiorczy. Do najczęściej występujących objawów stresu szkolnego u pierwszoklasisty zalicza się m.in.:

• bóle głowy i brzucha;
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego, objawiające się występowaniem biegunek lub zaparć;
• bladość lub zaczerwienienie na twarzy;
• nadmierną potliwość rąk dziecka;
• szukanie kontaktu z rodzicami/opiekunami lub izolowanie się od nich;
• trudności w skupieniu uwagi oraz kontroli swoich emocji;
• ogólne napięcie, którego przejawami są m.in. pobudzenie, niespokojny sen, złość, płaczliwość, niecierpliwość, gniew czy trudności w składnym wysławianiu się.

Przeczytaj też: Jak pomóc dziecku nauczyć się liter?

Jak możemy pomóc dziecku bojącemu się pójść do szkoły?

Rodzice mogą pomóc pierwszoklasiście przezwyciężyć wewnętrzne obawy związane z pójściem do szkoły poprzez świadome i prawidłowe postępowanie. Wykształcenie w dziecku właściwych reakcji na stresujące sytuacje wpłynie pozytywnie na kształtowanie całego życia. Powinni oni:

• otwarcie rozmawiać z dzieckiem, uspokajać je poprzez omawianie poszczególnych obaw i w ten sposób stopniowo przygotowywać je do momentu rozpoczęcia się szkoły. Nie powinno się stosować praktyki tzw. rzucenia na głęboką wodę, polegającego na ignorowaniu strachu dziecka i mówieniu mu, że jakoś sobie poradzi. Lęk przed nieznaną sytuacją może urosnąć w psychice dziecka do olbrzymich rozmiarów, a jego skutki mogą być trudne do opanowania;
• starać się stworzyć dziecku poczucie bezpieczeństwa, niezwykle ważne dla jego prawidłowego rozwoju. Jedną ze skutecznych praktyk budowania poczucia bezpieczeństwa w świecie jest kształtowanie w dziecku realnego, lecz nacechowanego pozytywnie obrazu ludzi. Dzięki temu nie będzie ono odczuwało lęku przed każdą nieznaną mu osobą i zrozumie, że nie każdy będzie chciał je skrzywdzić;

To też może Cię zainteresować: Lęk przed ciążą – czy to normalne?

• wyrażać akceptację i wiarę w siły dziecka, co pozwoli mu zdobyć poczucie wartości oraz tego, że będzie w stanie poradzić sobie z różnymi wyzwaniami. Jednocześnie należy uświadamiać dziecko, że porażki są rzeczą naturalną i że nie musi być we wszystkim najlepsze, aby rodzice byli z niego dumni i je kochali;
• przekonać dziecko o gotowości do wsparcia go w sytuacjach, kiedy będzie potrzebowało ono pomocy;
• panować nad swoimi lękami, ponieważ dziecko jest wyczulone na nastroje rodziców i się z nimi identyfikuje. Z tego względu przed poruszaniem stresującego dla dziecka tematu szkoły należy przemyśleć własne nastawienie do szkoły, aby nie przekazać dziecku swoich lęków z przeszłości;
• tworzyć w domu przyjemną atmosferę, w której dziecko będzie czuło się spokojnie i radośnie, a wtedy nie będzie ciągle myślało o lęku;
• pozwolić dziecku na doświadczanie także trudnych sytuacji, aby przekonało się ono, że trudny nie oznacza zły, a wręcz może okazać się czymś pozytywnym i ciekawym. Dobrym sposobem będzie zaprowadzenie dziecka do szkoły przed jej rozpoczęciem i rozmowa z przyszłą wychowawczynią, która powinna okazać dziecku zrozumienie i życzliwość;
• nauczyć dziecko technik radzenia sobie ze stresem, np. medytacji oraz mindfulness ;
• dostarczać dziecku pozytywnej motywacji. Można np. zaciekawić dziecko instytucją szkoły poprzez uświadamianie mu korzyści z przynależności do niej: zawarcia nowych znajomości i przyjaźni; możliwości dowiedzenia się nowych rzeczy (dziecko z natury jest ciekawe świata) czy wyjazdów na wycieczki szkolne. Warto także wygospodarować czas na wspólne zakupy z dzieckiem, podczas których będzie ono mogło podjąć pierwsze decyzje, dotyczące np. wyboru koloru piórnika – w ten sposób przekona się, że rodzic liczy się z jego zdaniem i wzmocni się jego pewność siebie.

Przeczytaj też: Czym jest mindfulness?

Jeśli rodzice będą ignorować uczucia i obawy dziecka związane ze zmianą i oczekiwać od niego bezwzględnego posłuszeństwa, nauczy się ono nieufności i zaprzeczania swoim emocjom oraz przeczuciom. W przypadku rodziców, którzy wykażą się zbyt dużym współczuciem i będą starali się uchronić dziecko przed stresem, związanym z konkretną sytuacją poprzez jej wykluczanie, dziecko nauczy się tylko unikania trudów w codzienności.

Długofalowo ważne jest to, aby pozwolić dziecku zachowywać się naturalnie i starać się nie wychowywać je poprzez strach, co jest typową praktyką. Trzeba pamiętać, że długotrwały lęk negatywnie oddziałuje na dziecko, hamując rozwój jego osobowości.

Stres przed pierwszym dniem w szkole – tego unikaj

Stres związany z początkiem szkolnej drogi jest nieunikniony, postaraj się więc nie wzbudzać w dziecku dodatkowego lęku:

• Nawet w chwilach gniewu i zdenerwowania unikaj wypowiadania podobnych zdań: „poczekaj, skończą się wakacje i pójdziesz do szkoły, już tam cię wychowają", „nauczycielka doprowadzi cię do porządku”, „w szkole będziesz musiał się zmienić / będziesz musiał być samodzielny”. W ten sposób zbudujesz jedynie negatywny obraz szkoły, zaszczepisz w dziecku przekonanie, że to złe miejsce, którego należy się bać i w którym pojawią się wymagania niemożliwe do spełnienia.
• Nie strasz nauką. Nie mów, że wraz z rozpoczęciem szkoły życie zmieni się na gorsze, pojawią się uciążliwe obowiązki, zabraknie czasu na zabawę. W ten sposób już na początku zniechęcisz malucha do nauki. Staraj się podkreślać, że nauka w szkole to zdobywanie ciekawej, przydatnej wiedzy, wielka przygoda.
• Nie zaniżaj poczucia własnej wartości u dziecka. Nie sugeruj, że może nie poradzić sobie w szkole, bo np. nie wychodzi mu rysowanie. I nie karć, kiedy coś mu się nie udaje – widocznie maluch potrzebuje więcej czasu, żeby nauczyć się np. robienia szlaczków. Zamiast tego jak najczęściej podkreślaj dziecięce zalety i umiejętności, chwal, gdy nauczy się np. wiązać sznurowadła.
• Nie opowiadaj dziecku o szkole tylko i wyłącznie w superlatywach, nie przekazuj też nieprawdziwych informacji: „w szkole jest tak samo jak w przedszkolu”, „nauka wszystkim przychodzi bez trudu”. Prędzej czy później maluch poczuje się rozczarowany.
• Nie obciążaj dziecka nadmiernymi wymaganiami. Jeśli już na początku szkoły zapowiesz dziecku: „Mam nadzieję, że będziesz dostawać same piątki” czy „Z matematyki powinieneś być najlepszy w klasie”, maluch poczuje presję, nie będzie się uczył dla siebie, ale dla rodziców i szybko może stracić zapał do nauki.

współpraca Jakub Mrozowski