Atopowe zapalenie skóry u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest atopowe zapalenie skóry u dzieci?

Atopowe zapalenie skóry to przykład dermatozy, czyli przewlekłego i nawracającego zapalenia naskórka. W przebiegu choroby można wyróżnić dwie fazy:

• zaostrzenia, kiedy objawy AZS są szczególnie uciążliwe;
• remisji, czyli okresów „wycofania się” objawów, niekiedy nawet w tak dalekim stopniu, że atopowe zapalenie staje się niemal niedostrzegalne.

Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej w dzieciństwie, do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. U większości małych pacjentów objawy AZS ustępują samoczynnie, choć u od 1 do 3% chorych utrzymują się również w życiu dorosłym. Szacuje się, że atopowe zapalenie skóry występuje u 20-24% (w zależności od źródła) całej populacji Europy. AZS nie jest chorobą zakaźną.

Jakie są przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci?

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, a jej powstanie jest złożone. Obecnie uznaje się, że decydujące znaczenie ma podłoże genetyczne. Znaczenie przy rozwoju AZS mają też czynniki środowiskowe oraz odpowiedź układu immunologicznego.

Jednak to przede wszystkim występowanie chorób alergicznych u rodziców jest czynnikiem predestynującym rozwój AZS (jeżeli alergia występuje zarówno u matki, jak i ojca istnieje nawet 70% ryzyko zachorowania przez dziecko na AZS, a dodatkowo mogą także pojawić się inne choroby alergiczne).

Przy atopowym zapaleniu skóry dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na niewielkie ilości alergenów, które u zdrowej osoby nie wywołałyby reakcji chorobowej. Nadmierne wydzielanie cytokin prozapalnych przyczynia się do osłabienia skóry i występowania na jej powierzchni stanów zapalnych.

Wskutek atopowego zapalenia skóry dochodzi do uszkodzenia bariery naskórkowej oraz zaniku płaszcza hydrolipidowego. Pogłębiająca się suchość skóry prowadzi do powstawania w jej strukturze pęknięć, które stanowią wrota zakażenia dla patogenów.

Do nasilenia zmian skórnych dochodzi w wyniku reakcji z czynnikami drażniącymi, takimi jak:

• detergenty (np. mydło, proszek do prania, płyn do mycia naczyń, preparaty do czyszczenia powierzchni),
• alergeny wziewne (np. pyłki roślin, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego),
• alergeny pokarmowe (np. mleko krowie, jaja, truskawki, pszenica, żyto i jęczmień).

Częstotliwość występowania objawów AZS, a także nasilenie zmian skórnych, są kwestią silnie osobniczą, dlatego nie można jednoznacznie udzielić odpowiedzi na pytanie, jak będzie wyglądało atopowe zapalenie skóry u danego dziecka.

Jak rozpoznać objawy atopowego zapalenia skóry?

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry u dziecka nie jest proste i z początku dosyć łatwo pomylić je np. z alergią pokarmową. Dermatolodzy wskazują na uporczywy świąd skóry. Uczucie swędzenia może być na tyle silne, żeby powodować obniżenie nastroju, rozstrojenie, płaczliwość, a nawet wybudzanie się malucha w nocy.

W przypadku atopowego zapalenia skóry łatwo zauważyć, że naskórek dziecka jest bardzo suchy (niekiedy w dotyku przypomina wręcz papier) i skłonny do podrażnień. Czynnikami wywołującymi podrażnienie mogą być uczulające alergeny, zbyt silne preparaty do pielęgnacji skóry, a nawet zwykły pot.

Objawy AZS u dzieci to:

• Zmiany skórne. U małych dzieci zmiany skórne pojawiają się najczęściej na tułowiu, kończynach, czasem w zgięciach łokciowych i dołkach podkolanowych czy nadgarstkach. Mają postać krostek, wyprysków. Mocno swędzą – w konsekwencji pojawiają się zadrapania.
• Niespokojny sen, drażliwość. Dziecko z AZS drapie się przez sen, śpi czujnie, niespokojnie. Rano wstaje zmęczone i niewyspane.
• Świąd. Pojawiające się zmiany na ciele dziecka bardzo swędzą.
• Suchość, puchnięcie, zaczerwienienie skóry.
• Plamy, wysypka, pęcherze wypełnione osoczem.
• Nietolerancja i alergia na niektóre produkty. U niemowląt i małych dzieci atopowe zapalenie skóry najczęściej jest związane z alergią pokarmową. Do produktów, które najczęściej wywołują alergię lub nietolerancję, należą: mleko krowie i jego przetwory, kakao, owoce cytrusowe i drobnopestkowe (truskawki, poziomki, maliny), gluten występujący w białej mące, orzechy i ryby. Z czasem dochodzą jeszcze alergeny wziewne – roztocza, pleśnie, sierść zwierząt, trawy, pyłki drzew i innych roślin.
• Podwyższone IgE w badaniu krwi – by stwierdzić występowanie alergii, zleca się wykonanie badań IgE z krwi niemowlęcia. Szuka się w ten sposób alergenu pokarmowego lub wziewnego, który uczula dziecko. Podwyższone IgE oznacza, że maluch prawdopodobnie jest alergikiem.
• Zaostrzenie zmian po stresie – stres nasila występowanie świądu i zmian skórnych, a świąd powoduje z kolei u dziecka stres. Powstaje błędne koło.
• Skłonność do zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Maluch, drapiąc swędzące krostki czy wysypkę, często rozdrapuje zmiany do krwi, nanosząc na nie brud czy bakterie. W efekcie pojawiają się nadkażenia bakteryjne i grzybicze.
• Astma oskrzelowa, sezonowy katar sienny. Maluchy z atopowym zapaleniem skóry należą do grupy osób dużo bardziej narażonych na infekcje górnych dróg oddechowych czy astmy w oskrzelach.
• Cienie pod oczami, rumieńce na buzi.

AZS u dziecka – fazy choroby

Dermatolodzy wyróżniają dwie fazy zaostrzenia choroby – ostry stan zapalny oraz przewlekły stan zapalny i w każdej z nich objawy AZS są nieco inne. W ostrej fazie na skórze dziecka pojawiają się wyraźne rumienie (tzw. ogniska rumieniowe), na których mogą występować niewielkie grudki lub pęcherzyki. Z kolei w fazie przewlekłej dochodzi to tzw. lichenizacji, czyli pojawiają się miejscowe pogrubienia skórne i złuszczanie się naskórka.

Przemijające przebarwienia skóry mogą występować w wielu miejscach, ale zwykle pojawiają się w obrębie twarzy lub głowy, na tułowiu oraz dystalnych częściach kończyn. W zależności od wieku pacjenta, zmiany skórne mogą gromadzić się w obrębie powierzchni zgięciowych stawów łokciowych i kolanowych albo na grzbietach rąk.

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry u dzieci?

Rozpoznanie atopowe zapalenie skóry odbywa się poprzez zastosowanie jednej z dwóch (lub obydwu) metod oceny:

• kryteria Hannifina-Rajki – obejmują kryteria większe i mniejsze, przy czym dla postawienia diagnozy wystarczające jest stwierdzenie 3 z 4 kryteriów większych, ponieważ mniejsze mają charakter pomocniczy;
• kryteria Williama – wyróżnia kryterium podstawowe oraz 5 kryteriów dodatkowych, z których muszą być spełnione minimum 3.

Diagnostyka AZS jest o tyle utrudniona, że można pomylić ją z innymi dermatozami, jak łuszczyca lub świerzbiączka.

Leczenie atopowego zapalenie skóry

Leczenie atopowego zapalenia skóry polega przede wszystkim na eliminacji kontaktu z alergenami, o ile uda się ustalić, na jakie konkretnie substancje pacjent jest uczulony.

Do pielęgnacji skóry atopowej należy stosować specjalistyczne kosmetyki o odpowiednim pH, przeznaczone do skóry atopowej. Zazwyczaj do minimalizacji zmian skórnych preparaty należy aplikować kilkukrotnie w ciągu dnia (nawet 4-5 razy w ciągu doby). Emolienty pomagają przywrócić naturalne funkcjonowanie bariery naskórkowej. Prawidłowa higiena to bardzo ważny element kuracji AZS.

Skóra jest bardzo wysuszona na skutek utraty wody i naruszenia warstwy ochronnej naskórka, dlatego mogą w nią wnikać szkodliwe substancje pogarszające jej kondycję. Systematyczne nawilżanie i natłuszczanie stanowi zatem nieodzowny element jej pielęgnacji. Ponadto, woda do kąpieli winna mieć temperaturę 37-38 st., a dziecko może przebywać w wannie 10-15 minut – dłuższy kontakt z wodą spowoduje nadmierne wysuszenie skóry. Po kąpieli ciało dziecka należy delikatnie osuszyć, nie wycierając mocno malucha, bo podrażnia się wtedy zmiany na jego ciele. Kilka minut później skórę dziecka należy posmarować preparatem natłuszczającym (emolientem), który utworzy na skórze płaszcz lipidowy zapobiegający utracie wody, a przede wszystkim zmniejszy świąd. Kosmetyki dla dziecka powinny być pozbawione substancji zapachowych, bo one też mogą uczulać.

Niektóre leki przeciwhistaminowe pomagają radzić sobie z uporczywym świądem skóry, a na dzieci mogą działać uspokajająco. Przy ciężkim przebiegu AZS albo erytrodermii wskazuje się na zasadność hospitalizacji, a chorym podaje się leki przeciwzapalne.

Jeśli na skórze dziecka zauważy się miodowe strupki, należy pokazać je lekarzowi – prawdopodobnie trzeba będzie zwalczyć nadkażenie bakteryjne.

Do prania odzieży dziecka z AZS można stosować orzechy piorące. Dzięki zawartości saponiny czyszczą ubrania, a dodatkowo działają wyciszająco na skórę alergika. Innym wyjściem są specjalne proszki i płyny dla alergików.

Atopowe zapalenie skóry u dzieci to przewlekła choroba, która potrafi nawracać nawet po długim okresie bezobjawowym. Niekiedy też przechodzi z wieku dziecięcego, utrzymując się w okresie dojrzewania oraz w dorosłym życiu.

Leczenie AZS – video

Czego należy unikać podczas pielęgnacji dziecka z AZS?

Odzież. Nie wolno zakładać dziecku ubrań z dodatkami syntetycznymi lub ubrań wełnianych. Najlepsze będą ubrania z czystej bawełny.

Dym papierosowy. Wszystkie dzieci, a zwłaszcza maluchy z atopowym zapaleniem skóry, należy izolować od dymu z papierosów.

Zwierzęta futerkowe. Zarówno pies, kot, jak i chomik czy świnka morska mogą wzmagać reakcje alergiczne i nasilać zmiany skórne.

Mydła, środki czyszczące, proszki, płyny do prania. Mogą zawierać substancje zaostrzające stany zapalne, dlatego dziecko powinno mieć kontakt tylko z tymi preparatami, które zostały wyprodukowane z myślą o jego delikatnej skórze.

Jak zachować właściwą higienę, pielęgnując skórę dziecka z AZS? Radzi alergolog

współpraca: Marta Puchowska