Rzeżączka – co to? Przyczyny, objawy, leczenie

Rzeżączka – jedna z chorób przenoszonych drogą płciową

Z danych WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że każdego dnia na całym świecie diagnozuje się ponad milion nowych zakażeń wenerycznych, przenoszonych drogą płciową. W tej puli znajdują się głównie: kiła, rzęsistkowica i rzeżączka. Ta ostatnia częściej bywa rozpoznawana u mężczyzn niż u kobiet (stosunek 3 do 1 na świecie, 14 do 1 w Polce). Jest to spowodowane dwoma przypuszczalnymi czynnikami. Do zakażenia dwoinką rzeżączki dochodzi w trakcie kontaktów seksualnych, a szczególnie narażeni na nią są homoseksualni mężczyźni (to oni stanowią najliczniejszą grupę w ogólnych statystykach zachorowań na rzeżączkę). Drugą istotną kwestią jest fakt, iż zakażenie rzeżączką u kobiet ma najczęściej przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy i przez to nie jest dostatecznie licznie diagnozowane.

Rzeżączkę wywołują Gram-ujemne bakterie dwoinki rzeżączki, zwane gonokokami, które najlepiej rozwijają się w wilgotnych partiach ciała: w gardle, odbycie, drogach rodnych lub moczowych. Miejscem zakażenia są błony śluzowe, najczęściej te wokół cewki moczowej lub szyjki macicy. Do przeniesienia zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu wydzieliny jednej błony śluzowej z drugą.

Ryzyko zakażenia rzeżączką wzrasta u osób, które były nosicielami bakterii, ale zostały wyleczone. W celu zminimalizowania niebezpieczeństwa powtórnego zachorowania, takie osoby bezwzględnie powinny przestrzegać zasad bezpiecznego seksu i unikać przygodnych kontaktów seksualnych.

Najczęstsze objawy rzeżączki

Objawy rzeżączki będą zależały od lokalizacji śluzówki, która została zainfekowana. Rzeżączkowe zapalenie odbytu objawia się na przykład swędzeniem i śluzowatą wydzieliną wydobywającą się z końcowego otworu przewodu pokarmowego. Z kolei rzeżączkowe zapalenie gardła (podłożem którego będą kontakty oralno-genitalne) przebiega w sposób skąpoobjawowy, najczęściej jako obrzęk łuków podniebiennych – zaczerwienienie gardła, chrypka lub ropna wydzielina na migdałkach.

U kobiet zakażenie często przebiega bezobjawowo, a o zachorowaniu dowiadują się one podczas rutynowych badań ginekologicznych. Lekarz może stwierdzić obecność nietypowej wydzieliny z szyjki macicy i wziąć materiał do badania DNA, wykrywającego bakterie dwoinki rzeżączki. W przypadku objawowej postaci choroby (rzeżączkowe zapalenie szyjki macicy) kobieta może zaobserwować zaczerwienienie i obrzęk tarczy szyjki macicy, śluzowo-ropną wydzielinę z dróg rodnych oraz bóle podbrzusza. Często występują także zaburzenia cyklu miesiączkowego oraz ból i pieczenie podczas oddawania moczu.

Wyciek z cewki moczowej jako objaw rzeżączki u mężczyzn

W przypadku mężczyzn typowym objawem mogącym sugerować zakażenie rzeżączką jest ropny wyciek z cewki moczowej. Może być on bardziej lub mniej obfity, o białym lub żółtym zabarwieniu. Często pojawia się również ból i pieczenie podczas oddawania moczu (rzeżączkowe zapalenie cewki moczowej), a także zapalenie żołędzi. W przypadku nieleczonej rzeżączki u mężczyzn może dojść do przewlekłego zakażenia i poważnych powikłań, m.in. do zapalenia gruczołu krokowego lub niepłodności. Niewyleczony mężczyzna jest również nosicielem i przekazuje zakażenie kolejnym partnerkom podczas kontaktów seksualnych.

Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków

Fakt, iż rzeżączka u kobiet przebiega często w sposób bezobjawowy albo skąpoobjawowy i bywa przez to nierozpoznana, a tym samym nieleczona, wpływa na zapadalność noworodków na gonokokowe zapalenie spojówek. Na szczęście, odkąd do poporodowej procedury medycznej wprowadzono zabieg Credégo, czyli zakroplenie oczu bezpośrednio po urodzeniu jednoprocentowym roztworem azotanu srebra, zakażenia rzeżączką wśród małych dzieci są zjawiskiem niezwykle rzadkim. Aczkolwiek, to właśnie najczęściej w wyniku transmisji wertykalnej w trakcie porodu naturalnego, kiedy śluzówka oczu dziecka ma kontakt z wydzielinami z dróg rodnych matki, może dojść do przeniesienia bakterii dwoinki rzeżączki na dziecko. Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków może stać się nawet przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku, dlatego zabieg Credégo profilaktycznie stosuje się przy każdym naturalnym porodzie.

W bardzo rzadkich przypadkach może się zdarzyć, iż u małych dziewczynek badanie na rzeżączkę da wynik pozytywny. Ponieważ nabłonek zewnętrznych narządów płciowych jest bardzo wrażliwy i podatny na różnego rodzaju zakażenia, wystarczy nawet pośredni kontakt sromu z powierzchnią wspólną (ręcznik, łóżko), używaną przez zakażoną osobę, aby mogło dojść do zakażenia rzeżączką. Jest to jednak sytuacja na tyle niezwykła (chociaż opisywana w literaturze), iż w przypadku rozpoznania rzeżączkowe zapalenia u dzieci, należałoby rozważyć jako przyczynę możliwość wykorzystywania seksualnego.

Leczenie rzeżączki

Choroby przenoszone drogą płciową należą do chorób zakaźnych, a ich leczenie opiera się na usunięciu bakterii dwoinki rzeżączki z organizmu chorego przy pomocy antybiotykoterapii. Do pewnego czasu głównymi lekami hamującymi namnażanie się bakterii były cefalosporyny III generacji lub penicylina. Niestety, okazało się, że bakterie rzeżączki rozprzestrzeniają się szybko i stają się coraz bardziej lekooporone. Nie wszystkie antybiotyki o szerokim spektrum działania będą w wystarczającym stopniu skuteczne w leczeniu rzeżączki. Dlatego tak istotne na tym etapie jest dokładne określenie szczepu bakterii oraz przypuszczalnej odpowiedzi na konkretne antybiotyki i chemioterapeutyki. Badania na rzeżączkę są bezbolesne, a na wynik nie trzeba długo czekać.

Nieleczona rzeżączka może stać się drogą do innych groźnych chorób. Możliwe powikłania rzeżączki to m.in.:

• zapalenie mięśnia sercowego;
• niepłodność;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• zapalenie stawów;
• zapalenie narządów miednicy mniejszej (u kobiet);
• zapalenie najądrzy i prostaty (w mężczyzn);
• zapalenie cewki moczowej i pęcherza moczowego;
• ciąża pozamaciczna;
• posocznica wywołana bakteriami dwoinka rzeżączki, określana w literaturze jako rozsiane zakażenie rzeżączkowe.

Obecne zalecenia rekomendują równoczesne podawanie dwóch różnych antybiotyków od początku, jednego domięśniowo, drugiego doustnie. Należy koniecznie pamiętać o objęciu leczeniem równocześnie wszystkich partnerów seksualnych z ostatnich dwóch miesięcy sprzed momentu wystąpienia pierwszych objawów rzeżączki lub – w przypadku braku takowych – przed rozpoznaniem choroby.

Profilaktyka rzeżączki obejmuje stosowanie właściwego zabezpieczenia (np. prezerwatyw) podczas aktywności seksualnej z nowym lub nieznanym partnerem. Istotne jest również pozostawanie w związku monogamicznym i ograniczanie do minimum przypadkowych stosunków płciowych, co zmniejsza ryzyko zachorowania.