Anemia w ciąży – co to jest? Przyczyny, objawy, dieta, leczenie

Niedokrwistość (anemia) – co to jest?

Zgodnie z definicją rekomendowaną przez Center for Disease Control and Prevention niedokrwistość występuje w sytuacji, gdy stężenie hemoglobiny (Hb) lub wartość hematokrytu (Ht) znajdują się poniżej piątego centyla rozkładu wartości Hb lub Ht w populacji zdrowej dla danego okresu ciąży. Wartości te wynoszą odpowiednio:

• 11g/dl (Hb) i 33% (Ht) w I trymestrze ciąży,
• 10,5 g/dl i 32% w II trymestrze,
• poniżej 11g/dl i 33% w III trymestrze.

W okresie ciąży całkowita liczba krwinek czerwonych wzrasta o 15-20%. Równocześnie zwiększa się objętość osocza, średnio o 40-50%. Wzrost objętości osocza jest nieproporcjonalnie większy od wzrostu liczby elementów morfotycznych, dlatego na skutek rozcieńczenia dochodzi do względnego spadku stężenia hemoglobiny i obniżenia poziomu hematokrytu.

Skąd się bierze anemia?

Najczęstszą przyczyną anemii u ciężarnych jest wyczerpanie rezerw żelaza (71%) i kwasu foliowego (22%). Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży zależne jest od czasu jej trwania. W 1. trymestrze przyszła mama powinna dostarczać organizmowi 0,8 mg żelaza dziennie. W drugim już 4-5 mg, w trzecim około 6 mg, a na kilka tygodni przed porodem aż 10 mg. Należy jednak pamiętać, że do organizmu wchłania się tylko około 10% przyjmowanego żelaza, dlatego ciężarna powinna spożywać go około 25-27 mg dziennie.

Sprawdź w kalkulatorze ciąży, kiedy wypada Twój termin porodu

Objawy anemii w ciąży

Objawy niedokrwistości rozwijają się powoli. Początkowo pojawia się:

• zmęczenie i ogólne osłabienie;
• senność, bóle i zawroty głowy;
• łatwe męczenie się przy niewielkim wysiłku;
• skurcze mięśni nóg;
• uczucie szybkiego bicia serca;
• niższa odporność, częste infekcje;
• zmniejszona koncentracja, rozdrażnienie;
• blada skóra;
• wypadanie włosów, łamliwość paznokci;
• sucha i szorstka skór;
• krwotoki z nosa.

Na wczesne rozpoznanie niedoboru żelaza, jeszcze przed pojawieniem się zmian w morfologii krwi, pozwala pomiar stężenia ferrytyny we krwi. Obniżenie stężenia ferrytyny przy prawidłowym poziomie żelaza wskazuje na niedokrwistość u ciężarnej.

Produkty, które „wypłukują” żelazo

O niektórych produktach mówi się, że „wypłukują” żelazo z organizmu. W rzeczywistości oczywiście tego nie robią, a jedynie utrudniają jego wchłanianie – dlatego należy spożywać je w ograniczonych ilościach. Produkty te to błonnik pokarmowy, płatki owsiane i nasiona zawierające kwas fitynowy, czerwone winogrona, jagody, porzeczki, a także kawa i herbata, które zawierają taninę.

Również obecność składników mineralnych, takich jak: wapń, miedź, mangan, fosfor, cynk zmniejsza przyswajanie żelaza. Przykładem będzie tutaj szpinak, który jest bogaty w żelazo, ale oprócz tego zawiera szczawiany, więc nie stanowi do końca dobrego produktu uzupełniającego niedobory opisywanego pierwiastka.

Czy grozi anemia w ciąży?

Żelazo jest istotnym mikroelementem, ponieważ pełni w organizmie człowieka bardzo ważne funkcje. Przede wszystkim jest składnikiem hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu do wszystkich komórek organizmu. W szpiku kostnym natomiast odpowiada za produkcję erytrocytów, wspomaga także układ odpornościowy, prawidłową pracę serca, mięśni i gospodarkę hormonalną.

Skutki anemii, zwłaszcza tej przewlekłej, to m.in. utrata energii, bóle głowy oraz zmniejszenie odporności i większa podatność na infekcje. Co więcej, anemia w pierwszych miesiącach ciąży zwiększa ryzyko komplikacji, takich jak:

• poronienie,
• poród przedwczesny
• niska waga dziecka.

Problemy nie kończą się po urodzeniu dziecka: jeśli cierpisz na anemię w ciąży, a podczas porodu stracisz dużo krwi, będziesz narażona na poważne zdrowotne konsekwencje, wzrośnie też prawdopodobieństwo, że dopadnie cię poporodowa depresja. Kłopoty nie ominą także twojego dziecka już po przyjściu na świat: ono również może chorować na niedokrwistość oraz borykać się z zaburzeniami rozwoju.

Jak leczyć niedokrwistość?

Podstawowym postępowaniem w niedokrwistości kobiet ciężarnych jest zapobieganie jej powstawaniu. Najistotniejszą rolę w profilaktyce odgrywa odpowiednia dieta. Źródłem łatwo przyswajalnego żelaza jest chude mięso czerwone (wołowina, cielęcina), wątroba, tuńczyk, jaja, mleko i sery. Zalecane są również produkty pochodzenia roślinnego, chociaż to żelazo jest trudniej przyswajalne. Bogate w ten pierwiastek są zwłaszcza morele (suszone), rodzynki, jabłka, orzechy, kapusta, nasiona roślin strączkowych.

W leczeniu niedokrwistości oprócz diety bogatej w żelazo stosuje się też preparaty żelaza w dawce co najmniej 60 mg/dobę. Preparaty powinny być przyjmowane rano na czczo lub przed snem.

Żelazo w ciąży – kiedy niezbędna jest suplementacja?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza może niestety wystąpić nawet u ciężarnych, które starają się przestrzegać zasad zdrowej diety. Wszystko z powodu zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek oraz wspomnianej słabej przyswajalności z pożywienia. Dla przykładu, aby przyszła mama dostarczyła organizmowi około 30 mg żelaza, dziennie musiałaby spożywać aż ponad kilogram schabu.

Z uwagi na powyższe u wielu ciężarnych niezbędna jest suplementacja. Zanim lekarz ustali dzienną dawkę, należy mu wspomnieć o przyjmowanych preparatach witaminowych – one najczęściej także dostarczają tego pierwiastka.

Czy żelazo w tabletkach do ssania szkodzi na zęby?

Wiele ciężarnych musi przyjmować żelazo z powodu anemii ciążowej wywołanej niedoborem tego pierwiastka. Lekarze przepisują zwykle preparaty w tabletkach do połykania bądź ssania. Te ostatnie są często obwiniane o niszczenie zębów. Czy słusznie? Na szczęście nie. Żelazo nie uszkadza zębów, a jedynie może powodować przebarwienia. Podobnie jednak, jak niektóre produkty spożywcze zawierające substancje barwiące, np. jagody czy kawa, zmienia kolor zębów tylko na krótko. Przebarwienia znikają dość szybko dzięki czyszczącym właściwościom śliny. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy szkliwo będące w kiepskiej kondycji jest regularnie poddawane działaniu barwników. Wtedy przebarwienia mogą utrzymywać się kilka godzin czy nawet dni i ich usunięcie czasem wymaga już dodatkowych zabiegów.

Jeśli twój lekarz przepisał ci żelazo do ssania i chcesz zmniejszyć ryzyko powstania przebarwień do minimum, tuż przed wzięciem tabletki nie pij napojów zawierających kwas, czyli soków owocowych oraz coli. Zmiękczają szkliwo, przez co staje się ono bardziej porowate i podatne na przebarwienia. Lepiej odczekać godzinę i dopiero po tym czasie zażyć żelazo. Ale uwaga! Kiedy już rozpuści ci się w ustach cała tabletka, nie chwytaj od razu szczoteczki do zębów, bo wetrzesz pigment w szkliwo. Najpierw dokładnie wypłucz jamę ustną wodą (najlepiej mineralną), a dopiero potem wyczyść zęby zwykłą szczotką lub taką z gumkami do usuwania przebarwień. Możesz też użyć wybielającej pasty.

Jeśli twoje zęby są w bardzo słabej kondycji, zapytaj lekarza, czy nie możesz zamienić preparatu do ssania na tabletki do łykania. Wbrew obiegowej opinii te drugie wcale nie wchłaniają się gorzej i nie są mniej skuteczne.

Dieta przy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Aby zapobiec niedoborom żelaza, konieczne jest dostarczanie go organizmowi wraz z pożywieniem. I tutaj warto wiedzieć, że istnieją dwa rodzaje tego pierwiastka: to żelazo hemowe (przyswajane w około 10%) oraz niehemowe (wchłanianie żelaza w 5%). Pierwsze występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, drugie dostarczamy organizmowi wraz z pokarmami roślinnymi.

Aby dostarczyć organizmowi żelaza, należy sięgać po produkty z obu grup. Najbardziej zalecane są:

• polędwica wołowa,
• schab,
• mięso kurczaka,
• jajka,
• orzechy laskowe,
• natka pietruszki,
• kasza gryczana,
• buraki,
• groch,
• mąka pełnoziarnista,
• pestki dyni,
• brokuły.

Uwaga! Jednym z najlepszych źródeł żelaza hemowego jest wątróbka. Nie wolno jednak sięgać po nią w ciąży. Organ ten współuczestniczy w procesie oczyszczania organizmu z toksycznych substancji, co oznacza, że może je zawierać.

Sprawdź również: Jak radzić sobie z osłabieniem w ciąży?

Chcąc zwiększyć przyswajalność żelaza z produktów roślinnych zaleca się łączenie ich z żywnością bogatą w witaminę C, która nawet pięciokrotnie poprawia jego wchłanianie. Warto też zapamiętać, iż związki obecne w nabiale, kawie, herbacie, białku sojowym czy otrębach tworzą z żelazem kompleksy, których ludzki organizm nie może przyswoić. Dlatego mając objawy anemii, lepiej unikać tego typu produktów.

Niedokrwistość z powodu niedoboru kwasu foliowego

Podobne objawy, jak w niedokrwistości z niedoboru żelaza, występują w niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego. W tym przypadku zapobiegawczo wystarcza dieta bogata w jarzyny niegotowane, grzyby i stosowanie gotowych preparatów kwasu foliowego w ilości 5 mg/dobę.

Wszystkie ciężarne muszą mieć okresowo kontrolowaną morfologię krwi obwodowej. Utrzymująca się niewyrównana niedokrwistość u kobiet w ciąży może powodować zaburzenia czynności skurczowej macicy i przedłużanie się porodu. Predysponuje również do porodów przedwczesnych, masywnego krwawienia po porodzie , zakażeń połogowych i schorzeń zakrzepowo-zatorowych.

Dieta przy niedokrwistości z powodu niedoboru kwasu foliowego

Ile kwasu foliowego potrzebujesz?

• Jeśli jesteś w ciąży, twoje dzienne zapotrzebowanie wynosi 450 mcg.
• Jeśli karmisz piersią – 530 mcg.
• W pozostałych przypadkach zwykle wystarczy 290 mcg.

Produkty, które zawierają dużo kwasu foliowego:

• zielone warzywa (np. brokuł, brukselka, szpinak, zielony groszek);
• niektóre podroby (np. wątróbka, nerki);
• owoce (np. pomarańcze);
• produkty mleczne (np. mleko, jogurt, sery);
• nasiona różnych zbóż (np. soja, fasola).

Kupując produkty, będące dobrym źródłem kwasu foliowego, zwróć uwagę na sposób ich przechowywania, a w domu przygotowuj je we właściwy sposób. Wybieraj te warzywa i owoce, które są świeże i jędrne. Unikaj wysoko przetworzonych – one mają mniej kwasu foliowego. Przechowuj je krótko, i krótko poddawaj ewentualnej obróbce termicznej.