Ortoreksja – czym jest, skąd się bierze, jak się ją leczy?

Czym jest ortoreksja?

Ortoreksja została opisana po raz pierwszy przez amerykańskiego lekarza Stevana Bratmana. Mężczyzna od dziecka cierpiał na alergie pokarmowe, przez co w jego świadomości mocno utkwiło przekonanie, że jedzenie może szkodzić. Poświęcał dużo uwagi i czasu na komponowanie swojego jadłospisu – do tego stopnia, że stało się to obsesją, rzutującą na jego życie prywatne i zawodowe. Gdy Bratman zaczął chorować, zrozumiał, że nie była to właściwa droga. Aby przestrzec innych, napisał książkę pt. „W szponach zdrowej żywności”, która ukazała się w latach 90. XX wieku.

Dziś wiadomo, że ortoreksja to jedno z zaburzeń odżywiania.

Zazwyczaj ortoreksja zaczyna się niewinnie i przyświeca jej szlachetny cel – zdrowa dieta i spożywanie tylko zdrowych produktów. Przez to, że ortorektyk ogranicza w diecie znaczne ilości tłuszczu, cukru i soli, naturalną jest u niego znaczna utrata masy ciała. Niestety, zdrowy styl życia nie tylko w skrajnych przypadkach może skończyć się tragicznie – organizm zostaje pozbawiony witamin i mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, co objawia się dolegliwościami fizycznymi, jak i psychicznymi. W najbardziej zaawansowanych przypadkach osoby chore rezygnują ze spożywania jakiejkolwiek żywności.

Kim jest ortorektyk?

Jak pokazują badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii, na ortoreksję cierpią głównie kobiety po 30. roku życia, z klasy średniej, raczej lepiej sytuowane. Ursula Philpot, prezes Brytyjskiego Stowarzyszenia Dietetyków zaobserwowała wzrost liczby ortorektyków w ciągu ostatnich lat. I mimo że nadal dominują wśród nich kobiety, to rośnie też liczba mężczyzn, którzy są zafiksowani na punkcie zdrowego jedzenia i eliminują ze swojej diety wszystko to, co ich zdaniem, jest szkodliwe.

Jak często występuje ortoreksja? Dane na ten temat są niejednoznaczne. W zależności od źródła podaje się, że jest to zaburzenie odżywiania występujące u kilku do kilkudziesięciu procent osób. Rozbieżność wyników może wynikać m.in. z wykorzystania różnych narzędzi do oceny tendencji ortorektycznych.

Przyczyny ortoreksji

Wśród czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju ortoreksji, wymienia się:

• wyższe wartości BMI,
• zachowania obsesyjno-kompulsywne,
• nieprawidłowy stosunek do jedzenia,
• silną potrzebę kontrolowania swojego życia,
• czynniki kulturowe, międzykulturowe różnice w podejścia do zdrowia i żywności.

W grupie ryzyka znajdują się również osoby, które wyczynowo uprawiają sport i cierpią z powodu zaburzeń psychicznych. Wyniki badań pokazują, że ortorektyczne zachowania mogą być stosowane przez osoby, które mają trudności z identyfikowaniem i regulowaniem emocji.

Objawy ortoreksji

Początki ortoreksji są często niewinne. Zaczyna się od tego, że osoba z zaburzeniami odżywiania eliminuje niezdrowe produkty żywnościowe z diety, więcej czyta na temat zdrowego jedzenia, itp. Z pozoru nie ma w tym nic złego. Wręcz przeciwnie – jest to uznawane za coś pozytywnego, ponieważ dużo mówi się o tym, jak ważne jest zdrowe odżywianie.

Niepokojące jest to, że z czasem zaczyna się to przeradzać w obsesję na punkcie zdrowego odżywiania.

Obsesja na punkcie zdrowego odżywiania nie powinna być mylona z anoreksją, choć jest kilka cech, które je łączą. Zarówno w przypadku ortoreksji, jak i anoreksji osoba chora eliminuje produkty, które wydają się jej szkodliwe. W przypadku anoreksji za szkodliwe uznawane są te, które mogą przyczynić się do wzrostu masy ciała. Z kolei osoba z ortoreksją skupia się bardziej na jakości spożywanej żywności, a nie ilości jedzenia. Eliminuje z diety te produkty spożywcze, które uważa za szkodliwe dla zdrowia. Redukcja masy ciała nie jest z reguły nadrzędnym celem, choć może być czynnikiem motywującym.

Inne objawy zależą od stopnia zaawansowania zaburzenia. Z czasem problemem jest nie tylko przesadna dbałość o zdrowe odżywianie, która wpływa na życie prywatne i zawodowe. Dołączają do niego inne objawy (ogólne osłabienie, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia hormonalne), wynikające z niedoboru składników odżywczych, a także utrata masy ciała.

Do czego prowadzi ortoreksja?

Spożywanie zdrowej żywności to coś, do czego się zachęca. Jednak obsesja na punkcie zdrowego odżywiania jest czymś niebezpiecznym. Obsesyjne dbanie o zdrową dietę ma niekorzystny wpływ nie tylko na życie prywatne i zawodowe danej osoby. Odbija się również na jej zdrowiu.

Jakie są powikłania ortoreksji? Ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, które prowadzi do niedoborów pokarmowych. Tym samym zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu i pogarsza samopoczucie. Osoba z ortoreksją jest osłabiona, ma bóle i zawroty głowy, nudności, nieprawidłowy rytm wypróżnień, huśtawki nastrojów i większą podatność na infekcje. Jeśli na ortoreksję choruje kobieta, mogą pojawić się u niej również zaburzenia miesiączkowania i problemy z zajściem w ciążę.

Jak rozpoznać ortoreksję i w jaki sposób ją leczyć?

Zaburzenia odżywiania nie zawsze są łatwe do rozpoznania. Ich początek może być niewinny i wręcz niezauważalny dla bliskich z otoczenia chorego (szczególnie że osoba z zaburzeniami odżywiania potrafi dobrze maskować objawy).

Jak rozpoznać, że zdrowe odżywianie przestało być czymś naturalnym, korzystnym dla zdrowia i przerodziło się w obsesyjne dbanie o dietę? Do tej pory nie ustalono jednolitych kryteriów rozpoznania tego zaburzenia odżywiania. Twórca tego pojęcia – doktor Bartman stworzył test składający się z dziesięciu pytań. Znajdują się w nim pytania dotyczące m.in. tego, czy dana osoba spędza więcej niż trzy godziny na rozmyślaniu o swoim jadłospisie, planuje posiłki z kilkudniowym wyprzedzeniem, stała się bardziej surowa dla siebie lub ma poczucie winy, gdy nie stosuje się do zasad diety.

Od czasu stworzenia pierwszego testu minęło sporo czasu. Na przestrzeni lat powstały inne narzędzia diagnostyczne. Jednym z najczęściej wykorzystywanych jest kwestionariusz ORTO-15.

Po rozpoznaniu ortoreksji zaleca się, aby osoba chora trafiła zarówno pod opiekę lekarza, jak i dietetyka oraz psychologa. Niezbędne jest wprowadzenie racjonalnej diety, która ma na celu wyrównanie niedoborów pokarmowych. Poza dietą ważna jest edukacja żywieniowa, a także wsparcie psychologa (w niektórych przypadkach również psychiatry).