Toksoplazmoza u dzieci (wrodzona i nabyta) – przyczyny, objawy, leczenie

Toksoplazmoza – co to jest i jak można się zarazić?

Toksoplazmoza jest często występującą pasożytniczą chorobą odzwierzęcą. W polskim społeczeństwie 60 proc. populacji miało styczność z patogenem odpowiedzialnym za rozwinięcie się toksoplazmozy u dzieci. Wywołuje ją pierwotniak Toxoplasma gondii, którego ostatecznym żywicielem jest kot.

Zarażenie toksoplazmozą u ludzi następuje drogą pokarmową, poprzez zjedzenie surowych lub półsurowych mięs albo żywności skażonej kocimi odchodami. Picie surowego mleka czy nieprzegotowanej wody, jedzenie nieumytych warzyw i owoców także jest potencjalnym źródłem zakażenia toksoplazmozą.

Toxoplasma gondii może przenikać przez łożysko i doprowadzić do zarażenia płodu, dlatego spotykana jest też toksoplazmoza w ciąży. Toksoplazmoza wrodzona jest jedyną formą przeniesionego zakażania między ludźmi. Nie ma innej możliwości zarażenia się chorobą od drugiego człowieka, jedynie przez łożysko.

Toksoplazmoza – objawy u dzieci i dorosłych

Wyróżniamy dwie postaci toksoplazmozy: wrodzoną oraz nabytą. W populacji osób z prawidłowo funkcjonującym system odpornościowym zarażenie toksoplazmozą przebiega bezobjawowo.

Jeśli objawy toksoplazmozy się jednak pojawiają, najczęściej są to:

• objawy grypopodobne,
• gorsze samopoczucie,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• podwyższenie temperatury ciała,
• ból gardła,
• niebolesne powiększenie węzłów chłonnych utrzymujące się dłuższy czas, często określane jako toksoplazmoza węzłowa.

Niekiedy dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (toksoplazmoza mózgowa), siatkówki (toksoplazmoza oczna), serca (zapalenie mięśnia sercowego). Objawy toksoplazmozy mogą również wystąpić pod postacią zespołu mononukleozowego z gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby, śledziony oraz zapaleniem gardła.

Bardziej zaznaczone są objawy toksoplazmozy wrodzonej.

Toksoplazmoza wrodzona u dzieci

Rozpoznanie toksoplazmozy wrodzonej jest stawiane u dziecka po porodzie, jeśli do zakażenia doszło w ciąży i pasożyt przedostał się przez łożysko do płodu. Dochodzi do niego w skutek pierwszorazowego kontaktu matki z pierwotniakiem w czasie trwania ciąży.

Ryzyko zakażenia toksoplazmozą płodu wzrasta wraz w wiekiem ciąży. W takiej sytuacji do zakażenia płodu dochodzi w 30–50 proc. przypadków. U większości noworodków objawy nie są tak wyraźne. U dzieci urodzonych z toksoplazmozą można zaobserwować objawy oczne, takie jak:

• zez,
• oczopląs,
• zaćma,
• zapalenie siatkówki i naczyniówki.

Do neurologicznych objawów wrodzonej toksoplazmozy u dziecka należą: wodogłowie lub małogłowie, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zwapnienia śródczaszkowe, drgawki.

Toksoplazmoza z objawami skórnymi występuje z reguły u wcześniaków zarażonych pierwotniakiem. Manifestuje się wtedy niecharakterystycznymi wysypkami, wybroczynami oraz wylewami podskórnymi, które związane są z małopłytkowością.

Toksoplazmoza – IgG, IgM, IgA i inne badania w diagnostyce choroby

Rozpoznanie toksoplazmozy może być trudne. Często objawy toksoplazmozy u dzieci są niespecyficzne, mogą imitować inną chorobę. Z pomocą przychodzą badania na toksoplazmozę, które można wykonać pobierając krew. Wśród nich wyróżniamy badania serologiczne, czyli ocenę poziomu przeciwciał IgM, IgA i IgG, które organizm ludzki produkuje w odpowiedzi na zarażenie. Przeciwciała IgM świadczą o świeżym zakażeniu, a przeciwciała IgG mogą oznaczać, że pacjent przebył zakażenie pierwotniakiem.

U kobiet w ciąży oznacza się awidność toksoplazmozy, czyli siłę z jaką przeciwciała wiążą się z antygenem. Wynik stwierdzający niską awidność świadczy o ostrej fazie zakażenia. Wysoka awidność mówi o inwazji pierwotniakiem powyżej 20. tygodnia ciąży.

Przy podejrzeniu u dziecka toksoplazmozy badania obejmują także bardziej zaawansowane testy opierające się o metody biologii molekularnej. Inną metodą jest badanie histopatologiczne węzła chłonnego. Badanie to polega na wycięciu fragmentu węzła i zbadaniu pod mikroskopem czy są obecne cysty pasożyta.

W przypadku stwierdzenia objawów ocznych konieczna jest wizyta u okulisty, w celu wykonania badania dna oka. Oczywiste jest, że wyniki badań na toksoplazmozę powinien analizować specjalista w oparciu o swoją wiedzę, doświadczenie oraz objawy, które prezentuje pacjent.

Leczenie toksoplazmozy u dziecka

Toksoplazmoza nabyta i bezobjawowa z reguły nie wymaga leczenia. Leczyć natomiast należy każde zakażenie u kobiety w ciąży (profilaktyka zakażenia u płodu), osoby z postacią wielonarządową, przyjmujących leczenie immunosupresyjne, z czynnym zapaleniem siatkówki oraz dzieci z wrodzoną toksoplazmozą.

Trzeba pamiętać, że leki działają tylko na krążące w organizmie pierwotniaki. Gdy dojdzie do inwazji tkanek i pierwotniak wytworzy cysty, wtedy już nie ma możliwości usunięcia cyst z organizmu.

W leczeniu toksoplazmozy stosuje się spiramycynę lub pirymetaminę i sulfadiazyny – w zależności od formy zakażenia. Toksoplazmoza oczna u dzieci i dorosłych niekiedy wymaga stosowania dodatkowego leczenia glikokortykosteroidami.

Jak zapobiegać toksoplazmozie u noworodków, niemowląt i dzieci?

Profilaktyka toksoplazmozy u dzieci powinna polegać na wykształcaniu u nich zdrowych nawyków. Wynika to ze sposobu przenoszenia się pierwotniaka. Cysty mogą przeżyć w glebie, dlatego po wszelkich zabawach czy pracy w z ziemią należy dokładnie umyć ręce. Należy zawsze myć ręce po kontakcie z surowym mięsem, unikać picia nieprzegotowanej wody.

Posiadanie kota nie jest jednoznaczne z zakażeniem, choć koty są głównym żywicielem Toxoplasma gondii. Jeśli kot spożywa gotową karmę, codziennie usuwamy jego odchody, to możemy czuć się bezpiecznie, gdyż oocysty nie są zakaźne świeżo po wydaleniu.

Kobiety planujące zajście w ciążę powinny wykonać badania serologiczne, celem określenia ryzyka w czasie ciąży. Jeśli wynik świadczy o wcześniejszym zakażeniu, nie trzeba wykonywać kolejnych badań. Jednak, gdy wynik badania na toksoplazmozę jest ujemny, konieczne jest monitorowanie w trakcie trwania ciąży i odpowiednie wczesne podjęcie działań zapobiegających.