Powiększone węzły chłonne u dziecka – jakie są przyczyny?

Jaką rolę pełnią węzły chłonne?

Węzły chłonne to struktury wchodzące w skład układu immunologicznego razem z naczyniami limfatycznymi. Rozmieszczone są w obrębie całego ciała człowieka. Filtrują one przepływającą przez nie limfę, działając jak sita o małych oczkach. Potrafią w ten sposób wyłapać zarazki, komórki nowotworowe i białe krwinki, które stymulują wytwarzanie w nich przeciwciał. Kiedy taki węzeł ma dużo pracy, naturalnie rozrasta się, by sprostać zadaniu.

U dziecka powiększone węzły chłonne pojawiają się najczęściej na szyi i w pachwinach. Póki wyczuwalne przez opiekunów guzki i gulki są drobne, a dziecko ma objawy lekkiej infekcji, nie należy się obawiać. Co robić w przypadku powiększenia węzłów chłonnych? Kiedy powiększone węzły chłonne szyjne czy pach należy skonsultować z lekarzem? Co powinno szczególnie zaniepokoić?

Węzły chłonne u noworodka, niemowlęcia i starszych dzieci

Węzły chłonne to struktury układu limfatycznego (zwanego także układem chłonnym), których zadaniem jest filtrowanie przepływającej przez nie limfy (chłonki). Rozmieszczone są w strategicznych punktach naszego ciała, wzmacniając odpowiedź obronną organizmu na atakujące go drobnoustroje.

Fizjologicznie (czyli w warunkach prawidłowych) węzły chłonne są niebolesne, o zwartej i sprężystej konsystencji. Ich wielkość zależy od wieku dziecka.

• Węzły chłonne u noworodka są niewyczuwalne – w związku z tym każde ich powiększenie wymaga wyjaśnienia przez lekarza.
• Węzły chłonne u niemowląt i dzieci do 3. roku życia są bardzo małe, mają do 3 mm średnicy.
• Węzły chłonne u dzieci starszych (do 12. roku życia) w okolicy podżuchwowej, szyjnej, pachowej i pachwinowej często są nieco większe, mają średnicę do 1 cm. Jeśli nie towarzyszą temu żadne dolegliwości (czytaj poniżej), to można je uznać za prawidłowe.

Nie wszystkie wyczuwalne węzły chłonne to węzły patologicznie powiększone. U dzieci starszych, które przechodzą wiele infekcji, mogą być one nieco większe i przez to wyczuwalne dotykiem.

Powiększone węzły chłonne pod pachami, szyjne, pachwinowe – co to znaczy?

Co najczęściej jest przyczyną powiększenia węzłów chłonnych u dziecka? Około 80 proc. przypadków tego zjawiska wynika z zapalenia w drogach oddechowych. Najczęściej obserwujemy wtedy łagodną miejscową limfadenopatię, czyli wystąpienie u dziecka guzka na szyi, guzka za uchem lub guzka pod żuchwą.

Miejscowe powiększenie węzłów chłonnych w pachwinach, pachach czy na szyi, mogą powodować też popularne w wieku dziecięcym wirusy, np. Epstein-Barr wywołujący mononukleozę, cytomegalowirus, pierwotniaki – np. toksoplazmoza oraz bakterie, np. w okolicy najbliższych zakażonych ran – jak w chorobie kociego pazura.

Wymienione wyżej wirusy mogą też powodować uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, czyli w przynajmniej dwóch z wymienionych wyżej lokalizacji. Typowe odczynowe węzły chłonne, powiększające się jako odpowiedź organizmu na czynnik zapalny, osiągają rozmiary do 2 cm średnicy, w dotyku są sprężyste, przesuwalne względem podłoża. Często występuje też ból węzłów chłonnych.

Powiększonym węzłom chłonnym może towarzyszyć ból. Należy rozróżnić, czy jest to bolesność samoistna (na przykład przy poruszaniu głową w bok pojawia się ból w okolicy węzłów chłonnych szyjnych), czy ból pojawia się dopiero przy ucisku (na przykład przy badaniu palpacyjnym).

Powiększone i bolesne węzły chłonne są najczęściej związane są z toczącym się stanem zapalnym, natomiast powiększone i niebolesne – mogą sugerować przyczyny rozrostowe. Kolejnym aspektem, na który należy zwrócić uwagę, jest to, czy podczas dotykania węzłów sprawiają one wrażenie „zbitych” i nieprzesuwalnych względem podłoża, czy są ruchome względem skóry i tkanki podskórnej.

Ważna jest również struktura na węzłach chłonnych – te objęte procesem zapalnym mogą być spoiste lub miękkie, wypełnione płynem, a te związane z rozrostem nowotworowym – twarde, zbite lub zwłókniałe. Należy także zwrócić uwagę na wygląd skóry nad powiększonym węzłem chłonnym u dziecka – może wyglądać prawidłowo lub być zaczerwieniona i nadmiernie ucieplona.

Powiększone węzły chłonne za uchem, pod pachą, w pachwinie i na szyi

Najczęściej dochodzi do powiększenia grup węzłów chłonnych opisanych poniżej.

• Powiększone węzły chłonne podżuchwowe – do powiększenia węzłów chłonnych zlokalizowanych pod żuchwą dochodzi najczęściej w wyniku procesów zapalnych toczących się w obrębie jamy ustnej i zębów.
• Powiększone węzły chłonne w okolicy potylicy i zausznej – powiększone węzły chłonne za uchem u dziecka opisywane są często jako guzek za uchem. Do ich powiększenia dochodzi najczęściej w przebiegu: różyczki, w stanach zapalnych owłosionej skóry głowy (zakażenia bakteryjne i pasożytnicze), po ukąszeniu przez kleszcza w tej okolicy, a także czasem w stanach zapalnych ucha wewnętrznego i zewnętrznego.
• Powiększone węzły chłonne szyjne – powiększone węzły chłonne na szyi u dziecka najczęściej współistniej z ostrymi zakażeniami w obrębie gardła oraz jamy ustnej. Przy dużym powiększeniu węzłów widoczna jest zmiana obrysu szyi. Znaczne powiększenie węzłów chłonnych obserwuje się w mononukleozie, która jest chorobą wirusową powodowaną przez wirusa EBV. Jednostronne powiększenie węzłów chłonnych szyjnych u małych dzieci może być związane z chorobą Kawasaki, w przebiegu której występuje również: wysoka gorączka, drażliwość, wysypka, zapalenie spojówek, zapalenie śluzówki jamy ustnej i obrzęki kończyn. To choroba rzadka, jednak powiększenie szyjnych węzłów chłonnych może być pierwszym objawem tej choroby.
• Powiększone węzły chłonne okolicy nadobojczykowej – powiększenie węzłów nad obojczykiem zawsze wymaga wnikliwej analizy. U dzieci może być spowodowane: chłoniakiem Hodgkina (ziarnicą złośliwą), chłoniakiem nieziarniczym, przerzutami nowotworów zlokalizowanych w obrębie jamy brzusznej lub klatki piersiowej. Węzły te mogą ulegać powiększeniu także w gruźlicy.
• Powiększone węzły chłonne pachowe – powiększenie węzłów chłonnych pachowych może być spowodowane odczynem po szczepieniu BCG (przeciwko gruźlicy), gdy występuje po stronie iniekcji. Węzły chłonne pod pachą mogą ulegać powiększeniu również w chorobie kociego pazura. Do zarażenia bakterią powodującą tę chorobę dochodzi najczęściej podczas zabawy z zarażonym kotem – nawet drobne zadrapanie na ręce u dziecka może powodować wystąpienie objawów.
• Powiększone węzły chłonne pachwinowe – do powiększenia węzłów chłonnych w pachwinie dochodzi na skutek stanów zapalnych zlokalizowanych w okolicy miednicy mniejszej oraz kończyn dolnych. Może być spowodowane zranieniem lub otarciem, stanami zapalnymi krocza, odbytnicy i narządów płciowych. Również zakażenia w obrębie stopy (np. wrastający paznokieć) mogą powodować powiększenie węzłów chłonnych w pachwinie. Należy też pamiętać, że w tej okolicy występują przepukliny pachwinowe, które mogą przypominać powiększony węzeł chłonny.

Inne przyczyny powiększonych węzłów chłonnych u dziecka

Rzadziej występują powiększone węzły chłonne po szczepionce (DTP i BCG). Zdarza się także, że dochodzi do zapalenia węzłów chłonnych u dziecka. Obserwujemy wówczas niebolesne guzki na szyi z jednej strony. Choroba rozwija się najczęściej u dzieci przed 6. rokiem życia, nie dając dodatkowych objawów infekcji.

Wystąpić może jedynie zaczerwienienie skóry w okolicy powiększonego węzła chłonnego. Guzek pod żuchwą może wiązać się z chorobami zębów i przyzębia, z kolei guzek za uchem czy na karku – z różyczką bądź odrą.

Do innych rzadkich przyczyn powiększonych węzłów chłonnych u dziecka należy zaliczyć:

• nowotwory, w tym chłoniaki i białaczki;
• chorobę Kawasaki – powiększone węzły chłonne na szyi i utrzymująca się mimo antybiotyku wysoka gorączka;
• choroby alergiczne (atopowe zapalenie skóry, astmę itp.);
• choroby autoimmunologiczne, metaboliczne.

Zdarza się również, że obserwujemy powiększone węzły chłonne po lekach.

Guzek na szyi, pod pachą, za uchem – kiedy do lekarza?

Wiemy już, że kiedy u dziecka z objawami infekcji znajdziemy gulkę za uchem, traktujemy to jako naturalną reakcję układu immunologicznego. Kiedy jednak nie widzimy podstaw do obecności guzków? Kiedy należy podjąć leczenie powiększonych węzłów chłonnych u dziecka? Wtedy, kiedy obserwujemy powiększone węzły pachwinowe bez cech infekcji okolicy krocza, nóg czy zakażenia ogólnoustrojowego.

Są to przesłanki do diagnostyki malucha w kierunku nowotworów. Węzły chłonne zmienione przerzutowo czy powiększające się w przebiegu chłoniaka są twarde, przypominając w dotyku kamyki pod skórą, niebolesne, nieprzesuwalne względem podłoża i z tendencją do zrastania się w pakiety. Mogą one osiągać znaczne rozmiary (>3–4 cm średnicy).

Nowotworom towarzyszą też inne objawy, jak: przewlekłe stany gorączkowe, chudnięcie, niedokrwistość (osłabienie, blada skóra), bóle kości, poty nocne itp. Jednakże zdarzają się sytuacje, gdzie w ramach szerokiej diagnostyki przewlekle obserwowanych guzków można znaleźć przepuklinę pachwinową, torbiele szyi, a u chłopców jądro w kanale pachwinowym.

Bolesne i powiększone węzły chłonne – o co zapyta lekarz?

W części przypadków zrozumienie przyczyny powiększenia węzłów chłonnych opierać się będzie na zebraniu przez lekarza dokładnego wywiadu z małym pacjentem i jego rodzicami.

Pomocne będzie ustalenie faktów przedstawionych poniżej.

• W jakim czasie doszło do powiększenia węzłów u dziecka (czy zmiana nastąpiła „z dnia na dzień”, czy węzły powiększały się przez dłuższy czas, na przykład w okresie kilku miesięcy?)
• Czy powiększeniu towarzyszą inne objawy (gorączka, brak apetytu, osłabienie, apatia, poty występujące w nocy, swędzenie skóry, spadek masy ciała)?
• Czy w przeszłości występowały choroby, które mogą „pozostawić” po sobie powiększenie węzłów chłonnych (częste infekcje górnych dróg oddechowych, różyczka, mononukleoza)?
• Czy dziecko miało kontakt ze zwierzętami (psy, koty)?
• Czy w ostatnim czasie dziecko było szczepione (na przykład przeciwko gruźlicy)?

Jakie badania wykonać, kiedy dziecko ma powiększone węzły chłonne?

Przyczyna powiększonych węzłów chłonnych u dziecka bywa trudna do ustalenia. Lekarz pediatra może podjąć ich wstępną diagnostykę, a na bardziej zaawansowaną skierować dziecko do hematologa. Kiedy dziecko ma powiększone węzły chłonne, w pierwszej kolejności należy je zbadać, przeprowadzić wywiad i zrobić badania krwi (np. morfologia z rozmazem, wykładniki stanu zapalnego, wykładniki czynności wątroby).

Dalej wykonuje się RTG klatki piersiowej i USG brzucha dla oceny niedostępnych w badaniu węzłów chłonnych obecnych w śródpiersiu (w klatce piersiowej) i brzuchu oraz diagnostyki innych chorób, które mogą być przyczyną powiększenia węzłów. Jeszcze dokładniejszych informacji dostarczają tomografia komputerowa i rezonans.

Niezbędne jest też USG guzka, żeby ocenić, czy jego budowa jest typowa, czy też jest zmieniony przez nowotwór, przedłużające się zapalnie lub może okazać się torbielą. W tym czasie można wykonać, według decyzji lekarza, badania immunologiczne z krwi, by stwierdzić, czy dziecko nie ma infekcji (CMV, EBV, tokosoplazmoza, jersinioza, gruźlica itp.). Czasami niezbędna okazuje się biopsja węzła, a nawet wycięcie go w całości do badania histopatologicznego.

współpraca: Katarzyna Piątek