Moczenie nocne u dziecka – co to jest? Rodzaje, przyczyny, diagnostyka, leczenie

Co to jest moczenie nocne?

O moczeniu nocnym mówimy, kiedy:

• dziecko, które skończyło 5. rok życia nadal od czasu do czasu nieświadomie sika w czasie snu i nigdy nie miało pełnej kontroli nad swoim pęcherzem;
• dziecko zakończyło już z sukcesem trening czystości, czyli miało już pełną kontrolę nad swoim pęcherzem (suche noce przez minimum pół roku) i w pewnym momencie znów zaczęło moczyć się w nocy.

Nocne moczenie to bezwiedne oddawanie moczu podczas snu u dziecka po ukończeniu 5. roku życia, a więc u dziecka, które powinno już osiągnąć umiejętność kontroli mikcji.

Jakie są rodzaje moczenia nocnego u dzieci?

Moczenie nocne możemy podzielić na:

• pierwotne (u dzieci, które nigdy wcześniej nie osiągnęły trwającego min. 6 miesięcy okresu suchych nocy),
• wtórne (u dzieci, które miały już trwający min. 6 miesięcy okres suchych nocy).

Moczenie nocne możemy podzielić także na:

• monosymptomatyczne (izolowane) – takie, któremu nie towarzyszą inne niepokojące objawy ze strony układu moczowego,
• niemonosymptomatyczne – takie, któremu towarzyszą inne objawy, np. parcia naglące, nietrzymanie moczu w dzień, zakażenia układu moczowego.

Moczenie monosymptomatyczne

Większość przypadków moczenia nocnego (ok. 80 proc.) to moczenie monosymptomatyczne.

Jednoobjawowe moczenie nocne (nazywane także monosymptomatycznym lub pierwotnym izolowanym moczeniem nocnym) występuje wtedy, kiedy dziecko moczy się podczas snu, ale poza tym nie ma żadnych innych objawów ze strony dolnych dróg moczowych czyli np. nie ma kłopotów z trzymaniem moczu w dzień, ani nie biega bardzo często do toalety.

Jeżeli maluch jest tak bardzo zajęty zabawą, że nie może zdążyć na czas do ubikacji, nie ma powodu do niepokoju.

Częstą przyczyną pierwotnego izolowanego moczenia nocnego jest poliuria nocna, czyli sytuacja, w której w nocy nie spada produkcja moczu, chociaż powinna. Powodem często jest niedobór wazopresyny czyli hormonu, który powinien regulować tę produkcję.

Nocna nadczynność wypieracza czyli mięśnia pęcherza; w tej sytuacji dochodzi do skurczów pęcherza, które powodują niekontrolowane oddanie moczu.

Podwyższony próg pobudliwości, który występuje miedzy innymi u dzieci, które mają ADHD. Chodzi o to, że sygnał wysyłany przez pęcherz "jestem pełny", jest zbyt słaby dla mózgu i pozostaje przez niego niezauważony. Dzieci, które mają ten problem zwykle nie budzą się w nocy, mimo mokrego łóżka.

Moczenie niemonosymptomatyczne

Wieloobjawowe moczenie nocne (nazywane także wtórnym lub niemonosymptomatycznym), występuje, kiedy po minimum pół roku suchych nocy, problem moczenia nocnego powraca. Albo jeśli istniał zawsze, ale towarzyszyły mu jakieś dodatkowe objawy, mogące świadczyć o chorobie np.:

• częste parcie na pęcherz,
• częste oddawanie moczu,
• popuszczanie w ciągu dnia,
• zaparcia,
• problemy z oddawaniem moczu.

Częste przyczyny wieloobjawowego moczenia nocnego to m.in.:

• zbyt mały pęcherz,
• wady układu moczowego np. refluks moczowy ,
• wady lub uszkodzenia układu nerwowego,
• zakażenie układu moczowego,
• problemy życiowe, z którymi dziecko nie potrafi sobie poradzić, np. rozwód rodziców,
• alergia,
• zespół bezdechu sennego,
• zaparcia,
• cukrzyca.

Jakie są przyczyny moczenia nocnego u dzieci?

Moczenie nocne wtórne do innych jednostek chorobowych może być związane z:

• pęcherzem neurogennym,
• wadami układu moczowego (np. wadami pęcherza moczowego czy moczowodów),
• zakażeniem układu moczowego (jeżeli jest to pojedynczy epizod, moczenie nocne jest wówczas przejściowe),
• wielomoczem spowodowanym np. moczówką prostą, cukrzycą, przewlekłą niewydolnością nerek,
• kamicą moczową,
• uporczywym zaparciem stolca,
• bezdechami sennymi,
• padaczką.

Nocne moczenie u dziecka częściej jednak jest izolowaną patologią, bez związku z inną chorobą. Ten typ moczenia ma duży związek z predyspozycją genetyczną – najczęściej moczą się dzieci rodziców, którzy mieli ten sam problem w dzieciństwie. Dzieci z nocnym nietrzymaniem moczu mogą mieć nieprawidłowy rytm wydzielania hormonu antydiuretycznego, tzw. nocną poliurię, zbyt małą pojemność czynnościową pęcherza moczowego, niestabilność mięśnia wypieracza moczu w trakcie snu.

Istotne jest także tło emocjonalne moczenia nocnego. Moczenie u małego pacjenta, np. u czterolatka, może być odpowiedzią na czynniki stresowe, przeciążenie emocjonalne dziecka.

Kolejną z przyczyn moczenia nocnego są nieprawidłowe nawyki – wypijanie zbyt dużych objętości płynów przed snem, picie napojów gazowanych oraz napojów moczopędnych (cola, czarna herbata itd.).

Moczenie nocne u dziecka – diagnostyka

Pierwszym, bardzo istotnym elementem diagnostyki dziecka cierpiącego na moczenie nocne, jest wywiad. Jego cele to m.in.:

• ustalenie, od kiedy występuje problem moczenia,
• czy towarzyszy mu popuszczanie moczu w dzień i/lub brudzenie bielizny stolcem,
• czy dziecko miało okres suchych nocy i ile on trwał,
• czy występują zakażenia układu moczowego,
• czy dziecko ma jakieś wady rozwojowe układu moczowego lub inne schorzenia (np. cukrzycę),
• czy istnieje istotny czynnik, z którym można wiązać pojawienie się moczenia nocnego (np. rozwód rodziców, zmiana miejsca zamieszkania,
• pójście do przedszkola, pojawienie się rodzeństwa itd.),
• czy dziecko cierpi na zaparcia, jak wygląda dieta i pojenie dziecka, ile godzin przesypia dziecko, czy w rodzinie istniał problem moczenia nocnego itd. Lekarz zapoznaje się także z dzienniczkiem mikcji prowadzonym przez rodziców.

Jakie badania wykonać?

Kolejnym etapem diagnostyki jest badanie przedmiotowe z dokładną oceną narządów płciowych i czucia w obrębie krocza.

Spośród badań dodatkowych, wykonuje się badania moczu (badanie ogólne i posiew moczu), badania z krwi (m.in. oceniające parametry nerkowe i glukozę), badanie USG jamy brzusznej i dróg moczowych. Jeżeli specjalista uzna to za konieczne, wykonuje się także inne badania, takie jak: cystometria, uroflowmetria, cystrouretrografia mikcyjna, urografa, scyntygrafia nerek, TK jamy brzusznej, rezonans magnetyczny.

Przejdź dalej i dowiedz się jak radzić sobie z problemem nocnego moczenia u dziecka

Być może lekarz poprosi także także o prowadzenie specjalnego dzienniczka mikcji (oddawania moczu), w którym będziecie wpisywać wszystkie ważne informacje dotyczące przyjmowania płynów i oddawania moczu.

Kiedy moczenie nocne wymaga wizyty u lekarza?

Część rodziców jest zdania, że w przypadku moczenia nocnego z wizytą można spokojnie zaczekać do końca 5. roku życia. Jeśli oczywiście nie występują żadne objawy chorobowe. Jeśli jednak moczenie nocne jest źródłem dużego stresu dla dziecka, a tym bardziej zaburza w jakiś sposób jego funkcjonowanie, bo np. dziecko nie chce jeździć z wami do krewnych z obawy przed zmoczeniem prześcieradła, to na pewno warto wybrać się wcześniej do specjalisty.

Proces diagnostyczny może potrwać. Nigdy nie należy wykluczyć, że przyczyną problemu są choroby układu moczowego lub bardzo silny stres. Pierwsze wymagają diagnostyki ze strony pediatry i nefrologa dziecięcego, drugie – ze strony terapeuty.

Co zrobi lekarz? Jakie zada pytania?

Leczeniem kieruje pediatra lub nefrolog dziecięcy. Przeprowadzi tzw. badanie kliniczne, czyli obejrzy dziecko, zbada je dotykiem. Co ważne, dziecko będzie musiało zdjąć majtki, bo lekarz będzie zmuszony ocenić m.in. ujście cewki moczowej. Dla wieku kilkulatków może to być krępująca sytuacja, dlatego warto wcześniej przygotować do niej dziecko. Powiedzieć co się będzie działo i czemu ma służyć badanie.

Przeprowadzi szczegółowy wywiad. W przypadku maluchów leczonych przewlekle należy mieć przy sobie historię choroby. Lekarz może zadać szereg różnych pytań, mających pomóc ustalić przyczynę problemu. Część prawdopodobnych znajduje się poniżej.

• Czy w rodzinie były przypadki moczenia mocnego? Jeżeli rodzice mieli ten problem, to prawdopodobieństwo, u dziecka wzrasta nawet do 77 proc.
• Jak często dziecku zdarza się moczyć w nocy?
• Czy dziecko moczy się także w dzień?
• Jak dużo płynów pije?
• Czy miało lub jest w trakcie leczenia zakażenia dróg moczowych?
• Jak często sika?
• Czy ma jakieś alergie?
• Jak wyglądał okres okołoporodowy?
• Czy dziecko miało jakieś problemy neurologiczne?
• Czy ostatnio wydarzyło się coś trudnego w życiu dziecka?

Dzieci mogą mocno przeżywać coś, co dla dorosłych wydaje się niezbyt poważne. Wśród stresujących wydarzeń wyzwalających opisywany problem mogą znaleźć się np.:

• narodziny rodzeństwa,
• kłótnie i sprzeczki rodziców,
• problemy rodziców (finansowe, zawodowe, każde, które wyzwalają negatywne uczucia u opiekunów),
• rozpoczęcie nauki w szkole lub przedszkolu (ilość wrażeń, nowych rzeczy, reguł, do których muszą się dostosować dzieci jest dużym przeżyciem emocjonalnym),
• nadmiar zajęć i obowiązków – napięty program w przedszkolu (zbyt dużo zajęć dydaktycznych w stosunku do czasu tzw. swobodnej zabawy) i dodatkowa wieczorna edukacja może spowodować, że dziecko poczuje się bardzo przeciążone.

Leczenie moczenia nocnego u dziecka

Jeżeli dziecko cierpi na moczenie nocne niemonosymptomatyczne, konieczna jest eliminacja przyczyny podstawowej.

W przypadku moczenia nocnego monosymptomatycznego postępowanie zaczyna się od wyeliminowania nieprawidłowych nawyków (takich jak podawanie dziecku zbyt dużej ilości płynów w godzinach wieczornych), wyrobienia w dziecku zwyczaju mikcji bezpośrednio przed snem oraz od stosowania systemu motywacyjnego. Zaleca się prowadzenie dzienniczka suchych i mokrych nocy – w prowadzeniu dzienniczka aktywnie powinno uczestniczyć dziecko. Suche noce powinny być nagradzane, np. naklejką. Dziecko nie powinno być karane ani ganione za mokre noce, ale warto, aby uczestniczyło w sprzątaniu łóżka, praniu pościeli itd.

Sposobem na uzyskanie suchych nocy jest także wybudzanie dziecka w nocy celem udania się do toalety (najlepiej zrobić to po ok. 3 godzinach snu).

Kolejnym krokiem jest stosowanie alarmów wybudzeniowych. Są to specjalne czujniki reagujące na niewielką ilość wilgoci (pierwsze krople moczu), które wybudzają dziecko ze snu i mobilizują do udania się do toalety.

Ważnym krokiem jest normalizacja rytmu wypróżnień – jeżeli dziecko cierpi na zaparcia, konieczne jest wdrożenie diety bogatoresztkowej oraz podawanie środków zmiękczających stolec i ułatwiających wypróżnianie.

W przypadku moczenia nocnego na tle emocjonalnym niezbędna jest opieka psychologiczna.

Jeżeli dziecko cierpi na tzw. nocną poliurię, a metody pozafarmakologiczne nie są skuteczne, włącza się leczenie farmakologiczne w postaci desmopresyny. Jeżeli nocnej poliurii towarzyszy nadreaktywność mięśnia wypieracza moczu, podaje się także inny lek – oksybutyninę.

Co można zrobić, by pomóc dziecku, które moczy się w nocy?

1. Przede wszystkim jeśli dziecko zmoczyło prześcieradło, nie krzycz. Nie obrażaj dziecka, nie zawstydzaj go i nie karz.
2. Pamiętaj, że dziecko najpierw uczy się kontrolować pracę pęcherza w dzień, a dopiero później w nocy. Nie oczekuj więc, że nauczy się tego jednocześnie.
3. Za realizację celu "suche noce" zabierzcie się wtedy, gdy wasze życie toczy się w miarę spokojnym torem. Nie potrzebujecie przecież dodatkowych stresów.
4. Jeśli chcesz, by dziecko nauczyło się panować nad pęcherzem w nocy, nie nakładaj mu pieluchy przed snem.
5. Zaangażuj dziecko w naukę kontrolowania pęcherza. Chodzi o to, by dziecku też na tym zależało. Nie dlatego, że "mama nie lubi mokrego prześcieradła", tylko dlatego, że fajnie jest opanować nową umiejętność; być już tak samodzielnym i "dużym", że można spać bez pieluchy.
6. Wytłumacz mu, że nauka zawsze polega na tym, że na początku nie wszystko wychodzi. Pierwsze sukcesy pojawią się jednak niedługo, a po pewnym czasie osiągnięcie swój cel. Możesz porównać ten proces do procesu, jaki dziecko przechodziło zdobywając inne umiejętności. Na przykład pokazać mu zdjęcia, na których widać, jak karmiłaś go butelką, potem łyżeczką i uświadomić, że teraz potrafi już samodzielnie jeść. To pozwoli dziecku uwierzyć w siebie i powodzenie całej akcji.
7. Wieczorem nie dawaj dziecku do picia herbaty i napojów gazowanych, bo działają one moczopędnie. Jeśli chodzi o to ile dawać dziecku do picia przed snem, to zdania są podzielone. Niektórzy lekarze uważają, że warto ograniczyć ilość wypijanych płynów, ale są też tacy, którzy twierdzą, że to nie ma większego znaczenia. Na pewno nie można kłaść spragnionego dziecka spać.
8. Naucz dziecko, by przed pójściem spać zawsze robiło siku.
9. Postaw nocnik blisko łóżka dziecka albo zostaw zapaloną małą lampkę w przedpokoju, by dziecko w razie potrzeby mogło bez problemu dotrzeć w nocy do ubikacji.
10. Nagradzaj dziecko za suche noce. Możesz wykorzystać klasyczną metodę motywowania dziecka czyli przyklejanie znaczków do kalendarza za każdy sukces. Takie znaczki potem zamienia się na nagrodę. Zaletą tego rozwiązania jest to, że dziecko może w każdej chwili zobaczyć swoje sukcesy i postępy. Ty z kolei możesz dzięki temu zaobserwować jakąś prawidłowość np. że dziecko częściej moczy się w noc poprzedzającą pójście do przedszkola.
11. Jeśli podejrzewasz, że moczenie nocne zostało spowodowane jakąś trudną sytuacją, np. pojawiło się mniej więcej wtedy, gdy urodziłaś kolejne dziecko, nie skupiaj się na tym, jak uczyć starszaka radzić sobie z pęcherzem. Zastanów się raczej, jak oswoić go z nową sytuacją i pomóc mu radzić sobie z trudnymi uczuciami.
12. Nie rezygnuj zbyt szybko. Lepiej nie zaczynać nauki spania bez pieluchy niż odpuścić po trzech mokrych nocach. Taka rezygnacja będzie bowiem dla dziecka synonimem porażki.