Lęki nocne u dzieci – jak sobie z nimi radzić?

Czym są lęki nocne?

Lęki nocne są przemijającym, napadowym zaburzeniem występującym w okresie głębokiego snu tylko w pierwszej połowie nocy, najczęściej około 60–90 minut po zaśnięciu. Należą do grupy tzw. parasomnii, czyli problemów z zakresu zaburzeń wybudzania. Występują głównie u dzieci, ale czasem mogą też przetrwać do wieku dorosłego.

Często w początkowym okresie snu dochodzi do tzw. wzbudzeń – następuje niepełne wybudzenie ze snu i pojawiają się nieprawidłowe zachowania w formie bardzo nasilonego lęku. Dzieci cierpiące na lęki nocne zastaje się przerażone, krzyczące, siedzące na łóżku, bez jakiejkolwiek reakcji na bodźce i próby uspokojenia.
Napad lęku nocnego trwa przeważnie od kilku do nawet kilkudziesięciu minut, zazwyczaj jednak ok. 15 minut. W trakcie napadu nie ma możliwości wybudzenia dziecka. Atak kończy się samoistnie wybudzeniem ze snu. Dziecko najczęściej jest wtedy zdezorientowane i zagubione. Po napadzie potrafi natychmiast zasnąć, a rano nie pamięta lęków. Nie zdaje sobie sprawy z tego, co wydarzyło się w nocy, również tego, że cierpiało. Należy pamiętać, że lęk nocny nie jest tożsamy z koszmarem sennym.

Zobacz też: Jak pomóc dziecku przełamać największe lęki?

Przyczyny lęków nocnych

Bardzo istotnym czynnikiem lęków u dzieci jest nieodpowiednia higiena snu. Ich pojawianiu sprzyjają:

• zaburzenia rytmu snu i czuwania u dziecka, przez np. częste nocne podróże;
• silne bodźce psychiczne wpływające na dziecko na krótko przed pójściem spać;
• zbyt wiele godzin spędzanych w ciągu dnia przed komputerem czy telewizorem;
• granie w gry komputerowe nieodpowiednie dla wieku oraz oglądanie treści przeznaczonych dla innej grupy wiekowej;
• czytanie tekstów zbyt pobudzających wyobraźnię, wzbudzających lęk i inne silne emocje;
• niewyspanie się dziecka;
• wysoka gorączka;
• stosowanie niektórych leków albo kofeiny.

Lęki nocne częściej dotykają dzieci, których rodzice lunatykują lub cierpią (bądź cierpieli) na zaburzenia snu. Warto zwrócić także uwagę, czy maluch nie ma bezdechów sennych, zespołu niespokojnych nóg czy choroby refluksowej przełyku, ponieważ mogą one zaburzać proces snu.

Objawy lęków nocnych

Objawy, które mogą pojawić się podczas napadu, to:

• płacz,
• krzyk,
• jęczenie,
• pobudzenie,
• wiercenie się w łóżku,
• poszerzone źrenice,
• potliwość,
• przyspieszony oddech
• duszność,
• przyśpieszona akcji serca,
• wydawanie niezrozumiałych dźwięków,
• niepokój ruchowy,
• otwarte oczy przy jednoczesnym braku świadomości,
• brak możliwości wybudzenia dziecka,
• brak reakcji na bodźce.

Zobacz też: Czym są mioklonie przysenne?

Jak rozróżnić lęki nocne od napadów padaczkowych?

Przy nocnych lękach i ruchliwości dziecka należy przed rozpoznaniem lęków nocnych wykluczyć padaczkę. Wymaga ona innego podejścia oraz leczenia lekami przeciwpadaczkowymi.

Główne różnice:

• Lęki nocne pojawiają się tylko podczas snu głębokiego, czyli w pierwszej połowie nocy. Napady padaczkowe mogą pojawiać się o każdej porze nocy, a także w czasie czuwania w ciągu dnia.
• Ruchy ciała podczas lęków nocnych są złożone, różnorodne. W napadach padaczkowych są one powtarzające się i typowe.
• Lęki nocne zazwyczaj pojawiają się tylko jeden raz w ciągu nocy. Napady padaczkowe mogą powtarzać się kilkakrotnie.
• Atak lęków nocnych trwa zazwyczaj kilkanaście minut. Natomiast napad padaczkowy maksymalnie 2 minuty.
• W trakcie lęków nocnych nie obserwujemy drgawek, przygryzania języka, popuszczania moczu czy stolca. Objawy te są typowe dla ataków padaczkowych.

W trudnych do diagnozowania przypadkach wykonuje się badanie EEG i polisomnografię, a wyniki konsultuje się z neurologiem.

To również może Cię zainteresować: Lęk separacyjny u dzieci

Kiedy mijają lęki nocne?

Ataki lęków nocnych typowe są dla wieku dziecięcego, ponieważ dzieci znacznie więcej czasu spędzają w śnie głębokim niż dorośli. Pojawiają się u dzieci w różnym wieku – zarówno u bardzo małych (półrocznych), jak i starszych (12 lat). Jednak wg badań 40% maluchów doświadcza ich, mając od 2,5 roku do 6 lat, natomiast 3% dzieci w wieku 6–12 lat. U osób dorosłych występują u około 1%. Lęki nocne są zaburzeniem o dobrym rokowaniu i łagodnym charakterze, nie świadczą o żadnych nieprawidłowościach w rozwoju, a dzieci najczęściej z nich wyrastają. U większości dzieci napady lęku nocnego ustępują po 5. roku życia.

Leczenie i zapobieganie lękom nocnym

Jeśli dziecko ma atak nocnego lęku, należy – choć to bardzo trudne – przeczekać i spokojnie mówić do malucha. Jeśli na dotyk reaguje agresją, nie należy go na siłę przytulać ani wybudzać.
Gdy wiemy, że dziecko w czasie nocnego lęku chodzi po domu, powinniśmy wieczorem zabrać wszystkie zabawki z podłogi, a także zabezpieczyć drzwi oraz okna, by smyk nie wyrządził sobie przypadkiem krzywdy.

Pomimo że nie ma skutecznego leczenia lęków nocnych, dobrze jest zastosować pewne zabiegi pomagające dziecku. Dlatego można:

• ograniczyć dziecku czas spędzany przed ekranem tabletu, komórki czy telewizora, zwłaszcza 30-60 minut przed snem. Ekrany potrafią rozregulować wydzielanie melatoniny (hormonu snu), a niewłaściwe treści mogą wywołać niepokój;
• wprowadzić rytuały wyciszające: kąpiel o regularnej porze, czytanie książek, zasypianie w pobliżu rodzica lub przy delikatnym świetle lampki;
• lekko wybudzić maluszka ok. 15 minut przed godziną, o której zazwyczaj pojawia się nocny lęk. Dziecko przestaje się wówczas wiercić, normuje się jego oddech, a także zmienia się faza snu – czasem to wystarcza;
• starać się, by maluch się wysypiał, pilnować regularnych pór zasypiania;

• wydłużyć czas snu dziecka i stosować drzemki w ciągu dnia. U małych dzieci są one normą, a u starszych dzieci, które już nie śpią w dzień, warto wprowadzić 20-30-minutową drzemkę w ciągu dnia. Sprawia to, że sen nocny staje się mniej głęboki i ryzyko wystąpienia lęków nocnych znacznie maleje;

• ograniczyć lub wyeliminować stres u dziecka, jeśli zna się jego przyczynę (często lęki nocne pojawiają się w okresie adaptacji do przedszkola). Jeśli jest taka możliwość, warto wtedy zrezygnować z przedszkola tak, żeby dziecko się wyciszyło i ponownie podjąć próbę adaptacji za pół roku;
• skonsultować przyczyny nadmiernego stresu u dziecka z psychologiem. Często odpowiednio dobrana psychoterapia jest bardzo pomocna.

W przypadku występowania w czasie snu zaburzenia oddychania może się okazać, że dziecko cierpi na przerost trzeciego migdałka, choruje na astmę lub ma inne infekcje powiązane z oddychaniem. Należy wtedy pójść do specjalisty. Leczenie farmakologiczne lęków nocnych nie jest wskazane, jeśli zaburzenia występują rzadko i nie są burzliwe.

Warto pamiętać, że pomimo dramatycznego przebiegu, lęki nocne ustępują zupełnie i nie odbijają się negatywnie na rozwoju dziecka.