Koszmary senne u dzieci – przyczyny. Jak się ich pozbyć?

Czym są lęki nocne?

Według międzynarodowej klasyfikacji zaburzenia snu można podzielić na osiem grup. Zarówno lęki nocne, jak i koszmary senne należą do kategorii parasomnii. Koszmary nocne są charakterystyczne dla fazy REM, lęki nocne natomiast dotyczą fazy snu głębokiego NREM (3, 4 stadium). Lęki nocne stanowią zaburzenie związane z wybudzaniem się, pojawiają się najczęściej w pierwszej połowie nocy, choć mogą się zdarzyć także w innych porach dnia. Podczas kilku do kilkunastu minut kiedy trwają, dziecko wygląda, jakby było obudzone. Reaguje dużym pobudzeniem, silnym lękiem, krzykiem, płaczem, trudno jest nawiązać z nim kontakt, wygląda, jakby nie wiedziało, co się z nim dzieje. Mogą pojawić się objawy typu:

• szybsze tętno;
• powiększenie źrenic;
• pot;
• wyższe ciśnienie.

Ze względu na fazę snu, po ustaniu ataku lęku dziecko szybko zapada z powrotem w sen. Maluch rano nie pamięta, co się wydarzyło - jest to jedna z różnic między lękami nocnymi a koszmarami sennymi. Dzieci w wieku szkolnym czasami pamiętają niektóre motywy lub obiekty budzące lęk – są one często związane z występowaniem poczucia zagrożenia z powodu potworów, pająków, węży.

Zwykle lęki nocne ustępują samoistnie do 10 roku życia dziecka. W przypadku ich występowania warto skontaktować się z lekarzem, jednak nie podawać dzieciom żadnych leków, także bez recepty, na własną rękę.

Czytaj również: Niespokojny sen u niemowlaka – co robić gdy dziecko nie chce spać?

Przyczyny lęków nocnych

Mechanizm powstawania lęków nocnych nie jest znany. Badania pokazują, że ich występowanie może korelować z czynnikami genetycznymi. Lęki nocne rzadko występują u osób dorosłych (poniżej 1%), częściej u dzieci (3%), jednak mogły one lub inne zaburzenia snu występować u rodziców lub innych członków rodziny w dzieciństwie.

Lęki nocne mogą być spowodowane przez różne czynniki, takie jak:

• gorączka;
• niedobór snu;
• zmiany godzin snu;
• zmiany lub głośne dźwięki w otoczeniu;
• rozdęcie pęcherza moczowego;
• niektóre leki.

Mogą wiązać się z innymi zaburzeniami snu, np. somnambulizmem, zwanym potocznie lunatykowaniem.

Czytaj również: Chrapanie u dziecka – jakie są przyczyny i jak pomóc, kiedy dziecko chrapie?

Koszmary nocne u dzieci

Koszmary senne u dzieci występują najczęściej w drugiej części nocy, a dziecko w ich wyniku się wybudza. Zdarza się, że pamięta ono treść snów - treści najczęściej są związane z poczuciem zagrożenia, przetrwaniem, przerażającymi dla dziecka zjawiskami lub sytuacjami (np. sytuacja rabunku, potwory, duchy, dzikie zwierzęta). Koszmar może również powodować silny lęk, strach, niepokój i wiązać się z krzykiem czy płaczem. Zwykle nasilenie symptomów typu przyspieszony oddech czy szybsze bicie serca jest mniejsze niż w przypadku lęków nocnych. Po wybudzeniu z koszmaru, zwykle łatwiej jest dziecko ukoić, zadbać o jego poczucie bezpieczeństwa. Różnica ta ma związek z fazą snu, która w czasie występowania koszmarów sennych jest płytsza, przez co osoba śpiąca łatwiej się budzi.

Zobacz też: Parasomnie u dzieci – rodzaje, przyczyny, leczenie

Przyczyny, dla których dzieci mają koszmary senne mogą być zarówno rozwojowe, jak i organiczne, psychologiczne czy genetyczne. Koszmary mogą być obecne w danym okresie rozwojowym, wiązać się z przeżywanym stresem, trudnymi sytuacjami i zmianami życiowymi oraz związanymi z tym emocjami, ale także z przyjmowaniem niektórych leków. Warto skonsultować występowanie koszmarów sennych z lekarzem, jeśli charakteryzują się one dużą powtarzalnością, przekładają się na funkcjonowanie dziecka w ciągu dnia lub stanowią element trudnych doświadczeń. W zależności od przyczyny koszmarów pomocne może być również wsparcie dziecka przez psychologa.

Rozróżniając lęk nocny i koszmar senny warto więc zwrócić uwagę, w jakiej fazie snu najczęściej pojawiają się trudne dla dziecka emocje (faza NREM czy faza REM), czy jest ono świadome tego, co się z nim dzieje, czy rodzicom udaje się nawiązać z nim kontakt i je uspokoić oraz czy pamięta sytuacje, które zdarzają się w nocy lub swoje sny (może być to trudne dla części dzieci, szczególnie młodszych).

Czytaj również: Do kiedy dziecko powinno spać w dzień?

Jak pomóc dziecku?

Gdy rodzice zauważą lęki senne lub koszmary nocne u dzieci można rozważyć wprowadzenie kilku wskazówek:

• Udzielenie dziecku wsparcia – dzieci, gdy towarzyszą im złe sny mogą szczególnie potrzebować ukojenia i bliskości ze strony rodziców lub innej osoby, której ufają. Obecność drugiej osoby wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i pozwala dzieciom skorzystać ze wsparcia, gdy budzą się z koszmaru lub w poczuciu silnego lęku.
• Zaakceptowanie i nazwanie emocji dziecka – „Przyśnił ci się pająk i przestraszyłaś się”. Warto nie podsycać strachu przed tym, co uosabia sen, raczej nazwać emocje dziecka.
• Razem czy osobno – to, czy dziecko śpi w swoim pokoju czy z rodzicami zależy od potrzeb wszystkich członków rodziny. Jeśli więc rodzice i dziecko czują się z tym dobrze, może ono spać w jednym pokoju lub łóżku z rodzicami. Szczególnie w przypadku młodszych dzieci badania wskazują na pozytywny wpływ wspólnego spania zarówno w odniesieniu do bieżącej sytuacji dziecka (mniejsze występowanie lęków nocnych), jak i długofalowych skutków (m.in. wspólny sen korelował ze stopniem niezależności od rodziców i poczuciem własnej wartości). Jednocześnie zdarza się, że maluch częściej woli spać sam lub na tym zależy jego rodzicom.

Sprawdź również: Zespół stresu pourazowego u dzieci z Ukrainy

• Przyjrzenie się sytuacji dziecka i rodziny – czy dziecko w ostatnim czasie doświadczało stresu, zmian, czy rodzina jako system doświadczała trudnych sytuacji (konfliktów, choroby, rozstania, stresu związanego z pracą członka rodziny, wyjazdem, przeprowadzką)?
• Zadbanie o higienę snu – warto zatroszczyć się o regularność snu, odpowiednie miejsce do spania, unikanie przed snem pobudzających aktywności oraz używania urządzeń ekranowych, zadbać o rytuały związane z pójściem spać (wspólne czytanie przed snem, przytulanie, relaksacja).

Przeczytaj też: Jak pokonać strach dziecka przed pobraniem krwi?

• Wytłumaczenie, jak działa mózg i skąd się biorą sny - w tym celu można posłużyć się gotowymi pozycjami, np. książką J. Vetulaniego, M. Mazurek i M. Wierzchowskiego „Sen Alicji czyli jak działa mózg”, która w atrakcyjnej i dostosowanej formie wyjaśnia dzieciom działanie mózgu, jego wpływ na nasz organizm i samopoczucie oraz sen – w tym charakterystykę fazy REM.
• Zwrócenie uwagi na treści – warto rozważyć, czy dziecko nie ma do czynienia z przerażającymi dla niego treściami, czy w oglądanych przez nie bajkach nie pojawiają się straszne dla niego sceny, a koszmary nie zawierają elementów gier. Warto również ograniczać treści związane z przestępstwami czy niebezpieczeństwem.
• Skorzystanie z pomocy specjalisty – jeśli dziecku częściej zdarzają się koszmary senne bądź lęki nocne warto skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu lub neurologiem, a w razie potrzeby skorzystać z pomocy psychologa.

Przeczytaj też: Jak podawać dziecku witaminę D?

Zarówno występowanie koszmarów sennych, jak i lęków nocnych często budzi obawy rodziców. U części dzieci będą one pojawiały się w pewnej fazie rozwoju i wiązały z potrzebą wsparcia dziecka w tym obszarze przez jego opiekunów. Jeśli jednak rodzice obserwują, że dziecko miewa nawracające sny, nocne koszmary lub lęki warto skorzystać z pomocy specjalistów.