Brak zawiązków zębów u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Zawiązki zębów – co to takiego?

Zawiązkiem zębów nazywamy twór kostny pozostający w okresie rozwojowym – od pojawienia się pierwszych zgrubień na listewce zębowej, aż do wyrżnięcia się gotowego zęba na powierzchnię dziąsła. Na zdjęciu radiologicznym zawiązki zębów przybierają różnorodny obraz, w zależności od stopnia rozwoju. Okrągłe przejaśnienia odgraniczone od wyrostka zębodołowego przedstawiają początkową fazę wzrostu. Nieregularne cienie, pojawiające się na tle przejaśnień i przyjmujące charakterystyczne dla koron poszczególnych zębów kształty, to początek mineralizacji tkanek.

Brak zawiązków zębów – kiedy występuje?

W nazewnictwie medycznym wrodzony brak zawiązków zębów nazywany jest agenezją lub hipodoncją. Jest to najczęściej występująca nieprawidłowość w obrębie szczęki i żuchwy. Chociaż dotyczy zarówno zębów mlecznych, jak i stałych, to w praktyce klinicznej zdecydowanie więcej przypadków spotyka się w drugiej grupie. Obok próchnicy i urazów mechanicznych jest jedną z głównych przyczyn braków w uzębieniu u dzieci i młodzieży.

Przeczytaj również: Jak dbać o zęby w ciąży?

Ze względu na nasilenie problemu możemy wyróżnić 3 rodzaje agenezji:

• hipodoncja – wrodzony brak zawiązków jedynie kilku zębów. W hipodoncji prawdziwej mówimy o braku zawiązków w ogóle, natomiast w hipodoncji pozornej zęby nie wyrżnęły się pomimo występowania ich zawiązków;
• oligodoncja – brak co najmniej sześciu lub więcej zawiązków zębów;
• anodoncja – całkowity brak zawiązków zębów.

W praktyce klinicznej stosuje się także podział ze względu na określone typy wrodzonego braku zawiązków zębów. Wśród najczęściej występujących są agenezja siekaczy bocznych (MLIA) oraz wrodzony brak siekaczy bocznych i drugich zębów przedtrzonowych (IPH).

Sprawdź również: Leczenie zębów w czasie ciąży

Zaburzenie to rzadko występuje samoistnie, z reguły towarzyszą mu inne nieprawidłowości rozwojowe i czynnościowe narządu żucia. Do najczęściej spotykanych anomalii zaliczamy:

• mikrodoncję – zmniejszenie wymiaru pojedynczych zębów w stosunku do reszty;
• taurodontyzm – powiększenie komory zęba trzonowego;
• hipoplazję szkliwa – niedorozwój twardej tkanki zęba;
• rotacje górnych zębów przedtrzonowych;
• opóźnione powstawanie zawiązków i wyrzynanie zębów;
• ektopowe wyrzynanie kłów i pierwszych zębów trzonowych stałych;
• stożkowaty kształt koron zębów;
• przetrwałe zęby mleczne;
• zmniejszenie wysokości dolnego odcinka twarzy;
• skrócenie łuków zębowych.

Badania naukowe wykazały także, że ponad połowa osób zmagająca się z agenezją w jakiejkolwiek postaci, posiada również zaburzenia rozwojowe włosów, paznokci i gruczołów potowych.

Co jest charakterystyczne dla braku zawiązków zębów stałych u dzieci to fakt, iż obecność zęba mlecznego nie gwarantuje, że na jego miejscu pojawi się w przyszłości ząb stały. Ciekawym wydaje się również fakt, że zaburzenie to występuje zdecydowanie częściej w populacji dziewczynek niż chłopców (proporcja 3:1)

Przeczytaj też: Lakowanie zębów u dzieci

Objawy hipodoncji – co powinno zaniepokoić rodziców?

Jeżeli do 3.-4. roku życia dziecka nie pojawiły się wszystkie zęby mleczne, warto zasięgnąć porady stomatologa. W celu zdiagnozowania braku zawiązków zębowych konieczne jest badanie kliniczne oraz pantomograficzne, umożliwiające wykluczenie ewentualnego stanu zatrzymania zębów. Brak uwidocznienia zawiązków zębów na zdjęciu radiologicznym jest wystarczającym dowodem potrzebnym do ustalenia ostatecznego rozpoznania agenezji zębów mlecznych. Podobny jest schemat postępowania w przypadku młodzieży, u której do 14. roku życia nie wyrżną się wszystkie (poza ósemkami) zęby stałe oraz kiedy u dwunastoletniego dziecka nadal przetrwała duża ilość zębów mlecznych.

Hipodoncję można podejrzewać również w przypadku zauważenia u dziecka opóźnionej lub zmienionej kolejności wyrzynania się zębów mlecznych, a także obecności szerokich przerw między wyrzynanymi zębami, mogącymi świadczyć o brakach w uzębieniu.

W zależności od umiejscowienia i nasilenia przypadłości, braki zębowe mogą powodować różne problemy, od tych natury estetycznej, funkcjonalnej (np. trudności w przeżuwaniu pokarmów), po logopedyczne. Przy braku większej ilości zawiązków zębowych rodzice mogą zauważyć u dziecka występowanie tzw. leniwego żucia, niemowlęcego typu połykania oraz zaburzenia mowy.

Sprawdź też: Jaki żel na ząbkowanie?

Przyczyny występowania agenezji zębów mlecznych i stałych

Wrodzony brak zawiązków zębów jest wynikiem zaburzenia ich początkowego rozwoju jeszcze w okresie prenatalnym. Anomalia ta ma charakter wieloprzyczynowy i nie da się ze stuprocentową pewnością określić powodów oraz prawdopodobieństwa jej zaistnienia. Wśród wielu istniejących teorii najpopularniejszą jest ta wskazująca na geny jako przyczynę agenezji (brak zawiązków zębów często występuje u bliźniąt jednojajowych, a także w kilku pokoleniach jednej rodziny).

Agenezja często współwystępuje z innymi zaburzeniami genetycznymi. Wyodrębniono aż 150 zespołów, którym towarzyszy brak zawiązków zębów, m.in. zespół Downa, Wolfa-Hirschhorna, Booka, Axenfelda-Riegera, kraniostoza typu Boston czy rozszczep wargi i podniebienia.

Inną przyczyną hipodoncji mogą być nieprawidłowości endokrynologiczne występujące jeszcze w okresie prenatalnym (np. niedoczynność tarczycy oraz zaburzenia hormonów wzrostu).

Jeżeli chodzi o środowiskowe przyczyny agenezji, to możemy podzielić je na inwazyjne i nieinwazyjne. Te pierwsze odnoszą się do urazów w obrębie szczęki i żuchwy, do których mogło dojść jeszcze w życiu płodowym lub przedwczesnych ekstrakcji zębów mlecznych. Do przyczyn środowiskowych nieinwazyjnych zaliczamy natomiast choroby przebyte przez matkę w okresie ciąży, m.in.: zakażenie wirusem różyczki, świnki, ospy wietrznej, grypy, choroby zakaźne, niewłaściwe odżywianie (wywołujące braki witaminy A i D), spożywanie alkoholu przez matkę, przyjmowane przez nią leki, a także chemioterapia oraz naświetlanie dziecka promieniami Roentgena we wczesnym okresie rozwoju.

To też może Cię zainteresować: Jak na COVID-19 chorują dzieci?

Hipodoncja – leczenie

Jeżeli u dziecka zostanie stwierdzona hipodoncja, leczenie powinno być zindywidualizowane oraz kompleksowe, obejmujące zarówno leczenie pedodontyczne, ortodontyczne, protetyczne i chirurgiczne. Pierwszym etapem jest dokładna ocena liczby i wielkości pozostałych zębów, określenie ewentualnych stłoczeń zębów i współwystępujących wad zgryzu. Wszystko to pozwala na optymalne zaplanowanie procesu leczenia, który uzależniony jest od:

• stłoczeń zębów w łukach zębowych;
• współistniejących wad zgryzu;
• profilu twarzy;
• liczby i wielkości pozostałych zębów.

Warto zadbać również o stan emocjonalny dziecka. Braki w uzębieniu mają duży wpływ na wygląd twarzy, a przez to także na psychikę młodego pacjenta.

To też może Cię zainteresować: Niedoczynność tarczycy u dziecka

Na obecnym etapie rozwoju stomatologii leczeniem z wyboru są implanty, jednakże, w uzasadnionych przypadkach, można spróbować zamknięcia ortodontycznego łuku zębowego poprzez przesunięcie zębów sąsiednich i dostosowanie ich wyglądem do brakujących. Jeżeli w jednym łuku występuje agenezja, natomiast w drugim – stłoczenie zębów – chirurg szczękowy może zastosować autotransplantację. Te dwie metody, jeżeli są możliwe, pozwalają uniknąć w przyszłości leczenia protetycznego.

U dzieci ze współwystępującą wadą zgryzu, m.in. zgryzem głębokim, tyłozgryzem czy zgryzem krzyżowym, przed zastosowaniem stałego protetycznego uzupełnienia należy przeprowadzić leczenie ortodontyczne. Nieodpowiednio wyprowadzona wada zgryzu może powodować nietrwałość leczenia protetyczno-implantologicznego.

Przeczytaj też: Na czym polega lakierowanie zębów u dzieci?

Komórki macierzyste w leczeniu hipodoncji

Ze względu na rozwój prac nad komórkami macierzystymi, przyszłość pacjentów cierpiących na hipodoncję jawi się w jasnych barwach. Może okazać się za kilka lat, że powszechnie stosowanym rozwiązaniem będzie procedura hodowli in vitro zębów z embrionalnych komórek macierzystych.

Konsekwencje nieleczonej agenezji

Agenezję najczęściej diagnozuje się dopiero po 9. roku życia. Warto kontrolować stan uzębienia dziecka, by jak najwcześniej wychwycić wszelkie niepokojące sygnały mogące świadczyć o potencjalnych problemach w obrębie szczęki i żuchwy.

Konsekwencjami nieodpowiednio leczonej hipodoncji są m.in.:

• nieprawidłowe ułożenie języka podczas mowy i w czasie spoczynku, powodujące zniekształcenie głosek i problemy z prawidłową wymową;
• wszelkie wady zgryzu (tyłozgryz, zgryz krzyżowy, zgryz głęboki);
• utrudniona higiena jamy ustnej;
• problemy natury emocjonalnej związane z nieakceptacją swojego wyglądu.

Brak zawiązków zębów u dzieci na pewno nie oznacza skazania na brak uzębienia. Odpowiednio wcześnie zauważona i optymalnie leczona hipodoncja nie powinna nieść za sobą poważnych skutków.

Bibliografia:

1. Agnieszka Jurek, Dariusz Gozdowski, Małgorzata Zadurska, „Agenezja zębów stałych – raport na podstawie przypadków z praktyki klinicznej Zakładu Ortodoncji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego”, Forum Ortodontyczne 2019, str. 263-271
2. Iwona Gregorczyk-Maga, Urszula Merta, Iwona Kołodziej, Anna Jurczak, Grażyna Wiśniewska, „Protetyczne metody leczenia hipodoncji w wieku rozwojowym na podstawie przeglądu piśmiennictwa”, Nowa Stomatologia 4/2013, str. 171-174
3. Agnieszka Jędryszek, Magdalena Kmiecik, Agnieszka Paszkiewicz, „Przegląd współczesnej wiedzy na temat hipodoncji”, Prace poglądowe, Dent. Med. Probl. 2009, str. 118–125
4. Portal stomatologa, „Hipodoncja”, https://stomatologa.pl/choroby/hipodoncja,dostęp z dn. 10.09.2021