Borelioza – przyczyny, objawy choroby i leczenie

Konsultacja: Anna Jaworska, lekarz rodzinny

Borelioza – co to za choroba?

Borelioza (krętkowica kleszczowa, choroba z Lyme) to atakująca wiele narządów choroba zakaźna, którą wywołują krętki (bakterie Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii i Borrelia afzelii). Przenoszona jest na człowieka i niektóre zwierzęta przez kleszcze. W jaki sposób? Zakażony krętkami kleszcze wbija się w ciało i zakaża. Ryzyko zakażenia wzrasta na terenach trawiastych i zalesionych.

Borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu to najczęstsze choroby odkleszczowe w Polsce. Do innych należą: babeszjoza, anaplazmoza czy tularemia.

To też może Cię zainteresować: Jak zaplanować wakacje, będąc w ciąży?

Skąd wiadomo, że to borelioza?

Główny problem z boreliozą polega na tym, że możliwych jej objawów jest mnóstwo. Do tego na początku może być trudno powiązać je z chorobą. Nawet lekarze mają czasem problem z diagnozą.

1. Pierwszą oznaką, że miałaś do czynienia z zakażonym kleszczem, jest tzw. rumień wędrujący. Jak odróżnić go od zwykłego zaczerwienienia, które pojawia się po ukąszeniu? Otóż o rumieniu wędrującym możemy mówić wtedy, kiedy zaczerwienie ma minimum 5 cm i charakterystyczny wygląd przypominający tarczę strzelniczą, czyli okrąg z plamką w środku. Typowy rumień ma więc w środku przejaśnienie. Rumień pojawia się zwykle pomiędzy 7. a 14. dniem od ugryzienia (nie wcześniej niż po 2 dniach), choć zdarza się, że pojawia się dopiero po 5-6 tygodniach. Jeśli go zauważysz u siebie lub dziecka, koniecznie wybierz się do lekarza. Rumień jest uważany za najbardziej charakterystyczny dla boreliozy objaw, ale zdarza się też, że... w ogóle się nie pojawia.
2. Początkom boreliozy często towarzyszą też objawy grypopodobne, czyli m.in. gorączka, bóle głowy, bóle mięśni, bóle stawów oraz ogólne rozbicie. Jeśli ukąsił cię kleszcz, potraktuj tę grypę jako niepokojącą oznakę.
3. Kolejnym szczególnym objawem może być (ale też nie musi) naciek limfatyczny. Ma postać wypełnionej płynem bańki przypominającej odcisk. Może jednak pojawiać się w nietypowych dla odcisków miejscach, np. na płatkach uszu, mosznie lub brodawkach sutkowych.
4. Zapalenie stawów, mięśnia sercowego i te świadczące o tzw. neuroboreliozie, czyli m.in. porażenie nerwów lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Przeczytaj też: Pierwszy spacer z dzieckiem – jak się do niego przygotować?

Późne objawy boreliozy

Stadium wczesne rozsiane to zakażenie uogólnione, pojawiające się od kilku tygodni do kilku miesięcy po ukąszeniu przez kleszcza. Może wtedy wystąpić:

• przewlekłe zapalenie stawów (rozwija się u 60 proc. nieleczonych),
• neuroborelioza, np. porażenie nerwu twarzowego (rozwija się u 15 proc. nieleczonych),
• zapalenie mięśnia sercowego (rozwija się u 5 proc. nieleczonych),
• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry.

Do późnych objawów boreliozy, które mogą się rozwinąć po wielu latach od zakażenia, należy trwałe uszkodzenie układu nerwowego lub układu ruchu.

Sprawdź również: Kleszczowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie

Borelioza u dzieci

Objawy boreliozy u dzieci są takie same jak u dorosłych. Ale czujność powinna być większa, bo maluchy często nie potrafią precyzyjnie opisać, co im dolega. Poza tym objawy boreliozy mogą się w ciągu kolejnych dni zmieniać, pojawiać nowe, więc jeszcze trudniej jest rodzicom je uchwycić i odpowiednio szybko zareagować. Dlatego najmłodszych trzeba szczególnie chronić przed kleszczami i dokładnie oglądać po powrocie do domu. Zwłaszcza głowę (także za uszami i kark) – dzieci są niskie i dlatego kleszcze atakują ich głowy częściej niż głowy dorosłych. Z tego też powodu nie zapominaj nakładać dziecku czapki. Pamiętaj też, że kleszcze wędrują tam, gdzie ciepło, więc sprawdź też koniecznie miejsce pod pachami i pachwiny.

Borelioza w ciąży

W ciąży warto szczególnie uważać podczas spacerów po lesie (są ciężarne, które wolą zupełnie zrezygnować z takich przechadzek) i unikać miejsc porośniętych krzakami, gdyż to właśnie one są zwykle siedliskiem kleszczy. Nie ma niezbitych dowodów na to, że borelioza uszkadza płód lub powoduje poronienie, ale i tak jej konsekwencje mogą być dla każdego bardzo poważne, a w ciąży wiążą się jeszcze z dodatkowym stresem i niepokojem, czy na pewno w żaden sposób nie ucierpi dziecko.

Zobacz też: Leptospiroza – co to za choroba?

Jak leczyć boreliozę?

Leczenie boreliozy, bez względu na stadium choroby, wymaga stosowania antybiotyków. Najczęściej używane środki to penicyliny, tetracykliny oraz cefalosporyny. Długość i rodzaj terapii uzależniona jest w największym stopniu od stadium rozwoju choroby, najczęściej jednak kuracja trwa od dwóch do czterech tygodni. Czasem może dojść do nawrotu. W takim przypadku zaleca się powtórzenie terapii antybiotykowej. Kuracja wymaga czasu i cierpliwości od pacjenta, a skutki przebytej choroby, niestety, możemy odczuwać, nawet po wyleczeniu, już do końca życia.

Leczenie u kobiet w ciąży jest praktycznie takie samo jak w przypadku każdej inne osoby, z tym, że w kuracji antybiotykowej nie stosuje się doksycykliny (antybiotyku z grupy tetracyklina), która może wywołać wady płodu w postaci trwałych przebarwień zębów.

Jak się ustrzec przed ukąszeniem kleszcza?

Kleszcze przenoszące boreliozę występują w całej Polsce. Najbardziej zagrożone są tereny wschodnie oraz Mazury, Podlasie i Opolszczyzna. Możemy spotkać około 20 odmian tych pajęczaków, jednak najczęściej mamy kontakt z kleszczem pospolitym. Oczywiście nie każde ukąszenie musi prowadzić do zarażenia.

Dotychczas nie znaleziono jednak lepszej metody uniknięcia boreliozy niż ograniczenie styczności z kleszczami.

Dlatego podczas pobytu w miejscach potencjalnego zagrożenia:

• noś ubrania jak najszczelniej okrywające ciało,
• stosuj preparaty przeciwko kleszczom,
• ubieraj się w jasne kolory, ponieważ łatwiej zauważysz wtedy wczepionego kleszcza,
• po powrocie obejrzyj całe ciało bardzo dokładnie a zwłaszcza wszystkie fałdy skórne, miejsca najcieplejsze i najbardziej wilgotne oraz te, w których naczynia krwionośne są płytko pod skórą.

Zobacz, co zrobić z kleszczem

Posłuchaj, co ekspert mówi o szczepieniu przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu