Alienacja rodzicielska – czym jest i gdzie szukać pomocy?

Alienacja rodzicielska - co to jest?

Definicję alienacji rodzicielskiej (Parental Alienation - PA) stworzył amerykański psychiatra sądowy, Douglas Darnall. Według niego jest to zbiór świadomych lub nieświadomych zachowań jednego z rodziców wobec dziecka, które mają na celu oczerniać i wywoływać negatywne emocje w stosunku do drugiego rodzica. Skutkiem tego jest zaburzenie relacji dziecka z rodzicem alienowanym, co ma ogromny wpływ na psychikę młodego człowieka i na jego przyszłe, dorosłe życie. Alienacja rodzicielska wywołuje również zespół alienacji rodzicielskiej (Parental Alienation Syndrome - PAS).

Alienacja rodzicielska jako jednostka chorobowa

Alienacja rodzicielska jest poważnym zjawiskiem, które może wyrządzić ogromne szkody zarówno u dziecka, jak i u rodzica alienowanego. Potwierdza to decyzja WHO, które sklasyfikowało PA jako jednostkę chorobową. W aktualnej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) znajdziemy takie jednostki, jak: Caregiver-child relationship problem (Problem relacji opiekun-dziecko) i Loss of love relationship in childhood (Utrata związku miłosnego w dzieciństwie).

Przeczytaj też: Alimenty na dziecko – komu się należą, jak je uzyskać?

Alienacja rodzicielska a zespół alienacji rodzicielskiej

Zespół alienacji rodzicielskiej to zaburzenia u dziecka, które są wynikiem odizolowanie go od jednego z rodziców. Dziecko dorasta w poczuciu odrzucenia, ma stany lękowe i depresje, jest podatne na używki. Często również uzależnia swoje zachowanie i światopogląd od innych osób.

PAS charakteryzuje się przede wszystkim wrogą postawą dziecka wobec rodzica, który jest nieobecny na co dzień w jego życiu. Chociaż wpływ na to ma manipulacja rodzica alienującego, to jednak dziecko często przyjmuję tę postawę jako własną. Dziecko:

• krytykuje drugiego rodzica,
• obarcza go winą,
• poniża,
• odnosi się do niego z pogardą,
• nie ma poczucia winy z powodu złego i niesprawiedliwego traktowanie rodzica,
• często świadomie go wyzyskuje (np. czerpiąc korzyści finansowe).

Takie zaburzenia w relacji dziecka z rodzicem niszczą wszelkie więzy oraz uczucia, których często nie udaje się odbudować.

Jak się przejawia alienacja rodzicielska?

Rodzic, który chce zrobić na złość byłemu partnerowi poprzez utrudnianie kontaktów z dzieckiem, w rzeczywistości największą krzywdę wyrządza własnemu potomkowi. Alienacja rodzicielska polega na:

• ograniczaniu kontaktów i utrudnianiu spotkań drugiemu rodzicowi,
• nierespektowaniu postanowienia sądu w sprawie opieki nad małoletnim,
• bezpodstawnym oczernianiu drugiego rodzica i budowaniu jego negatywnego obrazu w oczach dziecka,
• obarczaniu za wszystko winą drugiego rodzica,
• niszczeniu prezentów i przedmiotów, które kojarzą się dziecku z drugim rodzicem,
• wzbudzaniu lęku i strachu w dziecku przed rodzicem izolowanym,
• manipulacji dzieckiem, obiecaniu mu różnych korzyści i pożądanych przez nie przedmiotów w zamian za wrogą postawę wobec drugiego rodzica.

To też może Cię zainteresować: Jak komunikować się z dzieckiem bez przemocy?

Skutki alienacji rodzicielskiej

Alienacja wpływa negatywnie na dziecko, które w tym przypadku jest ofiarą jednego z rodziców. Takie zachowanie jest przemocą wobec dziecka i może powodować u niego:

• niskie poczucie własnej wartości,
• niższy iloraz inteligencji,
• zwiększenie agresji, szczególnie wobec autorytetów,
• depresję,
• skłonność do uzależnień,
• problemy ze snem,
• zaburzenia odżywiania,
• stany lękowe,
• problemy z nawiązywaniem relacji i budowaniem związków w przyszłości.

Utrudnianie kontaktów z drugim rodzicem wywołuje u dzieci również problemy psychosomatyczne, jak:

• ból głowy,
• ból brzucha,
• astmę,
• problemy z przemianą materii.

Ojciec – rodzic najczęściej izolowany od dziecka

Według GUS-u, w większości spraw o przyznanie władzy rodzicielskiej opieka nad małoletnim zostaje przyznana matce. To powoduje, że w przypadku gdy dochodzi do alienacji rodzicielskiej, w życiu dziecka brakuje ojca i wzorców męskich. Ma to ogromny wpływ na psychikę zarówno chłopców, jak i dziewczynek. Ograniczona relacja z ojcem powoduje, że chłopcy:

• są mniej męscy,
• wykazują mniejszą empatię,
• są skłonni do przemocy,
• mają problemy z zachowaniem,
• są podatni na zaburzenia umysłowe,
• mają mniejszą satysfakcję z życia jako osoby dorosłe,
• odczuwają zwiększony poziom stresu.

Dziewczynki natomiast, które zostały pozbawione relacji z ojcem, są:

• mniej pewne siebie,
• zazwyczaj mniej sprawne fizycznie,
• podatne na depresję i uzależnienia.

Mogą czuć się odrzucone przez ojca, nawet jeśli naprawdę tak nie jest, co sprzyja objadaniu się i jest przyczyną zaburzeń odżywiania.

Przeczytaj również: Nadopiekuńczy rodzice

Prawo a alienacja rodzicielska

Niestety zapisy prawa rodzinnego nie chronią ofiar alienacji rodzicielskiej. Zgodnie z kodeksem, powszechne jest przyznawanie opieki nad dzieckiem jednemu rodzicowi. Drugi zaś ma odgrywać rolę drugoplanową w życiu dziecka, a jego głównym obowiązkiem jest płacenie alimentów nakazanych przez sąd. Często taki podział władzy rodzicielskiej jest korzystny dla strony, z którą dziecko pozostaje, ponieważ może wtedy uzyskać wyższe świadczenie. W przypadku, gdy drugi rodzic angażuje się w wychowanie dziecka, spędza z nim czas w tygodniu, zawozi na zajęcia lub pomaga w nauce, sąd zazwyczaj bierze to pod uwagę i zasądza niższe alimenty.

Ograniczanie kontaktów z jednym rodzicem, które powoduje rozpad więzi między nim a dzieckiem, w wielu krajach jest kwalifikowane jako rodzaj przemocy psychicznej . A ta może pociągać za sobą konsekwencje prawne (kary pieniężne, a nawet pozbawienie wolności). Mimo że alienowanie dziecka od drugiego rodzica może być karane, to brakuje dobrze rozwiniętego systemu, który by to egzekwował. W rzeczywistości, nawet jeśli zostanie nałożona kara finansowa na jednego z rodziców, to kwota jest zbyt mała lub i tak ciężko dochodzić jej wypłacenia.

Jak walczyć z alienacją rodzicielską?

Dobrym rozwiązaniem, które przeciwdziała zjawisku alienacji rodzicielskiej, jest przyznawanie opieki naprzemiennej. Wówczas oboje rodzice mają stały kontakt z dzieckiem oraz realny wpływ na jego kształtowanie i wychowanie. Większość krajów europejskich w ostatnich latach zmieniło prawo rodzinne, aby upowszechnić orzekanie przez sądy opieki naprzemiennej. Ma to zapobiegać PA. Niestety, Polska nie wprowadziła żadnych zmian w tym temacie.

Pozytywny wpływ na zmniejszenie liczby dzieci dotkniętych alienacją rodzicielską może mieć również kierowanie rodziców przez sąd na terapię. Podczas spotkań z psychologiem lub mediatorem mogą nawiązać poprawne relacje ze sobą oraz przekonać się, że dziecko nie jest narzędziem w ich rękach do walki między sobą. Przy rozwodzie warto przede wszystkim zadbać o dobro dziecka i dać mu poczucie bezpieczeństwa poprzez stały kontakt z obojgiem rodziców.

Dzień Alienacji Rodzicielskiej

Aby rozpowszechnić informacje o skali problemu i przybliżyć to zjawisko społeczeństwu, 25 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Świadomości Alienacji Rodzicielskiej. Został on ustanowiony w 2006 r. przez przewodniczącą kanadyjskiej organizacji Parental Alienation Awareness Organization. W tym dniu w wielu krajach na całym świecie, również w Polsce, organizowane są debaty, warsztaty i demonstracje. Ich celem jest wspieranie dzieci, które są ofiarami alienowania, jak również walka ze stosowaniem alienacji rodzicielskiej przez matki lub ojców. Zbierane są również podpisy pod petycją skierowaną do władz, aby wprowadzić zmiany w prawie, które będą zapobiegać temu zjawisku.

Bibliografia:

1. Konopka, J. Samochowiec, "Zespół alienacji rodzicielskiej - co powinien wiedzieć profesjonalista" [w:] Psychiatria, 6 (3), 2009, s. 103-110
2. Wojewódka, "Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska - problemy, pomysły, porady", Kraków, 2015
3. "Prawo rodzinne i alienacja rodzicielska w Polsce, Stowarzyszenie Prawo Dziecka, www.prawadziecka.pl