Ospa wietrzna – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka

Ospa wietrzna – choroba wieku dziecięcego

Ospa wietrzna (tzw. wiatrówka) jest wirusową chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Varicella-zoster virus). Ospa wietrzna to przede wszystkim choroba wieku dziecięcego, choć zdarzają się przypadki ospy u dorosłych. Wiatrówka jest najczęstszą chorobą zakaźną wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, o dość łagodnym przebiegu, chociaż ostatnio obserwuje się wzrost liczby zachorowań wśród młodzieży i osób dorosłych, u których przebieg jest dłuższy, cięższy i częściej dochodzi do powikłań.

Choroba zwykle pozostawia trwałą odporność. Po przejściu ospy wietrznej wirus pozostaje na zawsze w naszym układzie nerwowym w formie uśpionej, a w sytuacjach osłabienia organizmu i spadku odporności zakażenie może reaktywować się pod postacią półpaśca.

Jak można zarazić się ospą i jak długo jest zakaźna?

Ospa wietrzna to choroba wysoce zakaźna, a źródłem zakażenia jest człowiek chory na wiatrówkę lub półpasiec. Wirus ospy wietrznej przenosi się przez bezpośredni kontakt, drogą kropelkową i w powietrzu nawet na kilkanaście, kilkadziesiąt metrów – stąd nazwa ospa wietrzna. Po kontakcie z chorym w warunkach domowych (np. przebywanie w tym samy pomieszczeniu przez godzinę) ryzyko zachorowania wynosi 80-90 proc. Dziecko zaczyna zarażać innych 1–2 dni przed pojawianiem się pierwszych zmian na skórze. Ważne jest także, jak długo zaraża wirusem ospy wietrznej. Zakaźność ustępuje, gdy pęcherzyki ospowe przyschną i odpadają strupki – czyli po około 7–10 dniach. Zaraźliwość ospą wietrzną jest największa pierwszego dnia, gdy pojawiają się pęcherzyki na skórze (płyn w nich jest najbardziej zakaźny). Okres wylęgania choroby, czyli czas od zarażenia do pojawienia się pierwszych objawów ospy wietrznej, to około 2 tygodnie.

Panuje błędne przekonanie, że niemowlęta (czyli dzieci do ukończenia pierwszego roku życia) nie chorują na ospę wietrzną lub ma ona u nich łagodny przebieg, ponieważ są chronione odpornością matki przekazaną im jeszcze w życiu płodowym. Jednak odporność odmatczyna zanika już po 3–6 miesiącach, dlatego ospa u niemowlaka oczywiście jest możliwa. Zachorowanie na ospę do ukończenia 1. roku życia zwiększa ryzyko zachorowania na półpaśca jeszcze w wieku dziecięcym. Dzieci w tej grupie wiekowej również są najbardziej narażone na powikłania po ospie.

Ospa wietrzna – objawy

Objawy ospy wietrznej u dzieci są bardzo uciążliwe. Początek ospy wietrznej najczęściej wiąże się z gorączką i wystąpieniem na skórze zmian charakterystycznych dla ospy wietrznej. Objawy ospy wietrznej u dzieci i nastolatków przed wysypką mogą też obejmować objawy ogólne infekcji wirusowej – osłabienie, bóle głowy, bóle brzucha. Dla wysypki charakterystyczne jest, że zmiany skórne nie są w tej samej fazie, nie są identyczne, czyli są wielopostaciowe. Oznacza to, że jednocześnie występują plamki (zmiany płaskie), grudki (wypukłe kuleczki), pęcherzyki wypełnione płynem, żółte krostki, strupki.

Wykwity w ospie wietrznej ewoluują przez około 7 dni, następnie usychają i odpadają. Towarzyszy im nasilone swędzenie skóry. Wykwity mogą być też obecne w jamie ustnej i w gardle, na narządach płciowych, na owłosionej skórze głowy. Zmiany w buzi mogą utrudniać dziecku picie i jedzenie, co może prowadzić do odwodnienia, na które podatne są zwłaszcza małe dzieci. Wysypka w ospie wietrznej sama z siebie nie pozostawia trwałych śladów na skórze ani blizn, jednak może do tego dojść w wyniku nadmiernego drapania i nadkażenia bakteryjnego wykwitów.

Wiatrówka u dziecka jest zwykle łagodna, jednak nie powinno się jej lekceważyć. Jak każda choroba, ospa wietrzna również może mieć ciężki przebieg i prowadzić do powikłań.

Powikłania po ospie wietrznej – kiedy występują?

W przypadku ospy wietrznej u noworodków i niemowląt, przebieg choroby jest najcięższy. Do tej grupy zalicza się także ciężarne, osoby chorujące na białaczkę, osoby z upośledzoną odpornością oraz pacjenci przyjmujący leki celowo obniżające reakcje obronne np. po przeszczepach narządów.

Powikłania ospy wietrznej u dzieci i dorosłych można podzielić na kilka grup.

• Najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej jest bez wątpienia bakteryjne nadkażenie zmian skórnych przez paciorkowce i gronkowce. Nieuzasadniona wątpliwość dotycząca tego, czy można się kąpać w czasie ospy prowadzi często do nadkażenia poprzez zaniedbanie higieny połączone z rozdrapywaniem swędzących pęcherzyków. Nadkażenie ułatwia też smarowanie wykwitów różnego rodzaju papkami i maściami. W skrajnych przypadkach mogą wytworzyć się ropnie wymagające interwencji chirurgicznej. Konsekwencją głębokich ropnych zmian może być nawet posocznica (sepsa) czyli zakażenie uogólnione.

• Kolejna grupa powikłań to powikłania neurologiczne – występują nagle, nawet u dzieci całkowicie zdrowych przed zachorowaniem na ospę wietrzną. Jest to głównie zapalenie móżdżku, które objawia się zaburzeniami równowagi, koordynacji ruchowej, mowy. Może również dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu, mogącego skutkować zmianami zachowania i padaczką.

• Jak każda infekcja wirusowa, również ospa wietrzna toruje drogę bakteriom w naszym układzie oddechowym. Wiatrówka może być powikłana przez bakteryjne zapalenie płuc, z towarzyszącym silnym kaszlem i dusznościami.

• Powikłaniem ospy wietrznej jest też obniżenie we krwi liczby płytek krwi (małopłytkowość), które biorą udział w krzepnięciu krwi. Mogą pojawić się krwawe wybroczyny oraz, bardzo rzadko, wylewy do skóry lub krwawienie z przewodu pokarmowego.

Inne, bardzo rzadkie powikłania po ospie wietrznej u dzieci to: zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie ucha środkowego, zapalenie mózgu.

Ospa wietrzna – leczenie i domowe sposoby

Leczenie ospy wietrznej u dziecka dotychczas zdrowego nie wymaga stosowania środków przeciwwirusowych (acyklowiru). Wystarczy tak zwane leczenie objawowe, czyli łagodzenie dolegliwości związanych z chorobą, zwłaszcza świądu. Jako lek przeciwświądowy może być stosowana hydroksyzyna, leki przeciwhistaminowe, a także miejscowo dimetynden w żelu.

W razie potrzeby stosuje się leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol), należy podawać dziecku płyny o temperaturze pokojowej i neutralnym smaku, przestrzegać zasad higieny. Zalecana jest codzienna kąpiel, najlepiej w letniej wodzie, krótka, po kąpieli delikatne osuszenie ręcznikiem skóry dziecka bez jej pocierania.

Przy ospie wietrznej smarowanie zmian płynnymi pudrami nie jest zalecane, gdyż są one doskonałą ochronną pokrywą dla mnożących się bakterii. Zmiany można przysuszać i dezynfekować przy użyciu wodnego roztworu gencjany (fioletu goryczki) czy oktenidyny. Na stan zapalny jamy ustnej w przebiegu ospy można używać preparaty benzydaminy.

Stosowanie przeciwwirusowych leków na ospę wietrzną może być konieczne u dzieci z chorobami przewlekłymi, z osłabioną odpornością, przy ciężkim przebiegu choroby i w wypadku wystąpienia powikłań wiatrówki.

Warto pamiętać, że kiedy dziecko ma ospę wietrzną, spacery nie są przeciwwskazane, chyba że maluch gorączkuje lub jest znacznie osłabiony.

Ospa party czy szczepienie na ospę wietrzną?

Wiatrówka nie do końca słusznie jest uznawana za chorobę niegroźną, którą każdy musi przejść, a im wcześniej tym lepiej. Dlatego niektórzy rodzice świadomie wysyłają swoje dzieci do domów, gdzie są dzieci chore, by je celowo zarazić ospą wietrzną i by przeszły tę chorobę w jak najmłodszym wieku. Należy pamiętać, że ospa wietrzna może być całkowicie nieprzewidywalna, prowadzić do groźnych powikłań, a w skrajnie ciężkich przypadkach nawet do zgonu. Powikłania mogą wystąpić nawet u dotychczas zdrowych dzieci. Udział w tego typu spotkaniu daje więc wątpliwe korzyści, za to realne ryzyko ciężkiego przebiegu ospy wietrznej i wystąpienia powikłań, a zastosowanie leku przeciwwirusowego przed nimi nie chroni.

Jedynym sposobem skutecznej profilaktyki jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej. Nie zawsze chroni ono w 100 proc. przed zachorowaniem na ospę, jednak w wypadku znacząco łagodzi jej przebieg i zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań. Szczepienie na ospę wietrzną można zastosować powyżej 9. miesiąca życia dziecka (najlepiej między 12. a 18. miesiącem), w dwóch dawkach w odstępie 6–12 tygodni. Zaleca się szczepienie zdrowych dzieci przed pójściem do przedszkola, szkoły. Szczepionkę na ospę wietrzną można również podać zdrowemu dziecku do 72 godzin po bliskim kontakcie z chorym, by w ten sposób złagodzić jej przebieg, jeśli dziecko zachoruje. Szczepienie jest obowiązkowe i bezpłatne dla dzieci chorych na białaczkę, z ciężkimi niedoborami odporności, przyjmujących leki obniżające odporność, przebywających w żłobkach, klubach dziecięcych, domach dziecka, zakładach opiekuńczo-leczniczych i innych tego typu placówkach.