Zaburzenia koncentracji i uwagi u dziecka – przyczyny, ćwiczenia, co robić i jak sobie radzić?

Zaburzenia koncentracji u dziecka – kiedy można o nich mówić?

Dzieci z natury mają mniejsze zdolności do skupienia uwagi niż dorośli. Im młodsze dziecko, tym większa skłonność do rozpraszania się – koncentracja u dzieci najmłodszych jest zdecydowanie niższa niż koncentracja uwagi u dzieci w wieku szkolnym.

Zdolność zapamiętywania i skupiania jest też różna osobniczo. Nic zatem dziwnego, że rodzicom często trudno jest rozpoznać, czy ich dziecko rzeczywiście ma problem z koncentracją.

Według kryteriów DSM-IV, o zaburzeniach uwagi u dziecka należy pomyśleć, jeżeli dziecko:

• często popełnia błędy przez rozproszoną uwagę lub często gubi rzeczy,
• nie potrafi skupić się przez dłuższy czas na jednym zadaniu, porzuca zadania przed ich ukończeniem,
• nie potrafi zorganizować sobie pracy,
• nie reaguje na komunikaty,
• ma problemy z pamięcią, tu np. zapominanie o codziennych obowiązkach,
• zniechęca się do zadań umysłowych,
• łatwo rozprasza się na skutek nawet słabych bodźców (rozproszenie uwagi),
• osiąga słabe wyniki w nauce.

Kryteria te dotyczą dzieci powyżej 7. roku życia.

Najczęściej pierwszy sygnał o tym, że dziecko ma problemy z koncentracją dociera do rodziców ze szkoły – deficyty mogą być wychwycone przez doświadczonych nauczycieli.

Konieczna jest też dokładna obserwacja dziecka i znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy dziecko nie potrafi się skoncentrować wyłącznie w niektórych, określonych sytuacjach i miejscach, czy też zaburzenia uwagi przytrafiają się często.

Zaburzenia koncentracji i uwagi u dziecka – przyczyny

Brak koncentracji u dzieci wcale nie musi wynikać z przyczyn chorobowych. Często zdarza się, że dziecko nie może odpowiednio skupić się na wykonywanych czynnościach z powodu nadmiaru otaczających bodźców.

"Mam rozkojarzone dziecko" skarżą się rodzice. Często za taki stan rzeczy odpowiedzialne są urządzenia elektroniczne: włączony telefon, komputer, telewizor itd., a także odgłosy dobiegające z innych pomieszczeń (np. głosy młodszego rodzeństwa). Niedostateczna koncentracja może być spowodowana brakiem wpojenia odpowiednich zasad prawidłowego uczenia się itp., brakiem porządku w miejscu pracy.

Za zaburzenia uwagi u dzieci może odpowiadać także nadmiar obowiązków i przemęczenie, niedostateczna ilość snu, a także problemy wynikające np. z trudnej sytuacji rodzinnej.

Niekorzystny wpływ na pamięć i koncentrację może mieć niewłaściwa dieta. Negatywne znaczenie ma np. niedostateczna podaż płynów, a także spożywanie zbyt dużej ilości węglowodanów prostych, w tym słodyczy (po takim posiłku stężenie glukozy we krwi szybko rośnie i szybko też spada, powodując uczucie senności, zmęczenia i rozkojarzenia).

ADHD u dziecka – zespół nadpobudliwości psychoruchowej

Jedną z medycznych przyczyn zaburzeń koncentracji i uwagi u dzieci jest ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Do kryteriów rozpoznania ADHD, poza deficytem uwagi, należą nadruchliwość i impulsywność.

Objawy choroby muszą pojawić się przed ukończeniem 12. roku życia i występować w minimum 2 różnych środowiskach (np. w domu i w szkole). Konieczne jest także stwierdzenie negatywnego wpływu objawów na funkcjonowanie chorego, a także wykluczenie innych potencjalnych przyczyn objawów.

Wśród przyczyn ADHD wyróżnia się m.in.: czynniki genetyczne, niedotlenienie okołoporodowe, urazy głowy.

ADD – zespół zaburzeń uwagi

ADD to zespół zaburzeń uwagi bez nadmiernej pobudliwości i impulsywności, a zatem niespełniający kryteriów rozpoznania ADHD.

Zdiagnozowanie ADD jest nieco trudniejsze niż ADHD – dzieci z ADD (a potem dorośli z ADD) często są postrzegane po prostu jako mniej zdolne niż ich rówieśnicy.

Wśród przyczyn ADD wymienia się:

• wcześniactwo,
• nieprawidłowy styl życia matki w trakcie ciąży (np. palenie papierosów, picie alkoholu),
• ekspozycja na czynniki toksyczne, w tym dym papierosowy.

Pomimo przypuszczalnego udziału niedoboru neuroprzekaźników w patogenezie ADD, w leczeniu zaburzenia nie stosuje się leków, a postępowanie pozafarmakologiczne.

Zaburzenia uwagi u dziecka – inne przyczyny

Brak koncentracji u dziecka może wynikać z niedoboru składników odżywczych, np. z niedoboru żelaza i pojawiającej się w jego konsekwencji niedokrwistości.

Kolejną z przyczyn zaburzeń koncentracji mogą być wszelkie choroby wiążące się z uporczywymi dolegliwościami, takimi jak świąd. Deficyty koncentracji często obserwuje się u dzieci z nasilonym atopowym zapaleniem skóry.

Zaburzenia koncentracji i pamięci u dziecka mogą mieć też swoje poważne przyczyny, w tym nowotwory ośrodkowego układu nerwowego. Rodziców powinna zaniepokoić nagła zmiana zachowania dziecka, tendencja do pogłębiania się zaburzeń, inne towarzyszące zaburzenia neurologiczne. Zaburzenia pamięci u dziecka mogą być także konsekwencją napadów padaczkowych, a także udaru mózgu (który u dziecka też może się zdarzyć!).

Wśród przyczyn nieprawidłowej koncentracji i pamięci wymienić należy także liczne wady genetyczne, np. zespół Downa, a także alkoholowy zespół płodowy (FAS).

U podłoża trudności ze skupieniem mogą leżeć także wahania stężenia glukozy we krwi, niekoniecznie wywołane nieprawidłową dietą, a np. skłonnością do hipoglikemii lub cukrzycą.

Ćwiczenia na koncentrację

Wielu rodziców zadaje pytanie, jak poprawić koncentrację u dziecka. W pierwszej kolejności konieczne jest zdiagnozowanie przyczyny tego objawu. Dziecko powinno zostać zbadane przez pediatrę, skonsultowane przez psychologa, a czasem też przez psychiatrę, niekiedy konieczne jest wykonanie badań dodatkowych.

Jeżeli zaburzenia koncentracji nie są związane z chorobą lub są związane z ADD albo ADHD, podstawą jest postępowanie niefarmakologiczne, a więc systematyczna praca z dzieckiem służąca ćwiczeniu koncentracji oraz odpowiednie postępowanie wychowawcze.

Ćwiczenia na koncentrację u dziecka muszą być dostosowane do wieku dziecka, dlatego też powinny być one opracowane przez doświadczonego specjalistę. W zaburzeniach uwagi pomocne mogą być metody psychologii poznawczo-behawioralnej, terapia rodzinna oraz EEG – Biofeedback.

Koncentracja i pamięć powinny być także ćwiczone m.in. przez zabawę (np. układanie puzzli) czy rozwiązywanie łamigłówek i krzyżówek.

Jak poprawić koncentrację u dziecka?

U dzieci z ADHD należy ocenić wskazania do leczenia farmakologicznego. W terapii wykorzystuje się: stymulanty dopaminy (np. metylofenidat), stymulanty noradrenaliny, leki niestymulujące.

Niezależnie od przyczyny, dziecko z zaburzeniami koncentracji i uwagi musi mieć zapewnioną odpowiednią ilość snu i odpoczynku, powinno mieć także ograniczenia co do korzystania z urządzeń elektronicznych.

Rodzice zadają pytanie, jak nauczyć dziecko koncentracji. Konieczna jest także cierpliwość rodziców i umiejętne postępowanie z dzieckiem w domu. Ważne znaczenie ma dobrze zbilansowana dieta zawierająca m.in. węglowodany złożone i dobre kwasy tłuszczowe oraz wypijanie optymalnej ilości płynów.

Dziecko z rozpoznanymi deficytami uwagi powinny być także inaczej prowadzone przez nauczycieli w szkole. Dzieci z zaświadczeniami potwierdzającymi zaburzenia mogą korzystać ze specjalnych przywilejów, np. na sprawdzianach.

Zaburzenia uwagi i zaburzenia pamięci u dzieci – konsekwencje

Zaburzenia uwagi, pamięci i koncentracji mają negatywny wpływ na dziecko. Powodują trudności w nauce, sprawiają, że dziecko ma obniżone poczucie własnej wartości, jest postrzegane przez nauczycieli i rówieśników jako mniej zdolne, mniej bystre, gorsze, czasem jako niegrzeczne.

Zaburzenia uwagi często utrzymują się także w dorosłym życiu, prowadząc do trudności w sprostaniu codziennym obowiązkom i znalezieniu dobrej pracy.