Transpłciowość u dzieci – skąd się bierze? Czy to choroba?

Transpłciowość, transseksualizm – na czym to polega?

Obu terminów można używać wymiennie, jednak transseksualizm sugeruje znaczące skupienie się na tożsamości seksualnej, bardziej niż na tożsamości płciowej, która w tym wypadku jest pojęciem szerszym i w związku z tym częściej używanym. Transpłciowość zbiera w swojej definicji wszystkie rodzaje niedopasowania płciowego, czyli niezgodności wynikające z braku akceptacji płci, z którą dana osoba się urodziła i wychowywała społecznie oraz kulturowo.

Osoba transpłciowa zwykle nienawidzi swojego ciała, szczególnie anatomicznych cech płciowych, które odbiera jako nieprawidłowe. Nie akceptuje swojej roli kulturowej i płci socjalnej (prawnej i metrykalnej). Szuka możliwości, by być postrzegana w roli osoby o płci przeciwnej do tej, która jest jej niejako przypisana.

Wśród klinicznych postaci transseksualizmu można rozróżnić:

• transpłciową kobietę – osobę o budowie morfologiczno-anatomicznej męskiej, psychicznie identyfikującej się jednak z płcią żeńską. Potocznie można mówić o kobiecie uwięzionej w ciele mężczyzny.
• transpłciowego mężczyznę – osobę o budowie morfologiczno-anatomicznej żeńskiej, z kobiecymi narządami płciowymi, psychicznie czującą się mężczyzną i odnajdującą się w męskiej roli społecznej.

Niezgodność płci biologicznej z płcią psychiczną przysparza osobie transseksualnej ogromu bólu i cierpienia. Codzienne niezadowolenie i niepokój wynikający z braku dopasowania powodują permanentny stres i niskie poczucie własnej wartości. Wśród osób transpłciowych bardzo często dochodzi do rozwoju różnego typu zaburzeń psychicznych, począwszy od depresji po zaburzenia lękowe, które niestety prowadzą do samookaleczeń, uzależnień od środków psychoaktywnych i prób samobójczych.

Sprawdź też: Dlaczego dziecko się samookalecza?

Transpłciowość – rys historyczny

Jak wiele innych słów, również transpłciowość czy transseksualizm wywodzą się z języka łacińskiego. Pierwszy człon – trans, to odpowiednik łacińskiego – transire, czyli przechodzenie. W tym przypadku chodzi o przechodzenie cech właściwych dla jednej płci na drugą.

Pierwsza próba zdefiniowania tego zjawiska miała miejsce na początku XX wieku przez niemieckiego lekarza i seksuologa Magnusa Hirschfelda (założyciela pierwszego na świecie Instytutu Nauk Seksuologicznych, w którym zgromadził ponad 20.000 publikacji będących wynikami badań i obserwacji pacjentów) oraz pracującego niezależnie amerykańskiego seksuologa Davida Cauldwella, autora popularnego eseju zatytułowanego „Psychopatia Transsexualism”.

Lekarzem, który jako pierwszy pracował z transpłciową młodzieżą, był endokrynolog o drugiej specjalności z seksuologii – dr Harry Benjamin. W ciągu swojej 50-letniej kariery miał pod opieką ponad 1500 pacjentów, w tym również osoby małoletnie, a stowarzyszenie jego imienia zajmujące się tematyką gender opublikowało pierwsze na świecie standardy opieki nad osobami transpłciowymi.

To też może Cię zainteresować: Kim jest hermafrodyta?

Czy transpłciowość to choroba?

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu w literaturze fachowej transpłciowość występowała razem z pojęciami dewiacji seksualnych. Według obecnie obowiązującej, dziesiątej wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, za której sporządzenie odpowiada WHO, czyli Światowa Organizacja Zdrowia, transpłciowość rozumiana jest jako zaburzenie identyfikacji płciowej i opisana jest w rozdziale V, dotyczącym ogólnie przyjętych zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania.

Jednak na przestrzeni lat badacze zajmujący się transseksualizmem i innymi zaburzeniami tożsamości płciowej doszli do wniosku, że posługiwanie się pojęciem „zaburzenie” może powodować niepotrzebną stygmatyzację u osób dotkniętych problemem transpłciowości. Nie chcąc dokładać dodatkowego cierpienia osobom, które i tak w swoim życiu odczuwają ogromny ból psychiczny z powodu niedopasowania swojej tożsamości płciowej do roli społecznej i płci przypisanej im prawnie w chwili urodzenia, w 2013 roku wprowadzono nowy termin, a mianowicie: dysforia płciowa.

Diagnostyczne określenie dysforii płciowej to przerzucenie dominanty z zaburzenia, jakim jest niezgodność, na stan emocjonalny z nim związany i to właśnie on podlega leczeniu i terapii. Od kilku lat trwają pracę nad wprowadzeniem nowej, jedenastej wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, która powinna wejść w życie 1 stycznia 2022, kiedy to państwa członkowskie WHO będą składać nowe sprawozdania już przy użyciu kodów pochodzących z ICD-11. W opublikowanej, ale jeszcze niezatwierdzonej wersji, transseksualizm oraz inne zaburzenia tożsamości płciowej nie są już wymieniane razem z zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania. Stworzono zupełnie nową sekcję dotyczącą ogólnie pojętego zdrowia seksualnego i właśnie tam należy szukać dysforii płciowej, czyli stanu emocjonalnego wynikającego z problemów niedopasowania płci. Według naukowców nowe pojęcie lepiej odzwierciedla obecne rozumienie tego problemu i pozytywniej wpływa na osoby zmagające się z niedopasowaniem oraz ich rodziny.

Przeczytaj też: Hej – jak pomóc dziecku poradzić sobie z hejtem?

Przyczyny transpłciowości

Chociaż niestety nadal nie zostały zdiagnozowane przyczyny występowania zjawiska transpłciowości, naukowcy rozważają rolę:

• czynników genetycznych,
• czynników endokrynologicznych,
• czynników neurorozwojowych,
• czynników środowiskowych.

Zauważono np., że niewielki obszar w mózgu, leżący w obrębie podwzgórza, noszący nazwę BSTc (jądro łożyskowe prążka krańcowego) może odpowiadać za transseksualizm mężczyzn, gdyż jego wielkość równa jest rozmiarowi tego obszaru u kobiet. Ciekawostką może być to, że wśród badanych osób w Polsce przeważają transpłciowi mężczyźni (w 2015 roku stosunek transpłciowych kobiet do transpłciowych mężczyzn wynosił 1 do 3,4).

Żeby zdiagnozować transseksualizm, należy przeprowadzić dogłębny wywiad i dokonać różnicowania z transwestytyzmem, zniewieściałym homoseksualizmem, a także z niektórymi objawami chorób (np. padaczka, psychoza czy socjopatia).

To też może Cię zainteresować: Jak komunikować się z dzieckiem przez przemocy?

Transpłciowe dziecko. Jak objawia się transpłciowość u dzieci?

Najnowsze badania naukowe sprzyjają tezie, że transpłciowość ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie (kształtuje się do około trzeciego roku życia dziecka, zaś w okolicach szóstego roku życia kończy się proces rozwoju tożsamości płciowej).

Już czteroletnie dziecko wie, jakiej jest płci. Oczywiście, póki co, utożsamia się i rozpoznaje płeć u innych, oceniając ją na podstawie określonych atrybutów, jak np. fryzura czy charakterystyczny strój. Uczeń pierwszej klasy potrafi już jednak wyczuć, że tożsamość płciowa jest stała i nie ma na nią wpływu nawet wygląd zewnętrzny.

Jeżeli w przyszłości dziecko okaże się osobą transpłciową, można wziąć za pewnik, że pierwsze sygnały o niedopasowaniu wysyłane były już w wieku przedszkolnym.

Na co rodzice powinni więc zwrócić uwagę:

• charakterystyczna jest preferencja do określonego ubierania się. Chłopcy chcieliby zakładać sukienki, spinać włosy w kucyki, dziewczynki z kolei wolą upodabniać się do swoich kolegów;
• styl zachowania transpłciowego dziecka przypomina typowe wzorce dla płci przeciwnej, np. chłopiec będzie bardziej delikatny, dziewczynka silna i agresywna, chłopiec będzie wolał bawić się lalkami i wózkami, dziewczynka zaś wybierze samochody czy zabawę bronią;
• postrzeganie siebie jako osoby innej płci może przejawiać się także w używanym języku. Dziecko, mówiąc o sobie, będzie mylić rodzaje męski z żeńskim, stosując je naprzemiennie;
• stojąc nago i obserwując swoje ciało dziecko może niepochlebnie wypowiadać się o częściach anatomicznych charakterystycznych dla płci metrykalnej.

Wraz z zamknięciem etapu wczesnego dzieciństwa u wielu dzieci zanikają zachowania będące zwiastunem przyszłej transpłciowości. Często nie ma to nic wspólnego z „naprawieniem się” dziecka, a bardziej z jego potrzebą dostosowania się do oczekiwań swoich rodziców i otoczenia, w którym na co dzień przebywa.

Przeczytaj też: Nadopiekuńczy rodzice – czym skutkuje nadopiekuńczość?

Oczywiście nie wszystkie atypowe zachowania w kwestiach płciowych u dziecka powinny wzbudzać czujność rodziców, jednak warto trzymać rękę na pulsie i w odpowiednim czasie umieć dostrzec kiełkujące trudności. Dlaczego? Dlatego, że świadome ukrywanie własnej tożsamości płciowej, a co za tym idzie – funkcjonowanie niezgodnie z nią, prowadzi do nieodwracalnych szkód w psychice młodego, rozwijającego się człowieka. Szczególne znaczenie może mieć to dla chłopców wykazujących elementy transpłciowości, gdyż większe przyzwolenie społeczne mamy w Polsce dla dziewczynek zachowujących się niestereotypowo, niż dla tzw. „zniewieściałych” chłopców. Niezauważenie w porę problemu i niepoddanie dysforii płciowej terapii może doprowadzić do samobójstw, uzależnień od środków psychoaktywnych czy samookaleczeń.

Jak pomóc transpłciowemu dziecku?

• Jeżeli dziecko zdecyduje się na typowy coming out to, pomimo tego że sytuacja może być szokująca i trudna do zaakceptowania przez rodziców oraz najbliższe otoczenie, lekarze i naukowcy radzą w pierwszym kroku uszanować i otoczyć wsparciem oraz miłością ujawniające się dziecko. To stresujący moment mogący nieść daleko idące konsekwencje.
• Kolejnym krokiem rodzica w stronę akceptacji dziecka będzie używanie w rozmowie z nim odpowiedniej formy rodzajowej: zaimków oraz form gramatycznych. Według badań opublikowanych w czasopiśmie Journal od Adolscent Health, można zmniejszyć aż o 65 procent ryzyko samobójstw wśród transpłciowej młodzieży zwracając się do dziecka wybranym przez niego imieniem, zgodnym z preferowaną płcią.
• Rodzice, chcący wspierać dziecko w przeżywaniu transpłciowości, powinni unikać narzucania mu stylu ubierania się czy sposobów zachowania, które mogłyby być, owszem, bardziej zgodne z normami społeczno-kulturowymi, ale nie pozwoliłyby na określenie siebie i własnej tożsamości.
• Kwestia bezpieczeństwa dziecka i rodziny jest w tym wypadku najistotniejsza. Szczególnie w małych społecznościach, niewielkich miasteczkach czy na wsiach, ostracyzm i dyskryminacja mogą przejawiać się w sposób agresywny, wręcz zagrażający bezpieczeństwu dziecka. W takiej sytuacji należałoby rozważyć korzyści i problemy wynikające z ujawnienia się. Być może przeprowadzka do większego miasta byłaby częściowym rozwiązaniem problematycznej sytuacji.
• Oferując akceptację i bezwarunkowe wsparcie warto także zaoferować dziecku profesjonalną pomoc. Jak ustaliliśmy, transpłciowość nie jest już uznawana za zaburzenie psychiczne ani za chorobę, za to stan emocjonalny, który ze sobą niesie – dysforia płciowa – już tak. Dobrym pomysłem będzie poszukanie specjalistycznej terapii psychologicznej, psychiatrycznej czy seksuologicznej, celem zapewnienia dobrostanu psychicznego w tej trudnej dla dziecka sytuacji i niedopuszczenie do pojawienia się objawów depresji czy zaburzeń lękowych.

I na sam koniec, koniecznie trzeba przygotować się na zmiany. Życie transpłciowego dziecka nie będzie takie, jak rodzice sobie dla niego wymarzyli. Być może po ukończeniu osiemnastego roku życia będzie chciało wystąpić o sądowne uzgodnienie płci i na tym zaprzestanie, pogodzone z faktem bycia niebinarnym. Czasami jednak jedyną drogą do poprawy komfortu życia będzie pełna tranzycja, czyli operacyjna korekta płci poprzedzona zastępczą terapią hormonalną hamującą wydzielanie jednych, a potęgującą działanie innych hormonów w organizmie.

Czytaj również: Terapia ręki dla dzieci – co to jest i na czym polega? Ćwiczenia

Bibliografia

1. Marta Dora, Bartosz Grabski, Bartłomiej Dobroczyński, „Dysforia płciowa, niezgodność płciowa i nonkonformizm płciowy w adolescencji – zmiany i wyzwania diagnostyczne”, Psychiatr. ONLINE FIRST Nr 162: 1–15, Published ahead of print 28 January 2020 www.psychiatriapolska.pl ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854, https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/113009, dostęp z dn. 15.07.2021
2. Dominika Haak, „Transpłciowe dziecko – praca z rodzicami, zalecenia terapeutyczne, psychologia w praktyce”, https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/transplciowe-dziecko-praca-z-rodzicami-zalecenia-terapeutyczne, dostęp z dn. 18. 07.2021
3. „Transpłciowość u dzieci i młodzieży – poradnik dla rodziców”, poradnia-synergia.pl, https://poradnia-synergia.pl/transplciowosc-u-dzieci-i-mlodziezy-poradnik-dla-rodzicow/, dostęp z dn. 16.07.2021
4. Stanisław Dulko, Sylwia Stankiewicz, „Seksuologiczne aspekty tożsamości płciowej i seksualnej. Wyzwania współczesności, prezentacja”, http://seksuologia.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2014/08/Seksuologiczne-aspekty-To%C5%BCsamo%C5%9Bci-p%C5%82ciowej-dr-Dulko.pdf, dostęp z dn. 16. 07.2021
5. „Tożsamość płciowa”, Psycho Care, https://cplwowska.pl/wsparcie-i-pomoc-specjalistyczna/zwiazki-i-zycie-seksualne/tozsamosc-plciowa/, dostęp z dn. 18.07.2021