Gotowość szkolna – co to jest? Diagnoza gotowości szkolnej

Diagnoza gotowości szkolnej – jak się za to zabrać?

Jakimi cechami powinno wykazywać się dziecko, by móc mówić o gotowości szkolnej? Wojciech Brejnak, autor książki „Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?”, w swojej pracy wskazuje na pięć cech, które powinno spełniać dziecko przystępujące do nauki w szkole.

Są to:

• dojrzałość intelektualna,
• dojrzałość fizyczna,
• dojrzałość do nauki czytania i pisania,
• dojrzałość społeczno-emocjonalna,
• dojrzałość do nauki matematyki.

Spełnienie wszystkich tych kryteriów umożliwia dopiero prawidłowy „start” na drodze rozpoczynającej się edukacji.

Czym jest dojrzałość intelektualna?

Dojrzałość intelektualna to prawidłowy rozwój umysłowy, na który składają się takie komponenty, jak: myślenie, mowa, spostrzeganie, uwaga i pamięć. Procesy percepcyjne należą do tych funkcji poznawczych, które warunkują rozwój intelektualny dziecka. Dziecko dojrzałe intelektualnie, gotowe pójść do szkoły w wieku sześciu – siedmiu lat, jest zainteresowane nauką i otoczeniem. Mniej więcej w tym czasie wzrasta wrażliwość wzrokowa, dzięki czemu dziecko uczy się poprawnie rozróżniać i nazywać kolory. Potrafi słuchać ze zrozumieniem i rozumie polecenia. W sposób logiczny ocenia, uogólnia i jasno formułuje wyciągnięte wnioski. Nie ma problemów ze swobodnymi wypowiedziami. Potrafi skupić uwagę na dłużej i koncentruje się na omawianych tematach.

Czym jest dojrzałość fizyczna?

Dziecko uczęszczające do szkoły powinno posiadać odpowiednie do wieku wzrost i wagę, a także zdolność do dłuższego wysiłku oraz prawidłowo opanowane ruchy lokomocyjne motoryki małej (sprawne ruchy rąk i palców) i motoryki dużej (chodzenie, bieganie, skakanie).

Te osiągnięcia rozwojowe nabywa się poprzez praktykę i ćwiczenia, np. malowanie i rysowanie wzdłuż linii, wycinanie po śladzie, szycie czy lepienie. Rozwój motoryczny zależy od zmian w układzie kostno-mięśniowym oraz od doskonalenia się układu nerwowego, a zwłaszcza analizatora wzrokowego, słuchowego, węchowego i kinestetycznego (równowaga i położenie ciała). Niesie on za sobą rozszerzenie możliwości poznawczych dziecka, rozwój umysłowy, rozwój kontaktów społecznych, wykształcenie potrzeby samodzielności i niezależności.

Czym jest dojrzałość społeczno-emocjonalna?

1. Dziecko dojrzałe społeczno-emocjonalnie potrafi łatwo nawiązywać kontakty społeczne z rówieśnikami i z dorosłymi.
2. Potrafi prawidłowo zachowywać się w grupie, przestrzegać reguł i zasad gier zespołowych.
3. Współpracując z innymi, podporządkowuje się poleceniom i nie popada w konflikty.
4. Potrafi odczuwać więź emocjonalną z rówieśnikami oraz jest w stanie przeżywać ich smutki i radości.

Dziecko w wieku sześciu czy siedmiu lat jest również zaradne i samodzielne. Dba o własne rzeczy, sprząta po zabawie oraz chętnie pomaga w drobnych pracach domowych. Posiada bogate życie uczuciowe, przeżywając najróżniejsze emocje (od gniewu po radość czy wstydu po zazdrość), potrafi jednak przewidzieć właściwie i zrównoważenie reagować na problemy i trudności, które mogą wystąpić podczas edukacji szkolnej, jak np. stres czy ocenianie. Osiągnięcie odpowiedniego poziomu dojrzałości społeczno-emocjonalnej przez dzieci jest uzależnione od wzorców wychowawczych, z którymi miało kontakt zarówno w domu, w rodzinie, jak i w miejscu przebywania, np. w przedszkolu. Jeżeli klimat uczuciowy panujący w domu rodzinnym dziecka jest prawidłowy, kształtuje, utrwala i wzbogaca umiejętność wymiany emocjonalnej i uczuciowej, a także stanowi dla niego źródło poczucia bezpieczeństwa.

Czym jest dojrzałość do nauki matematyki?

Dojrzałość do nauki matematyki to nic innego, jak opanowanie podstawowych umiejętności składających się na dziecięce liczenie. Ważna w tym wypadku jest zdolność dziecka do sprawnego liczenia oraz rozróżniania prawidłowego liczenia od błędnego oraz wyznaczania wyniku dodawania i odejmowania poprzez liczenie na zbiorach zastępczych. Dobrze by było, gdyby co łatwiejsze zadania dziecko potrafiło obliczyć w pamięci. Dobrym sprawdzianem tych umiejętności jest układanie i rozwiązywanie prostych łamigłówek, znajdujących się w dziecięcych zeszytach ćwiczeń. Przedstawione tam zadania ilustrują ciekawe grafiki i symbole, które pomagają dziecku w wykonywaniu obliczeń i angażują na długi czas uwagę, co przyda się też jako trening koncentracji.

Jak wspierać rozwój dziecka, aby pomóc mu osiągnąć dojrzałość szkolną?

Są proste sposoby, które możesz wykorzystać we wspólnej zabawie z dzieckiem, by wspomóc rozwój jego dojrzałości intelektualnej, potrzebnej do osiągnięcia gotowości szkolnej.

Rozwój funkcji spostrzegania wzrokowego można doskonalić poprzez:

• układanie puzzli – według wzoru i bez wzoru (zaczynając jednak od prostych ćwiczeń na wzorze);
• wspólną zabawę klockami (np. Lego) i tworzenie najróżniejszych konstrukcji (w tym przypadku wspieramy również prawą półkulę mózgu i kreatywność);
• majsterkowanie;
• rysowanie szlaczków i wzorów jako próba odzwierciedlania kształtów geometrycznych;
• granie w gry typu memo oraz zapamiętywanie szczegółów obrazków.

Rozwój funkcji spostrzegania słuchowego można doskonalić w trakcie:

• nazywania i rozpoznawania różnorodnych dźwięków, np. dźwięków z otoczenia takich jak odgłosy zwierząt czy brzmienie różnych instrumentów;
• odtwarzania dźwięków i przekładania ich na ruch lub pracę plastyczną;
• nauki nowych piosenek, rymowanek i wierszyków;
• segregowania obrazków ze względu na liczbę sylab w ich nazwach (dziecko odkłada obrazki do odpowiednich kopert lub pudełek, na wierzchu których narysowane są odpowiednio kropki odpowiadające liczbie sylab);
• sylabizacji wyrazów, łączeniu głosek w sylaby, a sylab w wyrazy (można wykorzystać do tego ciekawe ilustracje lub konkretne przedmioty).

Funkcje słowne, takie jak myślenie, mowę, pamięć i koncentrację uwagi, można ćwiczyć w trakcie codziennych czynności:

• rozmowy o wydarzeniach dnia, o swoich przeżyciach i odczuwanych emocjach;
• układania krótkich opowiadań, historyjek i zgadywanek;
• opisywania po kolei wykonywanych właśnie czynności, np. co należy zrobić w trakcie przygotowywania posiłków czy szykowania się do spania.

Orientację przestrzenną można kształtować poprzez:

• nazywanie i wskazywanie części ciała;
• używanie w trakcie zabaw określeń: nad, pod, za, przed, obok, pomiędzy;
• wykonywanie poleceń poruszania się w przestrzeni, np. obróć się w prawą stronę, przejdź dwa kroki do tyłu;
• rysowanie pod dyktando według poleceń typu: na górze kartki narysuj słońce, w prawym dolnym rogu narysuj drzewo (zabawę można utrudnić zawiązując dziecku oczy).

Usprawniać motorykę można poprzez:

• zapewnienie dziecku wystarczającej ilości ruchu na świeżym powietrzu, najlepiej z rówieśnikami;
• organizowanie zabaw z piłką i balansowanie własnym ciałem;
• uprawianie takich sportów, jak: pływanie, bieganie, skakanie, jazda na rowerze czy hulajnodze;
• chodzenie po krawężnikach, bieg z przeszkodami oraz stanie na jednej nodze przez dłuższy czas.

Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole – czy posyłać 6-latki do szkoły?

Polskie prawo oświatowe daje rodzicom możliwość zapisania do szkoły dziecka sześcioletniego. Można polemizować, czy jest to dobre rozwiązanie, nie zmienia to faktu, że nieliczna, ale zawsze, grupa dzieci rozpoczyna swoją ścieżkę edukacji szkolnej właśnie w tym wieku.

Dzieje się tak za decyzją rodziców, którzy gotowość szkolną definiują poprzez ocenę nabytych umiejętności, takich jak czytanie, pisanie, licznie, zdolności plastyczne czy koncentracja uwagi. Te wszystkie opisane cechy są jednakowo ważne, ale jest coś znacznie ważniejszego, czym przede wszystkim powinno się kierować przy podejmowaniu tak istotnej decyzji, a mianowicie jest to dojrzałość emocjonalna. To ona powinna predysponować nasze dzieci do pójścia do szkoły przed czasem. Dobrze, żeby taką gotowość ocenił psycholog podczas wizyty w poradni pedagogiczno-psychologicznej. Obecnie w gabinetach psychologicznych przewijają się na terapii dzieci, które poszły niewystarczająco przygotowane do szkoły. Są to niesłychanie inteligentni i oczytani nastolatkowie, ale przejawiający problemy emocjonalne, częściowo wynikające właśnie z przedwczesnego rozpoczęcia formalnej edukacji.

Gotowość do podjęcia nauki szkolnej – pomoc poradni psychologiczno-pedagogicznej

W większości przypadków sześcio- i siedmioletnie dzieci osiągają wystarczający stopień dojrzałości, gwarantujący im powodzenie na drodze edukacji szkolnej. Zdarza się jednak i tak, że w niektórych przypadkach, z różnych przyczyn, dziecko nie jest gotowe do podjęcia obowiązku szkolnego. Wyjściem z tej sytuacji jest wszczęcie procedury odroczenia obowiązku szkolnego. Odroczenie obowiązku szkolnego dziecka odbywa się na podstawie art. 38 ustawy z dn. 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018.poz.996). Każdy rodzic dziecka sześcioletniego do 30 kwietnia powinien otrzymać z przedszkola opinię o gotowości szkolnej dziecka. Ta wydawana jest na podstawie całorocznej obserwacji i zawiera opis mocnych i słabych stron dziecka w zakresie wymienionych wcześniej sfer rozwoju. W przypadku, gdy rodzic ma wątpliwości co do trafności wydanej opinii, może skonsultować się ze specjalistami w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Podczas ponownego badania psycholog ocenia poziom dojrzałości szkolnej, czyli inaczej – czy dziecko gotowe jest do podołania obowiązkom pierwszoklasisty. W przypadku opinii poradni wskazującej odroczenie rozpoczęcia nauki dziecka, dokument powinien zawierać uargumentowanie tego faktu.

Najczęściej wśród przyczyn odroczenia podaje się:

• brak odpowiedniej dojrzałości poznawczej, w tym niższe niż przeciętne możliwości intelektualne, np. niepełnosprawność intelektualną,
• wady rozwojowe i choroby wrodzone, w tym genetyczne,
• poważną wadę wymowy,
• choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, wady serca czy inne tego typu schorzenia,
• niepełnosprawność fizyczną,
• poważną wadę wzorku lub słuchu.

Przyczyną odroczenia dziecka może być również brak odpowiedniej dojrzałości społecznej i emocjonalnej, w tym trudności z kontrolowaniem emocji, silny lęk separacyjny czy trudności z przyswajaniem i respektowaniem norm społecznych. Na podstawie otrzymanych dokumentów dyrektor szkoły wydaje decyzję w sprawie odroczenia i następnie dziecko kierowane jest z powrotem do przedszkola w celu ponownego uczęszczania do zerówki.