Rozwój seksualny dziecka; masturbacja dziecięca, zabawy erotyczne i ekshibicjonizm dzieciecy

Większość świeżo upieczonych mam, nawet o drugiej w nocy, potrafi wyrecytować jak rozwija się niemowlę. Powiedzieć, kiedy przeciętne dziecko uczy się siadać, chodzić, wymawia pierwsze słowa czy chwyta zabawkę. Jesteśmy świetnie wyedukowane jeśli chodzi o rozwój poznawczy, motoryczny, czy fizyczny. Natomiast rozwój seksualny jest niczym ląd nieznany. Wielu rodziców uważa nawet, że w tej sferze "coś zaczyna się dziać", dopiero kiedy dziecko wchodzi w okres dojrzewania. Nic bardziej mylnego. Rozwój seksualny dziecka zaczyna się już w momencie narodzin.

Przeczytaj, jak przebiega. Dzięki temu będziesz wiedziała jak go wspierać, kiedy zachowanie dziecka jest zupełnie naturalne, a kiedy rzeczywiście trzeba interweniować.

Rozwój seksualny we wczesnym dzieciństwie (dzieci od 0 do 3 lat)

To czas, kiedy dziecko jest w bliskim, fizycznym kontakcie z rodzicami. Mama, która z czułością opiekuje się dzieckiem, karmi piersią i okazuje zadowolenie z kontaktu z niemowlakiem (pokazuje, że sprawia jej on przyjemność, a nie jest uciążliwym obowiązkiem), przekazuje te pozytywne odczucia dziecku. W tym okresie bowiem mama i dziecko są niczym naczynia połączone. Nastroje i odczucia kobiety wręcz "przelewają się" na dziecko. Oczywiście ono samo też czerpie dużą przyjemność z kontaktu fizycznego. Takie doświadczenia, między innymi poprzez wpływ na stosunek do własnego ciała, mają ogromne znaczenie dla późniejszego życia seksualnego.

W tym wieku masturbacja dziecięca jest stosunkowo rzadka. Co jednak nie znaczy, że się nie zdarza. Pierwsze zachowania masturbacyjne (zaciskanie ud lub ocieranie się o różne przedmioty) zaobserwowano już u 2-3 miesięcznych dzieci. Dzieci w tym wieku onanizują się bo odkryły, że jest to czynność przyjemna, która dodatkowo pozwala im obniżyć napięcie.

Erekcja u chłopców, czy zwilżenie pochwy u dziewcząt, do jakich dochodzi w tym wieku, to przykłady reakcji fizjologicznych. Są dowodem na to, że te narządy są w stanie odpowiednio zareagować na bodziec fizyczny.

Niemowlęta odkrywają swoje genitalia w drugiej połowie pierwszego roku życia. Przyjmuje się, że dla chłopców jest to mniej więcej 8. miesiąc życia, a dla dziewczynek 11. To dokładnie ten sam czas, kiedy dzieci odkrywają też inne części swego ciała i lubią się nimi bawić.

Wczesne dzieciństwo to również początek nabywania tożsamości płciowej czyli świadomości, że jest się chłopcem lub dziewczynką i umiejętności odróżniania płci na podstawie różnych cech m.in. genitaliów. Mamy z tym do czynienia już w drugiej połowie 2. roku życia. W tym okresie chłopiec zaczyna identyfikować się z ojcem, a dziewczynka z mamą. Dzieci zaczynają interesować się genitaliami innych osób i chcą porównywać je ze swoimi, co jest związane również z nauką sikania do nocnika.

Rozwój seksualny w okresie tzw. średniego dzieciństwa (dzieci od 3 do 6-7 lat)

W tym czasie w rozwoju dziecka pojawia się niezwykle dużo zachowań seksualnych: masturbacja, zachowania orientacyjne i zachowania interakcyjne.

1. Masturbacja dziecięca służy głównie odprężeniu się i uzyskaniu przyjemności - to naturalne, że dziecko powtarza czynności, które przynoszą mu przyjemne doznania. Kiedy jednak malec drażni swoje narządy płciowe w obecności innych, np. w przedszkolu albo podczas rodzinnego przyjęcia, należy poinformować go, że dotykanie się publiczne jest całkowicie nieakceptowane. Nie należy wówczas karać dziecka i reagować lękiem, a jedynie wskazać mu granice intymności. Z czasem dzieci zaczynają kontrolować tę sferę i nie dotykają się w obecności innych.

Przeczytaj więcej na temat przyczyn i rodzajów masturbacji dziecięcej oraz sposobów reagowania na nie .

2. Zachowania orientacyjne to głównie podglądanie innych np. rodziców w toalecie czy innych dzieci, tzw. ekshibicjonizm dziecięcy czyli pokazywanie swoich genitaliów i zadawanie pytań związanych z płcią, zapłodnieniem czy rodzeniem dzieci. Ich celem jest zdobycie informacji lub ich weryfikacja.

• Ekshibicjonizm dziecięcy. Dzieci w tym wieku chętnie pokazują swoje ciało i porównują je z ciałami innych osób. Rzadziej to zachowanie jest sposobem radzenia sobie z bardzo trudnymi emocjami.
  
  Jak reagować? Nie krzyczeć, nie karać i nie zawstydzać, tylko rozmawiać. Trzeba wytłumaczyć dziecku, w jakich miejscach nagość jest dozwolona - na przykład na plaży, w łazience czy saunie, a w jakich należy okrywać ciało. To dobra okazja do rozmowy na temat prawa do intymności i tego, kto i w jakich okolicznościach może oglądać i dotykać nagie ciało dziecka np. lekarz w czasie badania. Okres przedszkolny to dobry czas na naukę reguł i norm społecznych, także tych, związanych z seksualnością. Dzieci w tym wieku dowiadują się między innymi, że nie można poślubić rodziców czy rodzeństwa.
  
  Sama rozmowa jednak nie wystarczy. To co mówimy musi być spójne z tym, co pokazujemy. Rodzice więc nie powinni epatować nagością np. przechadzać się nago po mieszkaniu. Takie zachowanie mogłoby w późniejszym wieku spowodować u dziecka wycofanie, rezygnację z jakichkolwiek myśli i działań o podtekście seksualnym. Albo przeciwnie - może rozbudzić dziecięcą seksualność i doprowadzić do tego, że dziecko nie będzie w stanie nawiązywać relacji, które nie są nasycone seksem.
  
  Jeśli jednak zaobserwujemy, że dziecko rozbiera się wtedy, gdy jest bardzo zdenerwowane, to możemy podejrzewać, że ekshibicjonizm jest dla niego sposobem radzenia sobie z trudnymi emocjami. W takiej sytuacji rozmowa o granicach i normach nie pomoże. Zakazy mogą tylko nasilić ekshibicjonistyczne zachowania. Trzeba znaleźć przyczynę czyli powód zdenerwowania dziecka, a potem zastanowić się jak można pomóc dziecku. Czasem konieczna jest pomoc specjalisty.

Czytaj dalej na drugiej stronie: Rozwój seksualny małego dziecka

• Zachowania vojeurystyczne, czyli podglądanie. Zainteresowanie różnicami anatomicznymi i różnymi "otworami" w ciele swoim i innych przejawia się niekiedy poprzez podglądanie rówieśników i dorosłych . Podobnie jak inne zachowania seksualne tego okresu ma charakter poznawczy - dziecko próbuje dokładniej poznać różnice w budowie kobiet i mężczyzn i zrozumieć, do czego służą. Najczęściej nie wie jeszcze, że nie wolno tego robić. Podgląda więc bez skrępowania.
  
  Jak reagować? Ponieważ podglądanie samo w sobie nie jest czynnością akceptowaną, warto wyjaśnić dziecku, że "są takie sytuacje, kiedy chcemy być sami i kiedy inni chcą być sami - nie należy ich wtedy podglądać". Dobrze też podkreślić, że ono też ma prawo do intymności.
  
  Jak jednak zareagować, jeśli dziecko przyłapie rodziców podczas seksu? Widok kochających się rodziców budzi w dziecku różne skojarzenia, na przykład takie, że tata robi mamie krzywdę. Może wówczas czuć lęk i bezradność. Zaczyna myśleć, że seks to coś niebezpiecznego lub agresywnego. Jeżeli zdarzyło się, że dziecko było świadkiem stosunku seksualnego rodziców, należy porozmawiać z nim o tym i wytłumaczyć mu tę sytuację w sposób adekwatny do jego wieku. Można powiedzieć, że rodzice mocno się kochają, tata i mama przytulają się, bo to jest dla nich przyjemne, i że dzięki temu dziecko pojawiło się na świecie. Oczywiście nie należy mówić, że seks służy wyłącznie prokreacji. Warto, by dziecko wiedziało, że sam w sobie również jest przyjemny. Trzeba też zaznaczyć, że jest on zarezerwowany dla osób dorosłych.
  
  Przeczytaj więcej, o tym jak rozmawiać z dzieckiem z dzieckiem o seksie .
  
  

3. Zachowania interakcyjne czyli zabawy erotyczne to wszelka dziecięca aktywność, która jest związana z seksualnością. Celem, podobnie jak w przypadku zachowań orientacyjnych, jest zdobycie wiedzy, ale także możliwość wyrażenia swojej seksualności i sprawienia sobie przyjemności. Przykłady zabaw seksualnych to:

• Zabawy w lekarza, rodzinę, tatę i mamę. Zabawy te służą zaspokojeniu ciekawości i zdobyciu wiedzy, a także stymulują, dostarczają przyjemności i pozwalają na ekspresję seksualną w kontakcie z rówieśnikami. Najczęściej polegają na oglądaniu narządów płciowych, ich dotykaniu, odgrywaniu roli małżeństwa, rzadziej na imitowaniu współżycia seksualnego w ubraniu, a zwłaszcza nago. Zabawy "w doktora" wynikają z chęci poznania odmienności budowy płci. Nie ma w nich nic złego, jeśli dzieci są w tym samym wieku i nie robią sobie krzywdy. Tego typu zabawy ustaną, gdy dzieci zaspokoją ciekawość.
  
  
• Jak reagować? Przede wszystkim trzeba powiedzieć dziecku, że może się w ten sposób bawić z rówieśnikami, jeśli ci wyrażą na to zgodę. Dodatkowo trzeba uczyć kilkulatki, że takie zabawy powinny odbywać się na osobności. Nie można za nie karać, krzyczeć na dziecko czy je zawstydzać.

• Dziecięca twórczość erotyczna. Przedszkolaki mogą zarówno rysować postacie z wyraźnie zaznaczonymi genitaliami, jak i lepić je z plasteliny czy nawet układać rymowanki, zawierające słowa związane z seksualnością. Mogą też szkicować swoje wyobrażenia na temat stosunku. To sposób wyrażenia swojej seksualności i przekazania informacji o swoich uczuciach czy zaineteresowaniach. Ponieważ dzieci często pokazują te prace rodzicom, traktują je jako wstęp i zachętę do rozmowy na ekscytujące tematy związane z płciowymi różnicami.

Kiedy zabawy seksualne mogą niepokoić? Większość zabaw seksualnych jest częścią prawidłowego rozwoju seksualnego. Jednak lampka alarmowa powinna nam się zapalić kiedy dziecko bawiąc się, czy rysując pokazuje, że wie na temat życia seksualnego więcej niż powinno. Więcej niż mogło dowiedzieć się z książek czy filmów edukacyjnych dla dzieci, rozmów z rodzicami o tym " skąd się biorą dzieci " czy nakrywając rodziców uprawiających seks. Wiedza, która najczęściej może niepokoić to ta związana z seksem oralnym czy analnym, znajomość słownictwa rodem z filmów pornograficznych, czy, występujący w zabawach, motyw płacenia za oglądanie lub dotykanie nagiego ciała. Jeśli dodatkowo podczas takich zabaw dziecko wyraża wiele negatywnych emocji, można podejrzewać, że ktoś dopuścił się wobec niego nadużycia seksualnego.

45 sygnałów ostrzegawczych, że mogło dojść do molestowania.

W tej sytuacji trzeba koniecznie wybrać się z dzieckiem do psychologa lub seksuologa dziecięcego.

Kamieniem milowym w rozwoju psychoseksualnym jest 5 rok życia dziecka. Wówczas zmniejsza się liczba gier seksualnych opartych na pokazywaniu, wzrasta natomiast potrzeba prywatności i zaczyna kształtować się naturalne poczucie wstydu. Rodzice mają wówczas do odegrania bardzo ważną rolę - powinni uszanować wstydliwość dziecka i zadbać o jego intymność. Dziewczynka w tym wieku może np domagac się, by zasłonić ją, kiedy przebiera się na plaży. Nie można jej wyśmiewać i przypominać, że rok wcześniej rozbierała się bez problemu. Nie należy też na siłę asystować dziecku podczas mycia i załatwiania potrzeb fizjologicznych. Wspólne kąpiele rodziców z dzieckiem powinny zakończyć się już ok. 3-go roku życia. Kąpanie pięciolatka polega raczej na wydawaniu instrukcji, która cześć ciała i w jakiej kolejności ma zostać umyta, niż własnoręcznym namydlaniu dziecka. Dobrze jest być uważnym i reagować na potrzeby dziecka. Kiedy zobaczymy jego skrępowanie, albo usłyszymy: "mama, idź, ja sam" - warto pozwolić na samodzielność.

Dlaczego to takie ważne? Bo właśnie w ten sposób dziecko uczy się wyznaczać swoje granice, co pomoże mu dbać o swoje bezpieczeństwo. Pamiętajmy również, że będąc istotą seksualną od narodzin, dziecko odczuwa także przyjemność podczas dotykania narządów płciowych. Niewinny dotyk rodzica podczas kąpieli, mimo braku seksualnego podtekstu, może rozbudzić dziecko.

Między 3 a 5 rokiem życia dziecko zaczyna dążyć do zbliżenia z rodzicem płci przeciwnej i "rywalizować" z rodzicem tej samej płci. To tzw. kompleks Edypa (w przypadku chłopców) i Elektry (w przypadku dziewczynek). Mali chłopcy pragną zawłaszczyć mamę dla siebie. Często deklarują "jak będę duży, to się z tobą ożenię". Małe dziewczynki z uwielbieniem wpatrują się w tatusia i domagają się specjalnego traktowania z jego strony. Takie zachowania są normalne, ważne jednak, by rodzice umieli w bezpieczny sposób postawić dziecku granice. Nie ma powoduby "wykluczony rodzic: odczuwał zazdrość. W żadnym wypadku nie wolno też ulegać "szantażom" ze strony dziecka i rezygnować np. zespania z parnerem w jednym łózku na rzecz spania z dzieckiem, albo unikać kontaktu fizycznego w obecności dziecka. Dziecko musi otrzymać komunikat, że mama lub tata bardzo je kocha, ale to uczucie i wynikające z niego prawa, różnią się od uczucia, jakim darzy swojego małżonka. Malec może oczywiście protestować, ale warto pamietać, że konsekwentne trzymanie się tych zasad i powtarzanie tych samych komunikatów jest kluczowe dla poczucia bezpieczeństwa dziecka.

Po 6-7 roku życia można spodziewać się mniejszej ekspresji seksualnej i mniejszego zaintersowania sferą erotyczną (co nie znaczy, że rozwój seksualny zostaje zahamowany). Rozpoczyna się bowiem etap nazywany okresem ciszy lub latencji. Będzie trwał aż do czasu dojrzewania płciowego.