Mutyzm wybiórczy – przyczyny, objawy i terapia mutyzmu selektywnego

Co to jest mutyzm wybiórczy?

Mutyzm wybiórczy (mutyzm selektywny) to zaburzenie lękowe polegające na tym, że dziecko nie odzywa się w wybranych sytuacjach społecznych, pomimo że w innych potrafi swobodnie rozmawiać. Milczenie nie jest więc spowodowane zaburzeniem mowy, nieznajomością języka ani nieumiejętnością komunikowania się – choć często problem ten jest tłumaczony (i przez to ignorowany) właśnie w taki sposób. Milczenie to problem natury psychologicznej.

Dziecko z mutyzmem wybiórczym mówi tylko do wybranych osób, tylko w określony sposób i tylko w konkretnych sytuacjach. Może np. rozmawiać swobodnie ze wszystkimi członkami rodziny, będąc w domu. W przedszkolu, szkole czy autobusie – nie odzywa się wcale, do nikogo lub np. jedynie do mamy albo siostry, na ucho, tak, żeby nikt ich nie usłyszał. Unika też kontaktu wzrokowego. Wszystko to wynika z rzeczywiście odczuwanego lęku.

Zobacz też: Lęk dziecka przed nową sytuacją

Jakie są objawy mutyzmu u dziecka?

Osoby, które mają okazję obserwować zachowanie dzieci z mutyzmem, często uważają je za dzieci nieśmiałe, wstydliwe. Przekonania te, zazwyczaj błędne, przyczyniają się do zaprzestania szukania innych przyczyn problemu, a co za tym idzie – odwlekania rozpoczęcia niezbędnej terapii. Dlatego warto podjąć pierwsze kroki, kiedy tylko zaobserwujemy niepokojące sygnały.

Choć prawdą jest, że każde dziecko jest inne, cechy charakterystyczne mutyzmu wybiórczego, to:

• zachowanie dziecka różni się w zależności od miejsca i sytuacji;
• dziecko nie mówi przy osobach, których nie zna;
• dodatkowo milczenie trwa kilka tygodni (zwykle co najmniej cztery).

Dodatkowo zwróćmy uwagę, czy:

• w życiu malucha nie zaszły znaczące zmiany, nie pojawiło się nowe środowisko;
• dziecko rozpoczęło edukację przedszkolną/szkolną;
• dziecko ma za sobą trudne doświadczenie, sytuację silnie lękową, po której przestało mówić;
• wykluczone zostały zaburzenia mowy, komunikacji, rozwoju (np. autyzm, jąkanie, nieznajomość języka).

Zobacz również: Rozwój mowy dziecka – pierwsze słowa i zdania

Dlaczego dziecko nie mówi? Prawdziwe przyczyny braku mówienia

Choć dokładne przyczyny mutyzmu nie są znane, mówi się przede wszystkim o zaburzeniach lękowych u dzieci. Nowe sytuacje związane z kontaktem z innymi budzą lęk społeczny, który paraliżuje dziecko i nie pozwala mu się odezwać.

Niektórzy rodzice pogłębiają ten problem poprzez błędy w wychowaniu, polegające na wprowadzaniu zbyt wielu zakazów, budzenie w dziecku lęku przed mówieniem, krzyki. Przed postawieniem diagnozy należy sprawdzić, czy milczenie dziecka nie ma innych źródeł, takich jak np. nieznajomość języka, wady wymowy, zaburzenia słuchu, całościowe zaburzenia rozwoju (np. wspomniany autyzm), czy zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia).

Sprawdź też: Lęk separacyjny u dziecka

Dziecko z mutyzmem wybiórczym w szkole

Mutyzm u dzieci często pojawia się w związku z rozpoczęciem nauki w szkole. Jest to dla nich na tyle stresujące doświadczenie, że reagują na nie milczeniem. W szkole – oprócz przebywania pośród innych dzieci, dochodzi jeszcze jeden nowy element, jakim jest ocenianie, co nasila lęk przed wypowiadaniem się.

Sytuacja jest bardzo trudna nie tylko dla dzieci, ale także dla nauczycieli, którzy nie mają z dzieckiem kontaktu, często nie wiedzą, jak je traktować. Chcą być sprawiedliwi, a jednocześnie obawiają się pogłębienia u dziecka strachu przed zabieraniem głosu. Dlatego bardzo ważna jest ich współpraca z rodzicami i specjalistami. Częściej to właśnie nauczyciele są w stanie zauważyć, że coś jest nie tak, ponieważ w domu, w przyjaznym dla siebie otoczeniu, dziecko może wypowiadać się swobodnie i nie ujawniać zachowań wskazujących na mutyzm selektywny.

Przeczytaj też: Zaburzenia ze spektrum autyzmu u dzieci

Czy z mutyzmu się wyrasta?

Bez odpowiednio szybkiej reakcji ze strony rodziców i wychowawców oraz prawidłowo dobranej terapii i pomocy specjalistów, problem mutyzmu wybiórczego nie tylko prawdopodobnie nie zniknie ale, pod wpływem nowych, stresujących dla dziecka sytuacji, może się nasilić. Lęki i ich następstwa nie mijają samoistnie – potrzeba czasu, cierpliwości i pracy, które pomogą się z nimi oswoić i je zwalczyć. Jeśli pierwsze kroki zostaną podjęta we właściwym momencie, możemy być prawie pewni, że nasze dziecko poradzi sobie problemem i zacznie mówić.

Terapia mutyzmu selektywnego – jak pomóc dziecku?

Terapia dzieci z mutyzmem polega na stopniowym osiąganiu efektów, przywracaniu mowy od najprostszych dźwięków, takich jak szept, pojedyncze wyrazy, naśladowanie dźwięków aż do mowy całkowitej. Kładzie nacisk na eliminowanie przyczyn, dla których dziecko nie mówi, oraz na współpracę wszystkich środowisk, w jakich funkcjonuje maluch.

Rodzice i nauczyciele podczas trwania terapii, powinni pamiętać o tym, żeby:

• współdziałać z terapeutą;
• wspierać dziecko;
• nie naciskać na to, żeby mówiło („odpowiedz wreszcie!”, „nie słyszysz, co do ciebie mówię?”) – może to spowodować odwrotne skutki;
• nie straszyć, że milczenie spowoduje to, że np. dzieci będą się śmiać, dostanie dwójkę itp.;
• zachęcać do rozmowy, kontaktu z innymi;
• rozmawiać o nowych sytuacjach, oswajać z nimi, przygotowywać na nie dziecko – np. przed pójściem do pierwszej klasy;
• pomagać w nowych sytuacjach, być blisko;
• mądrze nagradzać za postępy;
• zadawać pytania, nawet jeśli nie uzyskujemy na nie odpowiedzi;
• nie ukrywać, że dziecko cierpi na mutyzm;
• rozmawiać o lęku.

W leczeniu mutyzmu selektywnego najważniejsza jest cierpliwość i współpraca, dlatego rodzice, nauczyciele i terapeuci powinni wspierać się wzajemnie i na bieżąco informować o wszelkich zmianach zachodzących w zachowaniu dziecka.

W naszym kraju działa również Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego, które pomaga cierpiącym na niego dzieciom i ich rodzicom.