Dlaczego dzieci kłamią? Co robić, gdy dziecko kłamie?

Wyobraźnia dziecka – jak odróżnić fantazjowanie od kłamstwa?

Małe dzieci kłamią. Albo fantazjują. Lub unikają trudnej prawdy. Cała sztuka mądrego wychowania polega na tym, by rozszyfrować, dlaczego prawda tak trudno przechodzi dziecku przez usta i odpowiednio zareagować na rewelacje smyka. Nie każde kłamstwo trzeba od razu piętnować zakazem oglądania dobranocki.

Czasem warto wejść w świat fantazji przedszkolaka, by razem z nim się bawić, a przede wszystkim lepiej poznać swoje dziecko. W małych kłamstewkach bowiem jest czasem spora dawka prawdy o lękach, pragnieniach, potrzebach i uczuciach malucha. Dlatego zanim powiesz: "Nie kłam!", wsłuchaj się uważnie w to, co chce ci powiedzieć twoje dziecko. Kłamstwa dziecka w wieku przedszkolnym wiele mówią o nim samym i jego potrzebach.

Ludzie z reguły nie tolerują mówienia nieprawdy, uważają osoby nieszczere za niegodne zaufania i manipulujące innymi. Kiedy nasze dziecko notoryczne kłamie, słusznie niepokoimy się takim zachowaniem. Często zastanawiamy się, kiedy powinniśmy stanowczo zainterweniować.

Do pewnego wieku (mniej więcej do wieku szkolnego), dziecko nie do końca odróżnia jeszcze fikcję od rzeczywistości. Często opowiada historie, które, choć dla dorosłego brzmią niewiarygodnie, w jego oczach wydają się czymś zwyczajnym. Nie oznacza to, że dziecko kłamie. W pierwszych latach życia maluch zna jedynie dosyć wąski obraz świata, w dużym stopniu oparty na fantastycznych opowiadaniach i filmach. Takie fantazjowanie jest czymś całkowicie naturalnym. Jest to znak, że wyobraźnia dziecka się rozwija, a ono samo funkcjonuje prawidłowo.

Powody do niepokoju może wzbudzić częste kłamanie u dziecka starszego, takiego, które poszło już do szkoły. Notoryczne mówienie nieprawdy w tym wieku świadczy raczej o zachowaniu celowym, a nie o niewinnym fantazjowaniu. Sześcio- i siedmiolatki zazwyczaj wiedzą już, co może wydarzyć się w rzeczywistości, a co nie. Stają się też coraz bardziej świadome tego, w jaki sposób, poprzez swoje wypowiedzi, są w stanie manipulować otoczeniem i zaczynają sprawdzać, na ile mogą sobie pozwolić. Najważniejszym w takim wypadku wydaje się zwrócenie uwagi na to, dlaczego dziecko nie mówi prawdy i wyeliminowanie przyczyn takich zachowań.

To też może Cię zainteresować: Nadopiekuńczy rodzice – czy Ty również należysz do tej grupy?

Dlaczego dziecko kłamie? Główne motywy kłamstw

Przyczyny ciągłego kłamania u dziecka są bardzo zróżnicowane. Najczęściej dziecko zmyśla, ponieważ:

• chce coś uzyskać – nieprzyznanie się do winy lub zrzucenie jej na kogoś innego może oznaczać dla dziecka nagrodę – pochwałę lub po prostu zadowolenie rodzica;
• boi się – jego kłamstwo jest często sposobem na uniknięcie kary lub konsekwencji swojego zachowania. Dziecko może mówić np., że nie wie, co się stało, że to nie ono, że nic nie zrobiło lub przedstawiać inną wersję tego, co wydarzyło się naprawdę, bo powiedzenie prawdy będzie się równało karze;
• jest do tego nakłaniane – rodzice czasami traktują kłamstwo, jako coś naturalnego w kontaktach z innymi przekazują dziecku komunikaty typu: „nie mów mamie/tacie”, „powiedz, że mnie nie ma”, „powiedz, że jestem chora” i w ten sposób dzieci uczą się, że kłamstwo, chociaż z pozoru niewinne, jest dozwolone;
• nie wie, że robi coś złego – dziecko może wychowywać się w środowisku, w którym kłamanie jest pewnego rodzaju normą, wykorzystywaną do osiągania celów;
• chce zwrócić na siebie uwagę – dziecko kłamie, jeśli czuje, że rodzice lub opiekunowie nie poświęcają mu wystarczająco dużo czasu i uwagi. Ten sposób kieruje ich zainteresowanie na swoją osobę;
• chce wyróżniać się w grupie – mówienie nieprawdy może być skuteczną metodą na to, żeby wyróżnić się na tle grupy lub rodzeństwa, stać się bardziej atrakcyjnym od innych;
• ma niską samoocenę – dzięki kłamstwom może czuć się lepsze, więcej warte, takie, jakim chciałoby być;
• chce coś ukryć – dziecko często nie mówi prawdy, jeśli nie chce podać prawdziwych powodów, np. swojego złego nastroju, czuje się nieswojo, wstydzi się.

Dziecko kłamie także wtedy, gdy jest nieśmiałe i trudno mu nawiązać relacje – jeśli dziecko swój wolny czas spędza na słuchaniu i oglądaniu bajek zamiast na zabawie z rówieśnikami, ma mniej okazji do obserwacji i nauki rzeczywistych zachowań i relacji. Odizolowanie się od świata fantazji może sprawiać mu trudność. Kłamanie daje mu w pewnym sensie poczucie bezpieczeństwa.

Przeczytaj też: Dojrzałość emocjonalna u dziecka – kiedy się kształtuje?

Co robić, gdy dziecko kłamie?

Wielu rodziców zastanawia się, jak oduczyć dziecko kłamać. Przede wszystkim sami zastanówmy się, jak często używamy kłamstw – tych mniejszych czy większych, i pamiętajmy, że dzieci naśladują nasze zachowanie.

Pytajmy, dlaczego dziecko nie mówi prawdy – być może przyczyną kłamstwa jest wstyd lub strach, które nie pozwalają o czymś powiedzieć. Stwórzmy odpowiednią atmosferę do rozmowy i nie karćmy dziecka za to, że mówi nam prawdę. Tłumaczmy, że jeśli jesteśmy źli lub jest nam przykro, to z powodu tego, co dziecko zrobiło (np. jeśli przyzna się, że stłukło naszą ulubioną miskę, początkowo mówiąc, że to jego brat), a nie za to, że przyznało się do kłamstwa.

Tłumaczmy, co jest fikcją, a co nie. Słuchając opowieści dziecka, możemy zwracać jego uwagę na to, co mówi. Uświadommy mu, co jest możliwe, a co nie – np. jeśli w wyobraźni dziecka ma ono wielką siłę i jest w stanie latać lub podnieść ciężki przedmiot, w delikatny sposób zwróćmy jego uwagę, że w rzeczywistości nie może to mieć miejsca. W ten sposób chronimy dziecko przed ryzykownymi zachowaniami, do których może skłaniać go nierzeczywiste pojęcie o świecie.

Uświadamiajmy dziecko, że jesteśmy w stanie sprawdzić, czy mówi prawdę. Kiedy wiemy, że dziecko kłamie, nie musimy od razu go oskarżać. Gdy słyszymy np. „mama mi na to pozwoliła”, możemy powiedzieć: „W porządku. Zadzwonię do niej i upewnię się, czy tak było”. Takie rozwiązanie pozwoli na szybkie wyjaśnienie sytuacji.

Sprawdź też: Uważny rodzic – czyli jaki?

Co jeszcze pomoże oduczyć częstego kłamstwa?

Miejmy dystans do tego, co słyszymy – w wyobraźni dziecka powstaje wiele różnych pomysłów. Możemy usłyszeć, że pani w przedszkolu bije dzieci. Takich informacji nie należy lekceważyć, ale też nie mogą być one jedyną podstawą do wysuwania wobec kogoś oskarżeń. Sprawdźmy, czy to, co mówi dziecko, może być prawdą, czy jest to rzeczywista obawa, czy tylko wymyślona historia – żart lub sposób na sprawdzenie naszej reakcji.

Nie wmawiajmy dziecku, że kłamie. Małe dziecko często nie mówi prawdy, ponieważ do końca jeszcze nie wie, czym ta prawda jest. Zanim oskarżymy je o kłamstwo, wytłumaczmy, co właściwie ono oznacza. Powiedzmy, że inne osoby mogą odczytać jego słowa jako nieprawdę i wyjaśnijmy dlaczego.

Bądźmy sprawiedliwi – w grupie (również w rodzeństwie) starajmy się traktować wszystkie dzieci jednakowo, poświęcać im tyle samo czasu, tak, żeby żadne z nich nie musiało używać ciągłych kłamstw, jako formy zwrócenia na siebie uwagi.

W jakich sytuacjach można mówić nieprawdę? Czy czasami wolno kłamać?

Uczmy dyskrecji. Bycie szczerym jest cenione, każdy ma prawo do wyrażenia swojej opinii i powinna być ona szanowana. Karcenie dziecka za mówienie prawdy, czyli np., że ktoś ma brzydką fryzurę lub że coś mu się nie podoba, uczy je, że w niektórych sytuacjach wręcz nie wolno mówić prawdy. Uczulmy jednak dziecko na to, że czasem przez swoją szczerość, nie mając takiej intencji, może kogoś zranić. Powiedzmy, że lepiej przemilczeń pewne fakty, wytłumaczmy, czym jest plotka.

Właściwe zachowania dorosłych są kluczowym elementem do budowania relacji opartej na prawdzie. Zainteresowanie dzieckiem, jego problemami, stworzenie odpowiedniej atmosfery do szczerych rozmów, pomogą w uniknięciu lub zredukowaniu sytuacji, w których dziecko nie mówi prawdy.