Autyzm u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, rodzaje autyzmu

Czym jest autyzm? Rodzaje autyzmu

Autyzm to choroba, która przybiera postać wycofania się ze świata zewnętrznego na rzecz swojego świata wewnętrznego. Pacjent ogranicza lub kompletnie zrywa kontakt z otoczeniem, ponieważ bardziej interesują go własne, często zniekształcone przeżycia wewnętrzne. Autyzm może występować samodzielnie lub jako objaw innych chorób, np. schizofrenii.

Wyróżnia się kilka odmian autyzmu. Należą do nich:

• autyzm atypowy, występujący po 3. roku życia dziecka;
• autyzm dziecięcy (zespół Kannera), uwidaczniający się w czasie od urodzenia do 3. roku życia dziecka;
• zespół Aspergera, zwany łagodniejszą odmianą autyzmu, dla którego charakterystyczne są problemy w interakcjach społecznych, a także specyficzne zachowania. Dzieci dotknięte tą chorobą również charakteryzuje obojętność na otoczenie, brak reakcji emocjonalnych, niechęć do komunikacji oraz natrętne powtarzanie jednej i tej samej czynności. Jednak nie mają one kłopotów z mową, a ich rozwój intelektualny odpowiada ich wiekowi. Bywa nawet, że wykazują niezwykłe uzdolnienia np. w matematyce czy grze w szachy. Wraz z upływem lat zdarza się, że symptomy choroby nieco ulegają złagodzeniu i pacjenci nawiązują relacje z otoczeniem, choć nadal mogą je odczuwać jako nieprzyjemne czy wręcz odstręczające.

Autyzm dziecięcy w DSM-5 oraz ICD-11, czyli najnowszych kwalifikacjach chorób, został zastąpiony szerszą kategorią diagnostyczną – zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Przeczytaj też: Pierwsza wizyta z dzieckiem u psychologa – kiedy i dlaczego?

Autyzm u dzieci

Autyzm dziecięcy to poważne, całościowe i złożone zaburzenie rozwoju oraz funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego dziecka. Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. Autism Spectrum Disorder, ASD) charakteryzują się czterema grupami cech, do których należą:

• wczesny początek zaburzeń. Autyzm u dzieci pojawia się przeważnie w wieku niemowlęcym, do ukończenia 3. roku, czyli do 36. miesiąca życia dziecka;
• upośledzenie funkcjonowania w społeczeństwie;
• zaburzenia w komunikacji społecznej;
• ograniczony i powtarzający się wzorzec aktywności oraz zainteresowań dziecka.

Jakie są przyczyny autyzmu?

Autyzm to choroba, która może pojawić się na skutek wielu czynników. Przyczyny zaburzenia rozwoju nie są jednoznaczne. Przy czym uważa się, że największą rolę odgrywa podłoże genetyczne i środowiskowe. Badania przeprowadzone na genomach osób w spektrum autyzmu wykazały, że za prawdopodobieństwo zaburzeń rozwoju może odpowiadać co najmniej 15 genów oraz liczne choroby, np. zespół kruchego chromosomu X.

Wśród przyczyn autyzmu wyróżnia się też rozwój psychofizyczny, na który wpływ mają upośledzenie umysłowe lub choroby współwystępujące, na które cierpi około 70% dzieci ze spektrum autyzmu.

Liczne badania ukazują, że przyczyną autyzmu dziecięcego może być organiczne uszkodzenie różnych struktur ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Badania obrazowe mózgu dzieci ze spektrum autyzmu ukazały wzrost objętości istoty szarej, a także objętości mózgu. Inne badania wykonane na dzieciach autystycznych wykazały nieprawidłowości w układzie limbicznym, a także zmiany w obszarze móżdżku i płata skroniowego.

Uważa się też, że dzieci w spektrum autyzmu mają nieprawidłowo funkcjonujące neurony lustrzane, które odpowiadają za zdolność do empatii i rozpoznawania emocji oraz intencji, a także naśladowania innych ludzi poprzez ich obserwację.

To też może Cię zainteresować: Mindfulness dla dzieci

Kiedy wzrasta ryzyko wystąpienia autyzmu u dzieci?

Ryzyko autyzmu może być związane ze zjawiskiem stresu prenatalnego, którego matka doświadcza w czasie ciąży. Do czynników ryzyka autyzmu, występujących w czasie ciąży i porodu, należą, m.in.:

• wiek rodziców. U matki niebezpieczeństwo urodzenia dziecka autystycznego wzrasta trzy lub czterokrotnie po 35. r.ż. Ważny jest też wiek ojca, u którego każde 10 lat życia oznacza dwukrotnie większe ryzyko wystąpienia autyzmu u potomka;
• palenie papierosów w ciąży;
• narażenie matki na kontakt z metalami ciężkimi;
• infekcje wewnątrzłonowe, np. zachorowanie na różyczkę w czasie ciąży;
• niedotlenienie płodu, zatrucie ciążowe, zagrożenie poronieniem lub przedwczesnym porodem.

Okazuje się też, że ryzyko wystąpienia autyzmu jest czterokrotnie większe u chłopców, niż u dziewczynek.

Objawy autyzmu

Pierwsze objawy autyzmu można zauważyć od 6. miesiąca do 12. miesiąca życia dziecka. Najbardziej charakterystycznymi objawami dla ASD, typowymi dla szerokiego fenotypu autyzmu, są:

• nieprawidłowości w komunikacji społecznej , takie jak, np.: unikanie kontaktu wzrokowego , brak zainteresowania innymi dziećmi i osobami dorosłymi. Problemy w interakcjach społecznych, niereagowanie na komunikaty rodziców, brak reakcji na własne imię. Niepokazywanie uśmiechu ani innych oznak radości. B rak chęci przytulania, dotykania i innych form kontaktu fizycznego;
• atypowe zachowania, związane z regulacją sensoryczną, np. nadmiernie częste wkładanie przedmiotów do buzi;
• zaburzona mimika twarzy;
• nieumiejętność naśladowania gestów, która przejawia się w braku zabaw w naśladownictwo;
• niepodążanie wzrokiem np. za palcem dorosłego;
• zaburzona emocjonalność, która przejawia się: zakłóceniami zdolności komunikowania uczuć, wysoką drażliwością dziecka, ignorowaniem najbliższych osób oraz wybieraniem samotności;
• opóźnienie rozwoju mowy;
• słabsze zdolności językowe, w tym zaburzenia języka funkcjonalnego;
• nadmierna wrażliwość na bodźce;
• brak umiejętności przyjęcia postawy ciała, która wyrażałaby pragnienie kontaktu fizycznego;
• preferowanie do przebywania wśród przedmiotów, zamiast ludzi;
• nieprawidłowy rozwój i zachowanie dziecka autystycznego – powtarzające się, stereotypowe wzorce zachowań, takie jak: kołysanie, kiwanie się, machanie rękami lub kręcenie się w kółko;
• posługiwanie się gestami i przedmiotami w celu nawiązania relacji;
• nadmierne przywiązanie do rutyny, której pozbawienie wywołuje ataki paniki.

Autyzm o niewielkim nasileniu zmian może przejawiać się u dziecka wybiórczym i wąskim zakresem zainteresowań, dzięki któremu mogą stać się ekspertami w wybranej dziedzinie.

Dziecko autystyczne może też wykazywać objawy niespecyficzne i cierpieć na choroby współistniejące, takie jak np.:

• napady lęku i paniki;
• niekontrolowana złość i agresja;
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego czy alergie pokarmowe.

Sprawdź też: Czym jest mutyzm wybiórczy?

Jak diagnozować dzieci autystyczne?

Diagnoza spektrum autyzmu nie jest prosta. Zazwyczaj wymaga współpracy kilku specjalistów, w tym: pediatry, neurologa i psychologa dziecięcego, a także wnikliwej obserwacji dziecka przez rodziców.

Jako kryteria diagnostyczne autyzmu, przyjmuje się, m.in.:

• zebranie wywiadu w rodzinie, na temat chorób współistniejących;
• badania psychologiczne;
• badania metaboliczne;
• badania słuchu;
• badania genetyczne, takie jak ocena kariotypu i badanie w kierunku łamliwego chromosomu X;
• badania neuroobrazowe, w szczególności EEG, KT albo MR.

Istnieją także metody przesiewowe, służące do wczesnego wykrywania autyzmu u dzieci. Jedną z nich są kwestionariusze autyzmu w okresie poniemowlęcym, różniące się w zależności od wieku dziecka.

Najważniejsza jest jednak obserwacja dziecka, na podstawie której można wyłapać wiele charakterystycznych dla autyzmu dziecięcego objawów.

Autyzm u dzieci jest często późno diagnozowany, ponieważ bywa on przyćmiony przez inne problemy, takie jak: zespół nadpobudliwości psychoruchowej, zaburzenia lękowe czy deficyty uwagi.

Rola przedszkola w diagnozie autyzmu

Choroba bardzo często diagnozowana jest w przedszkolu, ze względu na wyraźne odstawanie autystycznego dziecka od rówieśników. Dzieci z autyzmem mają problemy z przystosowaniem się do grupy w przedszkolu, ponieważ nie potrafią utrzymywać relacji z innymi dziećmi i z wychowawczyniami. Charakteryzuje je uparte powtarzanie jednej czynności oraz upodobanie do kręcenia się w kółko oraz kiwania w przód i w tył. Przerwanie ulubionych czynności chorujących dzieci powoduje u nich wybuch złości i agresji, czasami nawet autoagresji. Aktywnością, którą chętnie podejmują dzieci autystyczne, jest układanie przedmiotów w równe rzędy, w linii prostej lub jeden na drugim.

W zdiagnozowaniu dziecka z autyzmem bardzo dużą rolę odgrywa wczesne rozpoznanie choroby i szybkie podjęcie leczenia. Wbrew pozorom często to nie rodzice, a nauczycielki w przedszkolu zwracają uwagę na problemy adaptacyjne dziecka w grupie przedszkolnej. W chwili zauważenia nieprawidłowości wychowawczynie powinny poinformować rodziców o zachowaniu dziecka. Zdarza się, że rodzice interpretują sposób zachowania dziecka jako zupełnie normalny lub też jako wyraz indywidualizmu malucha i zwyczajnie nie zdają sobie sprawy z zagrożeń, na jakie narażone jest ich dziecko. Obserwacja zachowania dziecka na tle grupy rówieśników może być dla nich bardzo pomocna.

Trzeba przy tym wiedzieć, że autyzm jest zaburzeniem spektralnym, co oznacza, że poszczególne objawy choroby mogą się objawić u chorujących w różnym stopniu i z różnym nasileniem. Choroba może występować w postaci lekkiej, ale może również przybrać cięższą formę. Dziecko w spektrum autyzmu źle znosi zmiany – w jego życiu ważna jest rutyna. Dlatego pierwsze miesiące w nowym środowisku mogą być dla niego szczególnie trudne. W przedszkolu zazwyczaj nawiązuje kontakt z jednym nauczycielem, źle reaguje na innych nauczycieli lub pojawienie się nowego wychowawcy.

Przeczytaj również: Jak rozpoznać nadpobudliwość u dzieci?

W jaki sposób przebiega leczenie autyzmu?

Trzeba zdać sobie sprawę ze smutnego faktu — na chwilę obecną autyzmu nie można w 100% wyleczyć. Pozytywne jest natomiast to, że dzięki odpowiedniemu postępowaniu można poprawić funkcjonowanie dotkniętego nim dziecka, a także jego rodziny.

W leczeniu ważne jest podejście edukacyjne i terapia behawioralna, której celem jest nauka odpowiednich zachowań i zredukowanie tych nieprawidłowych.

Praca z dzieckiem autystycznym nie należy do łatwych. Aby dotrzeć do dziecka, psychoterapeuta musi wykazać się zindywidualizowanym podejściem. W terapii dzieci z autyzmem wykorzystuje się wiele różne form leczenia, w tym:

• muzykoterapię,
• terapię behawioralną,
• leczenie ruchem,
• terapię wymuszonego kontaktu, zwaną holdingiem,
• animaloterapię, w postaci dogoterapii i hipoterapii,
• terapię zabawą,
• indywidualną terapię psychologiczną,
• indywidualną terapię logopedyczną,
• integrację sensoryczną,
• hydroterapię.

Niezwykle ważna w leczeniu autyzmu u dzieci jest też terapia rodzinna. Pomaga ona nie tylko samym dzieciom, ale także rodzicom, którzy dzięki niej mogą lepiej zrozumieć swoje dziecko i nawiązać z nim, chociażby szczątkową więź emocjonalną.

Leczenie farmakologiczne stosuje się w celach terapeutycznych zaburzeń współwystępujących, np. padaczki czy też zaburzeń zachowania dziecka.

Dieta w autyzmie

Dodatkowo w wielu przypadkach konieczna jest specjalna dieta, ponieważ większość dzieci autystycznych nie trawi białka mleka (kazeina) i białka roślin (gluten) – które niestrawione mają szkodliwy wpływ na mózg, a w konsekwencji na zachowanie dziecka. Dlatego z jadłospisu chorych dzieci wyklucza się produkty mleczne i produkty zawierające gluten. Dieta eliminuje również słodycze, ze względu na powtarzające się grzybice układu pokarmowego. Rygorystyczne przestrzeganie diety przynosi jednak oczekiwane rezultaty – ograniczone menu wycisza objawy choroby oraz wspomaga rozwój dziecka (zwłaszcza w obszarze rozwoju mowy i w rozwoju społecznym – poprawia kontakty dziecka z otoczeniem).