Antykoncepcja awaryjna – kiedy można wziąć tabletkę „dzień po”?

Co to jest antykoncepcja awaryjna?

Antykoncepcja awaryjna ma na celu niedopuszczenie do zapłodnienia w sytuacji i niechcianej ciąży, kiedy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła lub jeśli nie wykorzystano żadnego zabezpieczenia, a istnieje prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.

Kiedy stosować antykoncepcję awaryjną?

Jakie jest zastosowanie antykoncepcji awaryjnej? Tabletka awaryjna, jako metoda zapobiegania ciąży, najczęściej stosowana jest w sytuacjach, gdy:

• doszło do stosunku płciowego bez zabezpieczenia w dniach podejrzewanej owulacji;
• doszło do pęknięcia prezerwatywy. Najczęściej przerwanie ciągłości prezerwatywy jest przyczyną nieplanowanej ciąży;
• tabletki antykoncepcyjne zażywa się nieregularnie lub nastąpiły nieprawidłowości w aplikacji innych metod. Pominięcie zażycia 3 tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko zajścia w ciążę.

Z tabletki „po” (używa się również takich alternatywnych określeń) można skorzystać także wówczas, kiedy jest się ofiarą przemocy seksualnej, molestowania czy jakiejkolwiek napaści na tle seksualnym.

Przeczytaj też: Aborcja w Polsce – zasady

UWAGA!

Antykoncepcja awaryjna nie powinna być stosowana jako zamiennik tabletek antykoncepcyjnych czy klasyczny środek zapobiegania ciąży, ponieważ częste stosowanie tabletek „po” może być ryzykowne dla zdrowia. Warto wiedzieć, że stosunek przerywany czy metoda kalendarzykowa nie są żadnym środkiem zapobiegawczym. Świadome nieużycie żadnej metody antykoncepcji powinno się wiązać ze świadomością zajścia w ciążę i przyjęciem za to pełnej odpowiedzialności.

Jednocześnie należy mieć świadomość, że pigułka „dzień po” nie jest środkiem wczesnoporonnym. Stosuje się ją w celu zahamowania owulacji, a więc przed uwolnieniem komórki jajowej, nie tylko nie dopuszczając do zagnieżdżenia zarodka, ale nawet do jego powstania. Nie ma więc mowy o jakimkolwiek działaniu poronnym.

Kiedy możesz obawiać się nieplanowanej ciąży?

• Uprawiałaś seks bez zabezpieczenia. Jeśli masz regularne cykle i potrafisz obserwować swoje ciało, możesz w przybliżeniu określić, czy do stosunku doszło w czasie dni płodnych, czy też w okresie, w którym poczęcie jest mało prawdopodobne. Pamiętaj jednak, że owulacja może wystąpić wcześniej lub później niż zwykle.
• Źle wyliczyłaś dni płodne, masz nieregularne cykle albo moment owulacji wyjątkowo się przesunął. Jeżeli codziennie mierzysz podstawową temperaturę ciała i na tej podstawie określasz dzień jajeczkowania, pamiętaj, że wahania temperatury mogą też być wywołane innymi czynnikami, np. chorobą, działaniem alkoholu, stresem.
• Antykoncepcyjny środek chemiczny zaaplikowałaś do pochwy zbyt późno, by mógł skutecznie zadziałać.
• Zapomniałaś wziąć o czasie pigułkę antykoncepcyjną. Jeśli od przyjęcia ostatniej pigułki minęło więcej niż 12 godzin, skuteczność antykoncepcyjna całego opakowania zostanie znacznie obniżona.
• Wcześniej niż przed upływem 3 godzin od przyjęcia tabletki antykoncepcyjnej wymiotowałaś, albo dostałaś biegunki – bardzo możliwe, że środek nie zdążył się wchłonąć.
• Zdaliście się na stosunek przerywany jako jedyną metodę zapobiegającą zapłodnieniu. Warto wiedzieć, że przerywanie stosunku tuż przed wytryskiem nie tylko nie jest formą antykoncepcji ze względu na niewielkie ilości nasienia, jakie wydostają się z penisa jeszcze przed ejakulacją, ale może też poważnie zaburzać współżycie, prowadzić do impotencji i oziębłości seksualnej.

Pigułka „dzień po” – jakie są dostępne?

W Polsce dostępne są dwa rodzaje antykoncepcji awaryjnej. Tabletki znacznie różnią się czasem spożycia, ale mechanizm antykoncepcyjny opiera się na tym samym działaniu. Jaką substancję aktywną zawierają?

• EllaOne – z octanem uliprystalu, do stosowania w ciągu 120 godzin po niezabezpieczonym stosunku lub w przypadkach nagłych, gdy dotychczasowa metoda antykoncepcji zawiodła.
• Escapelle – z lewonorgestrelem, do stosowania nie później niż do 72 godzin po stosunku.

Jak działa antykoncepcja awaryjna?

Tabletka „dzień po”, przyjęta przed jajeczkowaniem, działa poprzez blokowanie lub opóźnienie owulacji i zapłodnienie komórki jajowej – następuje hamowanie uwalniania komórki jajowej z jajników. Utrudnia również drogę plemnikom, zagęszczając śluz szyjkowy i zwiększając nieco grubość endometrium, uniemożliwiając dotarcie plemnikom do już uwolnionej komórki jajowej.

Lek nie jest skuteczny w przypadku, kiedy zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej już się rozpoczęło, ponieważ nie wykazuje działania poronnego.

Kto może przepisać antykoncepcję awaryjną? Kto może ją stosować?

Od lipca 2017 r. antykoncepcję awaryjną można kupić wyłącznie po okazaniu recepty. Wypisać ją może każdy lekarz (także rodzinny, z POZ, nie tylko ginekolog) każdej kobiecie, która ukończyła 15. rok życia, bez konieczności odbycia wizyty. W Sejmie trwają prace nad zmianą przepisów w zakresie antykoncepcji awaryjnej. Tabletki „dzień po” mają być dostępne bez recepty dla osób powyżej 15. roku życia (młodsze osoby wciąż będą musiały posiadać receptę). Prawo to wejdzie w życie prawdopodobnie już w I kwartale 2024 r.

Czy może się zdarzyć, że lekarze odmówią wypisania recepty? Niestety, pigułka „dzień po” nadal budzi wiele kontrowersji i zarówno lekarze, jak i farmaceuci, mogą się powoływać na klauzulę sumienia. Jednak w sytuacji, kiedy lekarz odmawia wystawienia recepty, powinien zapisać to w dokumentacji medycznej pacjentki, co daje jej podstawę, by zwrócić się do rzecznika praw pacjenta.

Klauzula sumienia zakazuje przerywania ciąż. Warto jednak wiedzieć, że działanie tabletki polega na znacznym opóźnieniu owulacji lub utrudnieniu plemnikom dotarcia do komórki jajowej, uniemożliwia więc sam fakt zapłodnienia, w związku z czym nie ma mowy o szkodliwości dla potencjalnej ciąży, do której wówczas w ogóle nie dochodzi.

Warto wiedzieć!

Nie odnotowano szkodliwego działania na płód w przypadku żadnej substancji aktywnej z pigułek. Po zastosowaniu zarówno lewonorgestrelu, jak i octanu uliprystalu, nie dochodzi do uszkodzenia ciąży.

Jaka jest skuteczność antykoncepcji awaryjnej?

W przypadku zastosowania antykoncepcji awaryjnej również nie można mieć... 100% pewności! Tabletka „dzień po” musi być bowiem przyjęta z bezwzględnym zastosowaniem ram czasowych. Jeśli pacjentka zwymiotuje do 3 godzin po jej zażyciu lub pojawiłaby się biegunka, tabletkę należy przyjąć ponownie. Jeśli jednak tabletka została przyjęta o czasie, nie doszło do jej zwrócenia ani żadnych innych działań niepożądanych, jej skuteczność sięga 99%.

Skutki uboczne stosowania antykoncepcji awaryjnej

Jak w przypadku każdych leków, mających dużą zawartość hormonów, także tabletki „dzień po” mogą wywoływać działania niepożądane, jednak są one rzadkie. Najczęściej są to nudności, zawroty głowy, biegunka. W przypadku stosowania antykoncepcji awaryjnej może zajść również jednorazowe rozregulowanie cyklu menstruacyjnego.

Jeśli zastosowałaś antykoncepcję kryzysową jeszcze przed owulacją, wkrótce możesz spodziewać się przyspieszonego krwawienia miesiączkowego. Ale gdy pigułki przyjmiesz już w fazie lutealnej, możliwe że dojdzie do jej wydłużenia i opóźnienia okresu. Miesiączka spóźnia się już ponad dwa tygodnie? Na wszelki wypadek zrób test ciążowy.

Ile kosztuje antykoncepcja awaryjna?

Nie licząc kosztów ewentualnej konsultacji lekarskiej oraz wystawienia recepty, koszt antykoncepcji awaryjnej wynosi od 35 do 120 zł, w zależności do rodzaju tabletek.

Czy antykoncepcja awaryjna może być stosowana jak inne środki antykoncepcyjne?

Zdecydowanie nie. Tabletki awaryjne zawierają dużą dawkę hormonów i mogą być stosowane wyłącznie sporadycznie. Najlepiej przed ich zażyciem umówić się na konsultację lekarską, jeśli tylko czas na to pozwala.

Czy chiński kalendarz płci działa?

Czy antykoncepcja awaryjna chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową?

Nie, tabletka „dzień po” nie stanowi żadnej ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Tabletki „dzień po” nie należy stosować jako stałego środka antykoncepcyjnego, a wyłącznie w sytuacji awaryjnej, do której może dojść pomimo zachowania wszelkich środków ostrożności.

Największe prawdopodobieństwo zapobiegnięcia ciąży zachodzi wówczas, kiedy stosuje się... abstynencję seksualną. Wiadomo jednak, że trudno odmówić sobie przyjemności, jaką niesie ze sobą seks z ukochaną osobą. Jest również bardzo ważny dla – można powiedzieć – kondycji związku. Należy jednak mieć pełną świadomość, z czym wiąże się aktywność seksualna oraz jak działa kobiecy organizm i wybrać dla siebie odpowiednie metody zabezpieczenia, jeśli nie jest się gotowym na ciążę.