Estrogeny – jak żeńskie hormony płciowe wpływają na zdrowie?

Konsultacja: Janusz Pałaszewski, ginekolog położnik, Klinika Leczenia Niepłodności INVICTA

Estrogeny dają o sobie znać już w życiu płodowym. To dzięki nim początkowo bezpłciowy mózg, mniej więcej w 6.-7. tygodniu ciąży zaczyna rozwijać się według "kobiecego schematu" (u chłopców tę rolę spełnia testosteron). To one wpływają na wytworzenie się żeńskich cech płciowych i odgrywają ważną rolę w kształtowaniu ośrodka preferencji seksualnych.

Kolejną ważną rolę estrogeny odgrywają w okresie dojrzewania. Obdarzają nastolatki kształtnymi biodrami i pełnym biustem. Pod ich wpływem pojawia się miesiączka (czytaj też: Rysopis prawidłowej miesiączki ), powiększa macica, pochwa, jajowody i zewnętrzne narządy płciowe. Dziewczyna zyskuje możliwość bycia mamą. O ile w tym momencie raczej nie doceni tych efektów pracy estrogenów, to na pewno będzie zadowolona z tego, co zrobiły dla jej urody. Bo to właśnie dzięki nim włosy zyskują objętość i blask. Skóra staje się nawilżona, jędrna i napięta, a ewentualny łojotok mniej nasilony. To właśnie estrogenom zawdzięczamy nie tylko kobiece kształty, ale też inną niż u mężczyzn budowę skóry. Jest ona delikatniejsza, bardziej elastyczna, ma wyrównany koloryt oraz mniejszą aktywność gruczołów łojowych.

Ale to nie koniec dobrych wiadomości. W mózgu estrogeny wchodzą w interakcje m.in. z takimi neuroprzekaźnikami jak serotonina i dopamina, które mają ogromny wpływ na nastrój, motywację do działania i możliwości intelektualne. Poza tym estrogenom zawdzięczają mocne kości, którym niestraszna osteoporoza oraz zdrowy układ krwionośny (odpowiednia ilość dobrego cholesterolu, niskie ryzyko miażdżycy). Ta estrogenowa ochrona kończy się jednak wraz z menopauzą.

Estrogeny i menopauza

Wraz z wiekiem (od około 40. roku życia) estrogenów ubywa, skóra traci jędrność, nawilżenie i pokrywa się zmarszczkami - dużo szybciej niż u panów. Spadek poziomu estrogenów kobiety w okresie menopauzy dotkliwie odczuwają także w postaci wysychania śluzówki jamy ustnej, oka i okolic intymnych (mniejsza produkcja śluzu i słaba wilgotności pochwy). Wtedy też deficyt estrogenów powoduje utratę kolagenu, która skutkuje m.in. zanikiem tkanki podskórnej warg sromowych.

Kobiety doświadczają wtedy także uderzeń gorąca, zlewnych potów, jak i zaburzeń nastroju, problemów ze snem oraz spadku libido. Dolegliwości bywają tak uciążliwe, że panie chętnie decydują się na hormonalną terapię zastępczą - przyjmują preparaty (pigułki, plastry, kremy dopochwowe) zawierające m.in. naturalne estrogeny.

Estrogeny w cyklu miesiączkowym

Jak widzisz, estrogeny determinują naszą kobiecość od narodzin do starości. A jak zmienia się ich działanie podczas cyklu miesiączkowego i ciąży? Oto szczegóły:

Pierwsze dni cyklu

Czy po miesiączce czujesz przypływ energii i optymizmu? Podziękuj za to estrogenom, których ilość - w przeciwieństwie do ilości progesteronu - już w pierwszych dniach cyklu miesiączkowego rośnie. W tych okresie odpowiadają głównie za rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Razem z progesteronem wpływają na rozrost błony śluzowej macicy i przygotowują ją do ewentualnego zagnieżdżenia się zarodka. Stymulują także gruczoły śluzowe szyjki macicy do wydzielania śluzu, który pomorze plemnikom przemieszczać się w kierunku komórki jajowej.

Czas po owulacji i ciąża

Wraz z progesteronem w fazie lutealnej estrogeny powodują rozrost endometrium (błony śluzowej macicy), przez co zarodek może się w nim łatwiej zagnieździć.

W tym duecie dbają też o utrzymanie ciąży, powiększenie się macicy i rozwój kanalików mlecznych. Natomiast budzenie się instynktu macierzyńskiego, czy większa wrażliwość w czasie ciąży - to już wyłącznie ich "sprawka".

Po porodzie, gdy nie ma już łożyska, poziom estrogenów gwałtownie spada, co skutkuje m.in. pogorszeniem nastroju, tak jak w przypadku spadku poziomu progesteronu.

Jeśli natomiast nie dojdzie do zapłodnienia, poziom estrogenów spadnie. Ale nie na tyle, by przestały być aktywne. Nadal mają wiele do roboty. Kontrolują bowiem intensywność krwawienia miesiączkowego i pod koniec okresu powodują wzrost krzepliwości krwi.

Odpowiedni poziom estrogenów

Najczęściej lekarz zleca badanie poziomu estrogenów, jeśli kobieta ma problemy z zajściem w ciążę, zaburzenia miesiączkowania, w okresie premenopauzalnym lub gdy wiele objawów wskazuje na obecność zaburzeń hormonalnych.

Gdy estrogenów jest za mało:

• miesiączki są nieregularne, a nawet mogą zanikać;
• występują problemy z zajściem w ciążę;
• spada libido;
• częste są wahania nastroju, a nawet pojawia się depresja;
• wzrasta poziom cholesterolu, co może również zwiększać ryzyko miażdżycy;
• pojawiają się problemy z kojarzeniem faktów i zapamiętywaniem;
• występują problemy ze snem i nocne poty;
• mogą pojawiać się infekcje dróg moczowych;
• występuje suchość pochwy;
• skóra staje się wysuszona, piersi tracą swoją jędrność;
• kości są osłabione, co zwiększa ryzyko chorób przyzębia i osteoporozy.

Gdy estrogenów jest za dużo:

• łatwiej się tyje. Wysoki poziom estrogenów sprzyja odkładaniu tkanki tłuszczowej zwłaszcza na piersiach, biodrach, udach i pośladkach;
• miesiączki bywają nieregularne i/lub cykle są bezowulacyjne;
• piersi są bardziej tkliwe;
• szybciej pojawia się uczucie zmęczenie;
• występują bóle głowy, a nawet migreny ;
• dokuczają nudności i wymioty;
• możliwe są zaburzenia pamięci;
• cellulit szybciej postępuje

Zobacz, jak powstaje cellulit

Poziom estrogenów sprawdza się zwykle dwa razy w cyklu: między 3. a 5. dniem oraz między 12. a 14. dniem. Spośród 60 różnych postaci tych hormonów, jakie można znaleźć w naszym organizmie, pod lupę bierze się najczęściej trzy: estradiol, estron i estriol.

Estradiol - działa najsilniej spośród wszystkich estrogenów. Jest najważniejszym hormonem młodych kobiet. Dba przede wszystkim o płodność . Jest wytworem jajników, a konkretnie pęcherzyków jajnikowych oraz powstającego po pęknięciu pęcherzyków ciałka żółtego. Po menopauzie jego ilość drastycznie spada.

Estriol - nazywany jest estrogenem ciążowym, bo powstaje w łożysku i tylko w niewielkim stopniu w wątrobie. Promienny wygląd ciężarnych to właśnie jego zasługa. Estriol występuje także u kobiet, które nie spodziewają się dziecka, ale u nich odgrywa już mniejszą rolę.

Estron - podobnie jak estradiol pobudza wzrost śluzówki macicy i nabłonka pochwy. Produkują go jajniki i w dużej ilości wydziela go łożysko. Powstaje także w tkance tłuszczowej i dzięki tej produkcji kobiety otyłe w okresie menopauzy mogą mniej dotkliwie odczuwać związane z nią dolegliwości, tj. uderzenia gorąca, zlewne poty niż kobiety szczupłe. Tkanka tłuszczowa rekompensuje bowiem braki estradiolu produkowanego przez jajniki, wytwarzając duże ilości estronu. Bardzo upraszczając - ogólny poziom żeńskich hormonów płciowych nie spada tak bardzo. Ale uwaga! To wcale nie oznacza, że nie warto zabiegać o ładną sylwetkę. Estron jest produkowany także przez mięśnie, więc warto postawić na sport.

Czytaj też: Jak zacząć ćwiczyć i nie zrezygnować po tygodniu