Wcześniak – kto to, opieka, jakie ubranka, jaki smoczek

Czym jest poród przedwczesny?

O porodzie przedwczesnym mówimy wtedy, gdy do urodzenia dziecka doszło po ukończeniu 22. tygodnia, a przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. Jeżeli dziecko urodzi się przed ukończeniem 22. tygodnia ciąży, poród uznawany jest za poronienie, ze względu na skrajną niedojrzałość organizmu dziecka, uniemożliwiającą samodzielne życie poza organizmem matki.

Wczesne wykrycie porodu przedwczesnego nie jest łatwe, ponieważ występujące wówczas objawy często są niejednoznaczne, a ponadto mogą występować również w prawidłowo rozwijającej się ciąży.

Do najczęstszych przyczyn porodu przedwczesnego zaliczamy:

• nadmierne rozciągnięcie macicy (najczęściej w ciąży mnogiej),
• przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego,
• niedokrwienie macicy i łożyska,
• ekspozycja matki na silny stres,
• stosowanie przez matkę używek,
• choroby matki, które zaburzają prawidłowy przebieg ciąży.

Warto dodać, że za poród przedwczesny często odpowiada kilka różnych czynników, a może się też zdarzyć tak, że nie da się określić przyczyny zbyt wczesnego rozpoczęcia się akcji porodowej.

Wcześniak, czyli dziecko urodzone przedwcześnie

Mianem wcześniaków określamy dzieci urodzone przedwcześnie, czyli te, które przyszły na świat przed 37. tygodniem ciąży. Takie maluchy charakteryzują się bardzo niską masą urodzeniową. Przypomnijmy – zdrowy, donoszony noworodek waży około 3500 g, natomiast wcześniak – od 500 do 2500 g, w zależności od tego, w którym tygodniu ciąży nastąpił poród. Wcześniak może być naprawdę maleńki i mierzyć tylko 10 cm.

Tak niska waga niesie za sobą konieczność hospitalizacji wcześniaka oraz szereg dotyczących go problemów zdrowotnych, o których opowiemy w dalszej części tego wpisu.

Ze względu na termin narodzin możemy wyróżnić:

• ekstremalnie skrajne wcześniactwo – dotyczy dzieci urodzonych między 22. a 27. tygodniem ciąży,
• skrajne wcześniactwo – skrajny wcześniak to dziecko urodzone między 28. a 31. tygodniem ciąży,
• średnie lub późne wcześniactwo – dotyczy dzieci urodzonych między 32. a 37. tygodniem ciąży.

Należy zaznaczyć, że WHO klasyfikuje wcześniaki na podstawie masy urodzeniowej, o ile jest ona mniejsza niż 2500 g. W takim przypadku warto zapamiętać następujący podział:

• ekstremalnie niska masa urodzeniowa – poniżej 1000 g,
• bardzo niska masa urodzeniowa – poniżej 1500 g,
• niska masa urodzeniowa – poniżej 2500 g.

W naszym kraju skrajne wcześniaki stanowią około 1,5% wszystkich żywych urodzeń, natomiast ekstremalne wcześniactwo dotyczy zaledwie 0,5% dzieci.

Czy wcześniak jest zdolny do samodzielnego życia?

Im bliżej planowanego terminu porodu urodzi się wcześniak, tym większe są jego szanse na przeżycie poza organizmem matki. Wszystkie dzieci urodzone przedwcześnie wymagają hospitalizacji i przebywają na oddziale Intensywnej Terapii Noworodkowej, gdzie znajduje się specjalistyczny sprzęt medyczny, który pomaga w podtrzymaniu ich życia.

Rodzaj urządzeń, do których zostanie podłączony wcześniak, zależy od stopnia rozwoju malucha, stanu jego zdrowia oraz decyzji neonatologa. Pobyt wcześniaków w szpitalu może być długi, nawet do kilku miesięcy. Poza koniecznymi szczepieniami i zabiegami medycznymi wykonuje się u przedwcześnie urodzonych dzieci szereg badań, które pozwalają na wczesne wykrycie wad słuchu, wzroku, serca i innych narządów.

Na oddziałach dla dzieci urodzonych przedwcześnie można spotkać następujące sprzęty:

• inkubator, który służy do utrzymywania prawidłowej temperatury ciała dziecka,
• urządzenia odpowiedzialne za oddychanie lub wspomaganie oddychania (respirator, inflant flow, CPAP),
• monitory czynności serca i oddechu,
• urządzenie do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, saturacji i dwutlenku węgla,
• kroplówki, gdy wcześniak karmiony jest dożylnie,
• pompa infuzyjna do podawania leków.

Duże znaczenie dla życia wcześniaków ma przebieg porodu oraz jakość opieki okołoporodowej. Najmniejsze szanse na przeżycie mają dzieci, które urodziły się przed 22. tygodniem ciąży.

Jakim zabiegom poddawany jest wcześniak?

Po porodzie wcześniak trafia do inkubatora, który ma zapewniać warunki podobne do tych w brzuchu mamy – stałą temperaturę i odizolowanie od zewnętrznego hałasu. Zabiegi, którym trzeba poddać wcześniaka, zależą od stopnia rozwoju układu oddechowego, pokarmowego, nerwowego, stopnia rozwoju narządów zmysłu itd.

Ponieważ do wykonania badań potrzebna jest odpowiednia ilość krwi, a mały organizm nie nadąża z jej produkcją, często zachodzi konieczność transfuzji uzupełniających. Wcześniak poddawany jest również fototerapii, czyli naświetlaniu niebieskim światłem – ze względu na zagrożenie żółtaczką fizjologiczną. W trakcie fototerapii oczy dzieci oraz jądra chłopców są zasłaniane.

Płuca należą do organów, które rozwijają się pod koniec ciąży. Z tego powodu oddychanie wcześniaka zazwyczaj musi być wspomagane przez maskę tlenową lub respirator (w zależności od stopnia rozwoju układu oddechowego dziecka). Temperatura ciała, ciśnienie krwi i praca serca cały czas są monitorowane. Jeśli dziecko przyszło na świat przed końcem 28. tygodnia ciąży, jest karmione pozajelitowo, za pomocą kroplówki (ze względu na niewystarczający stopień rozwoju układu pokarmowego). Po 28. tygodniu dziecko może być karmione za pomocą sondy.

Odruch ssania wykształca się dopiero po 32. tygodniu życia dziecka. Jeśli mama chce karmić dziecko piersią, powinna po porodzie systematycznie odciągać pokarm za pomocą laktatora (nawet 8-10 razy na dobę). Ze względu na zmęczenie, stres, niepokój o zdrowie i życie dziecka może się to okazać bardzo trudne. Kiedy u dziecka wykształci się już odruch ssania, jest karmione za pomocą strzykawki (przy czym do ssania podaje mu się palec). Karmienie piersią ułatwi wcześniejsze stosowanie metody kangura (bezpośredni kontakt dziecka z ciałem matki). Na początku dziecko będzie ważone przed karmieniem i po karmieniu – aby sprawdzić, czy prawidłowo ssie i pochłania pokarm.

Oprócz stałego monitorowania czynności życiowych wcześniaka, wspomagania układu oddechowego i pokarmowego, ewentualnych transfuzji i naświetleń, dziecko może być poddawane innym zabiegom – zwłaszcza, jeśli zapadło na jedną z chorób typowych dla wcześniaków (dysplazja oskrzelowo-płucna czy retinopatia). Aby złagodzić ból, dziecku podawane są leki przeciwbólowe.

Nieoceniona obecność rodziców

Każde zabiegi, którym poddawany jest wcześniak, wywołują u dziecka dużo stresu. Dlatego obecność rodziców – nawet za szybą inkubatora – jest dla dziecka niezwykle ważna. Dotyk rodziców i głos, który pamiętają z życia płodowego, sprawiają, że rekonwalescencja jest krótsza i bardziej efektywna. Kiedy wcześniak jest na tyle rozwinięty, że może samodzielnie oddychać, stosuje się tzw. kangurowanie, która sprowadza się do wydłużanych stopniowo sesji, w trakcie których dziecko jest przykładane do nagiego ciała matki. Ciepło i odgłos bicia jej serca wpływają na dziecko terapeutycznie. Ponadto dzieci leczone metodą kangura szybciej zaczynają ssać pierś matki.

Można dużo i długo pisać o problemach zdrowotnych wcześniaków. Jednak wcześniactwo to nie tylko problem dziecka, ale bardzo często rodziców. Zdarza się, że matka obwinia się o przedwczesny poród, o stan zdrowia swojego dziecka. Próba dociekania, po czyjej stronie leży wina, jest pozbawiona sensu. Najważniejsze, że twoje dziecko jest już na świecie i potrzebuje Cię bardziej niż kiedykolwiek. Lepiej teraz skup się na tym, jak możesz swojemu dziecku pomóc i jak wspierać go w rozwoju.

Jak wygląda wcześniak?

Wcześniak, jako niedojrzały noworodek, charakteryzuje się wyraźnie nieproporcjonalnym ciałem. Ma dużą głowę, długi tułów i drobne, cienkie nóżki i rączki. Skóra wcześniaka jest wręcz pergaminowa, przezroczysta i pokryta delikatnym meszkiem. Można pod nią zaobserwować naczynia krwionośne.

Buzia dziecka może przypominać twarz starszej osoby, ponieważ skóra jest dość mocno pomarszczona. U wcześniaków obserwuje się także niedorozwój narządów płciowych. Do tego dochodzi niska urodzeniowa masa ciała, co potęguje wrażenie kruchości. Choć wygląd wcześniaka może przerażać, warto pamiętać, że z czasem się on unormuje, na co bardzo duży wpływ ma właściwa opieka neonatologiczna oraz sposób żywienia. Jeśli tylko jest to możliwe, wcześniak powinien być karmiony mlekiem matki, ponieważ pokarm naturalny jest dla dziecka nie tylko pożywieniem, ale i lekarstwem.

Jakie problemy zdrowotne mają noworodki urodzone przedwcześnie?

U dzieci urodzonych przedwcześnie obserwuje się szereg różnych komplikacji zdrowotnych, które mogą mieć wpływ na ich dalszy rozwój oraz dorosłe życie. Charakterystyczne dla wcześniactwa są:

• problemy z termoregulacją;
• problemy z przyswajaniem pokarmu z powodu niedojrzałości układu pokarmowego;
• martwicze zapalenie jelit;
• problemy z oddychaniem ze względu na niedojrzałość płuc – ponieważ płuca dojrzewają bardzo późno, jako jeden z ostatnich organów, dlatego wiele wcześniaków na początku musi być podłączonych do respiratora oraz podaje się im specjalną substancję umożliwiającą oddychanie. W przyszłości może to skutkować skłonnością do chorób oskrzeli, duszności towarzyszącej infekcjom i ryzykiem zachorowania na astmę oskrzelową;
• niedojrzałość układu odpornościowego;
• niedojrzałość układu nerwowego i jego uszkodzenie –w konsekwencji uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (np. poprzez wylew) może dojść do: mózgowego porażenia dziecięcego, uszkodzenia wzroku i słuchu, dysharmonijnego rozwoju i zaburzeń emocjonalnych;
• retinopatia wcześniacza,
• niewydolność układu krążenia;
• hipoglikemia;
• żółtaczka noworodków – dotyczy ok. 80-90% wcześniaków.

Jeśli chodzi o jakość opieki medycznej dla wcześniaka, to bardzo ważna jest współpraca między neonatologiem, położnymi, rodzicami a lekarzami różnych specjalizacji. Warto dodać, że dzieci urodzone przedwcześnie nie muszą różnić się sprawnością intelektualną od noworodków urodzonych o czasie. Ważne jest pedagogiczne i psychologiczne wsparcie wcześniaka, jeszcze zanim rozpocznie on swoją edukację w szkole.

Wiek korygowany wcześniaka

Wiek wcześniaka liczy się inaczej niż w przypadku dzieci urodzonych w terminie. Stosuje się wtedy pojęcie: wiek korygowany. Oznacza to, że od wieku od urodzenia dziecka odejmuje się czas, jaki pozostał do wyznaczonego terminu porodu. Np. gdy dziecko ma 4 miesiące, a urodziło się miesiąc przed terminem, jego wiek korygowany to 3 miesiące.

Pojęcie to stosuje się, kiedy chcemy porównać rozwój wcześniaka z rozwojem innych dzieci. Ze względu na to, że z wiekiem różnice pomiędzy wcześniakami a dziećmi z ciąż donoszonych zacierają się, wiekiem korygowanym można posługiwać się do ok. 18 miesiąca życia dziecka.

Jak wygląda opieka w domu nad noworodkami urodzonymi przedwcześnie?

To lekarz prowadzący decyduje o tym, kiedy wcześniak może zostać wypisany do domu. Zwykle dzieje się tak, gdy dziecko:

• potrafi samodzielnie oddychać,
• systematycznie przybiera na wadze,
• potrafi jeść samodzielnie (najczęściej z butelki),
• potrafi utrzymywać właściwą temperaturę ciała,
• wszystkie parametry życiowe są w normie.

Powyższe warunki zwykle zostają spełnione po 35.-36. tygodniu życia postkoncepcyjnego, czyli wieku liczonego od momentu poczęcia. Opieka nad wcześniakiem w domu wymaga odpowiedniego przygotowania. Należy stworzyć dziecku spokojne i ciche miejsce, z ograniczoną ilością bodźców. Ważna jest także obecność rodziców i stymulacja rozwoju wcześniaka poprzez dotyk. Każdy ruch (przebieranie dziecka, przewijanie, karmienie, układanie do snu) musi być delikatny, ale zarazem pewny i przemyślany. Pomoże to uniknąć wad postawy i problemów z układem ruchu. Rodzice muszą bacznie obserwować wcześniaka, a wszelkie niepokojące objawy konsultować ze specjalistą.

Trzeba pamiętać, że nawet po wyjściu ze szpitala wcześniaki są słabsze fizycznie i mniej odporne na choroby, co często jest wynikiem zabiegów, jakim musiały zostać poddane po porodzie. Około 65 proc. wcześniaków – dzięki prawidłowej rehabilitacji – dogania swoich rówieśników już po roku czy dwóch, trzech latach. Wiele zależy od zachowania i starań rodziców – badania dowiodły, że rodzice poprzez douczanie mogą zlikwidować opóźnienia, ale muszą poświęcać dzieciom naprawdę dużo czasu.

Jakie ubranka kupić dla wcześniaka?

Ubranka dla wcześniaka powinny być wykonane z certyfikowanej bawełny. Jest to materiał naturalny, hipoalergiczny i bezpieczny dla bardzo wrażliwej skóry dziecka. W dodatku zapewnia optymalny komfort termiczny oraz prawidłową cyrkulację powietrza, co zapobiega przegrzewaniu się ciała.

Jeśli chodzi o rozmiar ubranek dla wcześniaka, to:

• ubranka w rozmiarze 38 będą dobre dla wcześniaków o masie urodzeniowej od 900 do 1400g,
• ubranka w rozmiarze 44 będą dobre dla wcześniaków o masie urodzeniowej od 1500 do 2000g,
• ubranka w rozmiarze 46 będą dobre dla wcześniaków o masie urodzeniowej od 1900 do 2400g,
• ubranka w rozmiarze 48 i 50 będą dobre dla noworodków o masie urodzeniowej powyżej 2500g.

Nie należy kupować dużych ilości ubranek w jednym rozmiarze, lecz po kilka sztuk z każdego, mając na uwadze szybki rozwój noworodka.

Jaki smoczek kupić dla wcześniaka?

Zwykłe smoczki projektowane z myślą o donoszonych noworodkach są sporo za duże dla wcześniaków. Odpowiednim wyborem będą specjalne smoczki lateksowe w rozmiarze dopasowanym do potrzeb dzieci urodzonych przedwcześnie. Takie smoczki są dostosowane kształtem do jamy ustnej wcześniaka oraz osłabionego odruchu ssania. W dodatku mają wycięcia, które umożliwiają stosowanie ich wraz z aparaturą medyczną. Stosowanie smoczka dla wcześniaka uspokaja dziecko i pomaga mu wyrobić prawidłowy odruch ssania, co w późniejszym czasie ułatwia maluchowi korzystanie z butelki lub ssanie piersi.

współpraca: Anita Anders, Marta Szulc