Retinopatia wcześniacza – przyczyny, objawy i leczenie

Retinopatia – co to jest?

Mianem retinopatii określamy zmiany chorobowe oka dotyczące siatkówki. Najczęstsze typy retinopatii to:

• retinopatia cukrzycowa – powikłanie cukrzycy, w którym dochodzi do uszkodzenia naczyń siatkówki oka na skutek zmian powodowanych przez wysoką glikemię oraz wysokie ciśnienie tętnicze;
• retinopatia nadciśnieniowa – powikłanie nieprawidłowo leczonego (lub nieleczonego) nadciśnienia tętniczego, co w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do odwarstwienia siatkówki;
• retinopatia Purtschera – rzadkie powikłanie ostrego zapalenia trzustki objawiające się nagłym, zaawansowanym pogorszeniem ostrości wzroku.

Odrębnym rodzajem retinopatii jest retinopatia wcześniacza.

Sprawdź, jak wysokie będzie Twoje dziecko

Retinopatia wcześniaków – co to jest?

Retinopatia wcześniaków (łac. retinopathia praematurorum, ang. Retinopathy of prematurity, ROP) to choroba siatkówki występująca u dzieci urodzonych przed 36. tygodniem ciąży, z niską urodzeniową masą ciała (<2500 g). Im bardziej skrajne wcześniactwo, tym wyższe jest ryzyko wystąpienia zmian w siatkówce oka. U dzieci urodzonych przed ukończeniem 28. tygodnia życia retinopatia występuje w 100 proc. przypadków.

Retinopatia u wcześniaków została podzielona na pięć faz, z czego ostatnia to całkowite odwarstwienie siatkówki. Dwie pierwsze fazy retinopatii zazwyczaj cofają się samoistnie, bez pozostawienia trwałych zmian. Do samoistnego cofania się retinopatii dochodzi u ok. 90 proc. wcześniaków, ponieważ proces dojrzewania naczyń siatkówki kończy się parę miesięcy po porodzie. Niestety, mimo to retinopatia wcześniaków jest jedną z częstszych przyczyn ślepoty u dzieci, a stadia IV (częściowe odwarstwienie siatkówki) – V (całkowite odwarstwienie siatkówki) są niekorzystne rokowniczo.

Retinopatia wcześniacza – przyczyny

Przyczyną retinopatii wcześniaczej jest niedojrzałość naczyń siatkówki, wywołana przerwaniem ich rozwoju w życiu płodowym wskutek porodu przedwczesnego. Czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia retinopatii wcześniaczej jest długotrwała tlenoterapia (powstające wolne rodniki tlenowe uszkadzają śródbłonek niedojrzałych naczyń).

Jako że podstawową przyczyną retinopatii jest wcześniactwo i niska masa urodzeniowa, jedyną formą profilaktyki jest unikanie możliwych do usunięcia czynników sprzyjających porodowi przedwczesnemu, takich jak np.: nieleczone zakażenia (w tym zakażenia układu moczowego), nieleczone choroby wikłające ciążę (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze), palenie papierosów, narażenie na stres, ciężka praca fizyczna w ciąży.

Do czynników ryzyka wystąpienia retinopatii u dziecka urodzonego przedwcześnie zalicza się ponadto:

• rzucawkę ciążową,
• zielone wody płodowe,
• niską punktację w skali Apgar,
• niedokrwistość ciążową,
• plamienia i krwawienia z dróg rodnych w czasie ciąży,
• ciążę mnogą.

Retinopatia – objawy i stopnie choroby siatkówki

Objawami retinopatii wcześniaczej są zmiany stwierdzane na dnie oka.

• W fazie I widoczna jest linia demarkacyjna między częścią siatkówki z prawidłowym i nieprawidłowym unaczynieniem.
• W fazie II w/w linia demarkacyjna jest dodatkowo uniesiona, tworząc wał.
• W fazie III obserwuje się proliferacje włóknisto-naczyniowe zmierzające do ciała szklistego.
• W fazie IV dochodzi do częściowego, a w fazie V – do całkowitego odwarstwienia siatkówki.

W każdym ze stadiów retinopatii dodatkowo może być stwierdzany tzw. objaw (+), czyli nadmierna krętość i poszerzenie naczyń siatkówki. Jest to objaw pogarszający rokowanie.

Dziecko z retinopatią w początkowych fazach nie prezentuje objawów klinicznych widocznych poza badaniem okulistycznym. Objawami, które mogą być dostrzegane przez rodziców dziecka z retinopatią w zaawansowanych stadiach, są:

• cechy nieprawidłowego widzenia u dziecka,
• oczopląs,
• zez,
• małoocze,
• objaw białej źrenicy (występujący w 5 stadium retinopatii, przy całkowitym odwarstwieniu siatkówki).

Następstwami retinopatii wcześniaczej, także w dorosłym życiu, mogą być:

• widzenie jednooczne lub całkowita ślepota,
• krótko- lub nadwzroczność,
• astygmatyzm,
• zez,
• oczopląs.

Retinopatia wcześniacza – leczenie

Leczenie retinopatii wcześniaczej uzależnione jest od fazy choroby. Stadium I i II nie wymaga leczenia – jak już wspomniano, zmiany typowe dla tych faz ustępują samoistnie. W leczeniu pozostałych faz retinopatii wcześniaczej stosowane są następujące metody:

• fotokoagulacja laserowa (zdecydowanie najczęściej stosowana metoda leczenia);
• krioterapia;
• iniekcje preparatu anty-VEGF do ciała szklistego oka;
• leczenie chirurgiczne stosowane w końcowych stadiach rozwoju choroby (witrektomia, czyli operacja szklistkowo-siatkówkowa, a także operacje na odwarstwionej siatkówce).

Leczenie retinopatii u wcześniaków powinno być podjęte możliwie szybko od postawienia rozpoznania (optymalnie – w ciągu 72 godzin od rozpoznania).

Badanie wzroku u wcześniaków

Dzieci zagrożone wystąpieniem retinopatii wcześniaczej (a więc dzieci urodzone przed ukończeniem 36. tygodnia życia, z urodzeniową masą ciała < 2500 g) wymagają systematycznej opieki okulistycznej w celu szybkiego wychwycenia oraz monitorowania zmian siatkówki.

Badanie okulistyczne polega na ocenie dna oka za pomocą oftalmoskopii pośredniej, pomocniczo lekarz może wykonać USG gałki ocznej. W przypadku braku objawów retinopatii zaleca się, aby kontrole okulistyczne miały miejsce do 40. tygodnia wieku skorygowanego, w 4., 8. i 12. tygodniu życia (czasem dłużej, do pełnego unaczynienia obwodu siatkówki), a także po ukończeniu 1. roku życia.

Badanie dna oka u wcześniaków z już rozpoznaną retinopatią powinno odbyć się w 4. tygodniu życia, a następnie co 1-2 tygodnie. Najlepiej, aby dziecko znajdowało się pod opieką okulistów wyspecjalizowanych w wadach wzroku u wcześniaków (w poradniach retinopatii wcześniaczej).