Odruchy noworodka – rodzaje

Badanie odruchów noworodka

Narządy i układy noworodka adaptują się do pełnego podjęcia czynności w samodzielnym życiu po urodzeniu. W tym czasie dojrzewa i kształtuje się układ nerwowy. Odruchy noworodka to dosłownie automatyczne reakcje na określone bodźce. Odruchy bezwarunkowe wywodzą się z rdzenia kręgowego, a kora mózgowa nie pośredniczy w ich przetwarzaniu.

Badanie odruchów noworodka pozwala na wczesne wykrycie patologii ośrodkowego układu nerwowego, w tym nawet mózgowego porażenia dziecięcego.

Odruchy noworodkowe obserwuje się od pierwszych dni życia po porodzie. Po pewnym czasie zanikają lub podlegają kontroli przez ośrodki mózgowe, kierujące reakcjami. Odruchy noworodkowe przygotowują układ nerwowy do dalszego rozwoju, a ich wygasanie wiąże się z nabywaniem nowych, bardziej złożonych umiejętności. Ich brak lub przedłużające się utrzymywanie mogą wskazywać na określone problemy neurologiczne.

Jakie odruchy ma noworodek?

Do odruchów, jakie występują u noworodków, zalicza się: odruch ssania, odruch połykania, odruch Moro, odruch szukania, odruch chwytny ręki (dłoniowy), odruch podeszwowy, odruch kroczenia, odruch pełzania, odruch oczu lalki czy odruchy szyjne – symetryczny toniczny i asymetryczny toniczny (STOS i ATOS).

Odruch ssania

Odruch ssania to najsilniejszy odruch, który powinien posiadać każdy noworodek. Służy do pobierania pokarmu, czyli mleka. Utrzymuje się średnio do 3. roku życia, przy czym wówczas pojawia się najczęściej we śnie. Jest tak silny, że tłumi inne uczucia, np. ból. Dlatego właśnie ssanie smoczka uspokaja dziecko, łagodzi stres i inne przykre uczucia.

Badanie tego odruchu w pierwszych miesiącach życia polega na delikatnym włożeniu czubka palca do ust noworodka, który powinien odruchowo rozpocząć ssanie.

Przetrwały odruch ssania, czyli przedłużający się ponad 3 lata, negatywnie wpływa na rozwój mowy dziecka.

Odruch Moro

Odruch Moro pojawia się po porodzie dziecka i jest obecny do około 4. miesiąca życia. Stanowi tzw. odruch obronny. Kiedy dziecko wystraszy się, wówczas odwodzi ramiona na bok i mocno prostuje górne kończyny. Następnie szybko ugina ramiona i przewodzi do ciała w sposób naśladujący obejmowanie (stąd jego inna nazwa – odruch obejmowania).

U wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem życia płodowego występuje wyłącznie odwiedzenie i wyprostowanie. Pełen odruch Moro rozwija się po 34. tygodniu życia płodowego.

Jest prawdopodobnie pozostałością pierwotnego odruchu chwytania matki w chwili niebezpieczeństwa. Może go wywołać np. gwałtowny ruch, głośny dźwięk czy szybkie uniesienie ud i pośladków dziecka.

Odruch Moro składa się z dwóch faz. Najpierw dziecko gwałtownie rozrzuca na boki ręce z wyprostowanymi palcami, jednocześnie prostuje trochę nogi. W tym czasie na jego twarzy maluje się zaskoczenie, strach. W drugiej fazie, która następuje od razu po pierwszej, dziecko szybko zgina ramiona i przyciąga je do klatki piersiowej. Cały odruch trwa około 2 sekund. Jest bardzo ważny, bo jego brak lub zbyt długie utrzymywanie się, są niepokojącym sygnałem.

Odruch Moro znika po 4. miesiącu . Całkowity brak opisywanego odruchu może być związany z hipotonią mięśniową. Z kolei przetrwały odruch Moro może sugerować, że dziecko jest w stałym napięciu, przesadnie reaguje na zaskoczenie, jest bojaźliwe, dźwięki czy światła są dla niego zbyt mocne.

Nazwa odruchu pochodzi od nazwiska Ernsta Moro, austriackiego pediatry.

Odruch połykania

Wzorowy odruch połykania powinien synchronizować się z odruchem ssania. Nie pojawia się u wcześniaków przed 28. tygodniem życia płodowego. Zaczyna być obecny od 30. tygodnia życia, ale bez połączenia z odruchem ssania.

Odruch szukania

Dotknięcie okolicy ust dziecka: warg, języka, skóry policzków, powoduje otwarcie jego ust, wysunięcie języka i skierowanie główki w kierunku bodźca. Odruch szukania pozwala odnaleźć pierś mamy. Jest bardzo wyraźny, gdy dziecko jest głodne. Bywa słaby po karmieniu. Zanika stopniowo po upływie trzeciego miesiąca życia.

Pełny odruch szukania pojawia się u noworodka po 34. tygodniu życia płodowego i powinien zanikać po 3. miesiącu życia.

Odruch chwytny ręki (dłoniowy)

Odruch chwytny ręki rozwija się w pełni po 30.-32. tygodniu życia płodowego. Wywołuje się go poprzez delikatne podrażnienie części dłoniowej, co powoduje zaciśnięcie piąstki dziecka na palcu osoby badającej. Odruch jest tak silny, że umożliwia podniesienie tułowia dziecka (nie wolno tego robić samodzielnie!).

Opisywany odruch zanika między 4. a 6. miesiącem życia, kiedy to niemowlę zaczyna samodzielnie chwytać i utrzymywać przedmioty.

Odruch podeszwowy

Odruch podeszwowy (odruch Babińskiego) wywołuje się poprzez podrażnienie podeszwowej części stopy. Wówczas dziecko mocno prostuje palce, zgina je grzbietowo (w kierunku twarzy) i rozchyla na boki niczym wachlarz.

Odruch Babińskiego jest najsilniejszy w pierwszych miesiącach życia i zanika etapowo do 6.–12. miesiąca życia.

Nazwa odruchu pochodzi od nazwiska Józefa Babińskiego, francuskiego neurologa polskiego pochodzenia.

Odruch kroczenia

Odruch kroczenia wywołuje dużo uśmiechu na twarzach rodziców, gdyż dziecko trzymane pod pachami, podczas zetknięcia stóp z podłożem, zaczyna wykonywać ruchy naśladujące chód. Wcześniaki stąpają na palcach. Niemowlę nie jest w stanie samodzielnie stać ani chodzić, ale podtrzymywanie go ułatwia mu pozornie chodzenie. Odruch ten jednak nie ma nic wspólnego z właściwym chodzeniem. Zanika dość szybko, bo już około 2.–3. miesiąca życia.

Odruch pełzania

Odruch pełzania polega na... pełzaniu. Gdy maluch zostanie położony na brzuszku i delikatnie podrażni się jego stopę, zaczyna poruszać się, jakby pełznął. Odruch pełzania zanika około 3. miesiąca życia.

Odruch oczu lalki

Odruch oczu lalki (określany też jako odruch lalki) polega na tym, że dziecko skręcając głowę w bok, wykonuje ruch gałek ocznych w kierunku odwrotnym.

Ten odruch zanika około 10. dnia życia u noworodka donoszonego. U wcześniaków urodzonych po 30. tygodniu życia płodowego odruch nie powinien występować od połowy 2. miesiąca życia.

STOS – symetryczny toniczny odruch szyjny

STOS to odruch potrzebny do tego, by dziecko mogło przeciwdziałać grawitacji. Zanika dopiero około 4.–6. miesiąca życia i występuje w 2 fazach:

• I faza – przygięcie głowy dziecka do klatki piersiowej wywołuje jednoczesne zgięcie kończyn górnych i wyprostowanie dolnych,
• II faza – odgięcie głowy noworodka lub niemowlęcia do tyłu wywołuje jednoczesny wyprost kończyn górnych i zgięcie dolnych.

ATOS – asymetryczny toniczny odruch szyjny

Odruch polega na tym, że obrót głowy dziecka w jedną stronę spowoduje wyprostowanie kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie oraz zgięcie kończyn po stronie przeciwnej.

ATOS rozwija się już w 18. tygodni życia płodowego, dzięki czemu dziecko w łonie matki może się poruszać i rozwija prawidłowe napięcie mięśniowe. Zanika około 6. miesiąca życia niemowlęcia.

Odruch skrzyżowanego prostowania

Odruch skrzyżowanego prostowania (znany inaczej jako odruch skrzyżowanego wyprostu) występuje wtedy, gdy lekarz jedną z nóżek dziecka delikatnie wyprostuje i podrażni podeszwę stopy. Wtedy niemowlę zgina drugą nogę w kolanie, następnie ją prostuje i stopą dotyka drażnionej, jakby chciało się obronić przed dotykiem. Odruch zanika w 2. miesiącu życia dziecka.

Odruch skręcania tułowia

Przez pierwsze pół roku życia dziecka pogłaskanie go z boku tułowia wywołuje skręcenie tułowia malucha w drażnioną stronę.

Odruchy noworodka – video

O podstawowych odruchach noworodka mówi neonatolog: