Meningokoki – szczepienie. Kiedy i czy warto zaszczepić dziecko?

Meningokoki – dlaczego są groźne dla dzieci?

Meningokoki to potoczna nazwa bakterii Neisseria meningitidis, które są bakteriami Gram ujemnymi. Nazywane są także dwoinkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci.

Bakterie te wywołują inwazyjną chorobę meningokokową – groźną chorobę przebiegającą często jako sepsa meningokokowa lub meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Sepsa meningokokowa to uogólnione zakażenie krwi bakteriami, które powoduje bardzo ciężkie objawy ze strony wielu narządów. Śmiertelność jest wysoka i wynosi do 10 proc. Większość ciężkich zakażeń meningokokowych wywołują te bakterie meningokoków, które należą do serogrup A, B, C, Y i W. W Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach Europy, większość zachorowań wywoływanych jest przez meningokoki z grup B i C, rzadziej W i Y.

Zakażenia meningokokami nie są bardzo częste, ale jeśli już się zdarzą, to najczęściej mają piorunujący przebieg. W związku z odnotowywanym stałym wzrostem zachorowań, szczepionka przeciw meningokokom zalecana jest u każdego, kto jest szczególnie narażony na zakażenie.

Zobacz też: Pneumokoki – czym są? Szczepienie na pneumokoki?

„Meningokoki – jak można się zarazić?” pytają często rodzice. Zakażenie meningokokowe przenoszą się drogą kropelkową lub na drodze bezpośredniego kontaktu – przez pocałunek, podczas kaszlu czy kichania, na drodze używania tych samych szklanek. Efektem zakażenia tymi bakteriami może być inwazyjna choroba meningokokowa.

W Polsce ryzyko zachorowania występuje sezonowo – najwięcej diagnozuje się w pierwszych miesiącach roku. Najczęściej okres wylęgania choroby trwa kilka dni, po czym dochodzi do pojawienia się typowych dla infekcji objawów meningokoków: gorączki, bólów mięśni, niekiedy wymiotów. Kolejnym etapem infekcji jest rozwój poważniejszych powikłań:

• zapalenie płuc,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie stawów,
• zapalenie szpiku kostnego,
• posocznica,
• zapalenie opon mózgowych.

W przypadku braku natychmiastowej diagnozy i wdrożenia leczenia, śmiertelność zakażeń meningokokowych sięga nawet 70 proc. Dlatego tak ważna jest profilaktyka zakażenia bakterią Neisseria meningitidis. Szczególnie ważne jest to w przypadku osób z grupy ryzyka. Kto jest najbardziej narażony na zakażenia meningokokowe i czy przeciwko meningokokom mamy szczepienia ochronne?

Przeczytaj też: Laktoferyna – czy warto podawać ją dziecku na odporność?

Szczepienie przeciwko meningokokom – dla kogo?

Szczepionka przeciw meningokokom zalecana jest dla dzieci w wieku od 2 miesięcy do 6 lat oraz młodzieży w wieku powyżej 11 lat. Zalecana, a nie obowiązkowa, to znaczy, że nie ma jej w Programie Szczepień Ochronnych. Podobnie jak szczepionka przeciwko ospie wietrznej czy kleszczowemu zapaleniu mózgu, należy do kategorii szczepień zalecanych.

W grupie ryzyka zakażenia są także dorośli przebywający stale w dużych skupiskach ludzi, np.: żołnierze, studenci, nauczyciele.

O szczepionce na meningokoki powinny także pomyśleć: osoby starsze, z osłabioną odpornością, będące nosicielami wirusa HIV, a także podróżujące w obszary endemiczne – w rejony Afryki i Arabii Saudyjskiej.

Szczepionki nie należy podawać osobom, u których występuje małopłytkowość lub inne
zaburzenia krzepliwości krwi, które stanowią przeciwwskazanie d o wstrzyknięć domięśniowych. Każdorazowo decyduje o tym jednak lekarz.

Zobacz również: Zapalenie mięśnia sercowego u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Szczepionki na meningokoki – jakie są dostępne w Polsce?

Zakażenia meningokokowe spowodowane mogą być przez kilka szczepów bakterii. W Polsce dominują serotypy B, powodujące mniej zjadliwe, pojedyncze przypadki zachorowań oraz szczepy C, które przyczyniają się do rozwoju epidemii – spowodowane przez nie infekcje mają bardziej gwałtowny przebieg.

Inne chorobotwórcze serotypy to A, Y i W135. W naszym kraju dostępne są szczepionki przeciwko serotypom C i A, a od niedawna – także B. Jakimi jeszcze innymi szczepionkami przeciwko meningokokom można się zaszczepić?

• Szczepionki polisacharydowe skuteczne są wobec szczepów: A, C, Y i W135. Zapewniają przed nimi ochronę na 3–5 lat i przeznaczone są dla dzieci powyżej 2. roku życia dziecka oraz młodzieży i dorosłych. Dziś tego typu szczepionki zalecane są głównie osobom wyjeżdżającym w rejony endemiczne.
• Szczepionki skoniugowane przeciwko szczepom: A, C. Y i W135, które w przeciwieństwie do szczepionek polisacharydowych są znacznie bardziej skuteczne. Znalazły zastosowanie jako długotrwała ochrona przez zakażeniem i sposób na zmniejszenie liczby bezobjawowych nosicieli meningokoków. Skoniugowana szczepionka przeciwko meningokokom stosowana może być u dzieci po ukończeniu 2. miesiąca życia, a także u dorosłych.

Szczepionka białkowa natomiast, skierowana przeciwko szczepom B meningokoków, może być stosowana u dzieci powyżej 2. miesiąca życia oraz starszych.

To też może Cię zainteresować: Choroba Hirschsprunga – przyczyny, objawy, leczenie

Meningokoki – kalendarz szczepień

To, kiedy i z jaką częstotliwością należy szczepić dzieci przeciw meningokokom, zależy od typu wybranej szczepionki. W przypadku tych przeciwko serotypom C, schemat szczepienia jest następujący:

• między 2. a 12. miesiącem życia dziecko powinno przyjąć dwie dawki szczepionki w odstępach 2 miesięcy;
• po ukończeniu 1. roku życia należy podać dziecku trzecią dawkę przypominającą.

Szczepionki skierowane przeciwko szczepom: A, C, Y i W135 przyjmowane są w jednej dawce. Natomiast szczepionka przeciwko szczepom B podawana jest w różnym schemacie i różnej ilości dawek, zależnych od grupy wiekowej. Oto, jak szczepić przeciwko meningokokom grypy B:

• w wieku 2–5 miesięcy – 3 dawki pierwotne w odstępach 4 tygodni i dawka przypominająca w wieku 12–23 miesięcy;
• w wieku 6–11 miesięcy – 2 dawki pierwotne w odstępach minimum 8 tygodni i dawka przypominająca minimum 8 tygodni po ostatniej dawce pierwotnej;
• w wieku 12–23 miesięcy – 2 dawki pierwotne w odstępach minimum 8 tygodni i dawka przypominająca około 12–23 miesiące po dawce pierwotnej;
• w wieku 2–10 lat – 2 dawki pierwotne w odstępach minimum 8 tygodni;
• u dzieci powyżej 11. roku życia – 2 dawki pierwotne w odstępach minimum 4 tygodni.

W przypadku, gdy mają być użyte szczepionki dwóch typów – przeciwko serotypom B i C, lekarz opracuje właściwy schemat szczepień i odpowiednie podanie szczepionki.

Zobacz również: Leżaczek bujaczek – od kiedy?

Jaka jest skuteczność szczepienia przeciw meningokokom?

Szczepionki przeciwko meningokokom u większości dzieci powodują wytworzenie odporności. U dzieci zaszczepionych przed 1. rokiem życia, konieczne jest powtórzenie szczepienia w 2. roku życia. Przyjmuje się, że u dzieci starszych oraz dorosłych odporność po szczepieniu utrzymuje się dłużej.

Skoniugowane szczepionki polisacharydowe przeciwko meningokokom grupy C, stosowane zarówno u dorosłych, jak i dzieci, zapewniają trwalszą ochronę niż szczepionki nieskoniugowane. W celu uzyskania optymalnej ochrony konieczne jest uzupełnienie szczepienia szczepionką przeciw meningokokom grupy B.

Szczepionka przeciw meningokokom – jak się przygotować?

Przed każdym szczepieniem dziecka konieczna jest wizyta lekarska. Mały pacjent zostaje podczas niej zważony i zmierzony, a także zbadany w kierunku ewentualnych infekcji. Lekarz może zapytać także o: zachowanie i samopoczucie malucha, sposób jego karmienia, obecność jakichkolwiek niepokojących objawów.

Jeśli brak jest przeciwwskazań do szczepienia – można przystąpić do szczepienia. Wybór szczepionki zależy głównie od wieku dziecka. W przypadku wcześniaków brany jest pod uwagę wiek metrykalny, a nie skorygowany.

Podczas rozmowy z lekarzem należy poinformować pediatrę o: wszystkich alergiach u dziecka, dolegliwościach, przyjmowanych lekach czy występujących w ostatnim czasie bliskich kontaktach z osobami chorymi. Dobrze jest udać się na szczepienie przeciw meningokokom, gdy dziecku nie dokucza: kaszel, katar czy jakiekolwiek inne symptomy, które wskazywać mogą na infekcję.

Po szczepieniu przez 30 minut należy pozostać z dzieckiem na terenie placówki, bacznie obserwując jego reakcje. W domu także nie należy pozostawiać dziecka bez nadzoru przez około 48 godzin. W tym okresie czasu mogą bowiem wystąpić działania niepożądane szczepionki na meningokoki.

Przeczytaj też: Powikłania po COVID-19 u dzieci

Meningokoki – szczepionka – skutki uboczne

Jak w przypadku każdej szczepionki, także szczepionka przeciwko meningokokom może wywołać skutki uboczne. Określane są jako niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Najczęściej mają delikatny przebieg i sprowadzają się do podwyższonej ciepłoty ciała oraz miejscowego obrzęku w miejscu wstrzyknięcia, zaczerwienienia i bolesności w miejscu wkłucia.

Niekiedy NOP ma bardziej gwałtowny przebieg – pojawiają się:

• omdlenia lub zaburzenia świadomości,
• drgawki,
• wysoka gorączka u dziecka (powyżej 40 stopni),
• spadek napięcia mięśni i ich zwiotczenie,
• apatia, brak kontaktu z dzieckiem, długotrwałe napady płaczu,
• zaburzenia oddychania.

Jeżeli chodzi o szczepionkę na meningokoki, powikłania należy zgłosić lekarzowi. Gdy są to łagodne objawy NOP, można poradzić sobie w nimi samemu i zgłosić je podczas kolejnej zaplanowanej wizyty lekarskiej. Natomiast te poważniejsze wymagają szybkiej konsultacji z lekarzem.