Odczyn poszczepienny – co to jest, jak wygląda, kiedy ustępuje odczyn po szczepieniu?

Co to jest NOP – niepożądany odczyn poszczepienny?

Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) to każda reakcja organizmu występująca w ciągu czterech tygodni po padaniu szczepionki. W przeważającej większości odczyn poszczepienny to przejściowe, ustępujące zaburzenie stanu zdrowia powstałe w wyniku szczepienia. Jest to efekt reakcji układu odpornościowego na składniki szczepionki.

Odczyny po szczepieniu mogą przybierać różne nasilenie, od łagodnych, ustępujących w ciągu kilku dni, do rzadko występujących, poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych zagrażających życiu. Mimo że do odczynu poszczepiennego może dojść w zasadzie po podaniu każdej szczepionki, nie może stanowić to podstawy do zaprzestania szczepień ochronnych. Udowodniono, że ryzyko zachorowania i wystąpienia powikłań danej choroby jest zdecydowanie wyższa niż ryzyko wystąpienia ciężkiego niepożądanego odczynu poszczepiennego po podaniu szczepionki.

Większość poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych, które wystąpiły u niektórych osób, to raczej skutek przypadkowego nałożenia się w czasie dwóch niezależnych od siebie zdarzeń, nie zaś odpowiedzi organizmu na podaną szczepionkę.

Jak wygląda odczyn poszczepienny u dziecka?

W zależności od rozległości procesu powikłania poszczepienne można podzielić na miejscowe i ogólne. Miejscowy odczyn po podaniu szczepionki to np. ból, obrzęk czy zaczerwienienie po szczepieniu (inaczej: rumień po szczepieniu), w miejscu wkłucia. Czasami może też dojść do powiększenia węzłów chłonnych w okolicy podania szczepionki (obrzęk po szczepieniu). Objawy te nie powinny budzić niepokoju, z reguły ustępują po kilku dniach. Ogólne objawy poszczepienne to np. drgawki czy reakcje anafilaktyczne.

Pod względem stopnia ciężkości odczyny poszczepienne dzieli się na łagodne, poważne oraz ciężkie.

Łagodne odczyny poszczepienne

Łagodne niepożądane odczyny poszczepienne to najczęściej występujące skutki uboczne po szczepieniu. Trwają z reguły od kilku godzin do kilku dni, są prawidłową reakcją organizmu na podaną szczepionkę i ustępują bez pozostawienia śladu.

Do najczęstszych objawów poszczepiennych o łagodnym charakterze zalicza się:

• zaczerwienienie w miejscu wkłucia,
• ból w miejscu wstrzyknięcia,
• miejscowy obrzęk po szczepieniu,
• złe samopoczucie czy gorączka po szczepieniu.

Objawy te, w mniejszym lub większym nasileniu, mogą wystąpić po każdej szczepionce, ustępują jednak po dość krótkim czasie.

Poważne odczyny poszczepienne

Jest to rzadko występujący odczyn po szczepieniu, o dużym nasileniu. Zalicza się tutaj np.:

• wysoka gorączka (powyżej 39,5 C) i związane z nią drgawki gorączkowe,
• obrzęk stawu w okolicy wkłucia,
• obecność krwi w kale,
• wymioty po szczepieniu.

Poważny niepożądany odczyn poszczepienny nie wymaga pobytu w szpitalu oraz nie stanowi zagrożenia życia.

Ciężki odczyn poszczepienny

Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne to odczyny, które mogą stanowić zagrożenie życia lub prowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie, w tym trwałego ubytku sprawności fizycznej lub umysłowej. Wymienić tutaj można wstrząs anafilaktyczny, trombocytopenię czy zaburzenia funkcji układu nerwowego. Ciężkie odczyny po szczepionce zdarzają się niezmiernie rzadko, i nie powinny być przyczyną odstąpienia od szczepień ochronnych, gdyż korzyści ze szczepienia zdecydowanie przewyższają to ryzyko.

Po jakich szczepieniach najczęściej występują odczyny?

Do najbardziej reaktogennych szczepionek zalicza się szczepionkę BCG oraz DTP. Szczepionka przeciw gruźlicy (BCG) prawie zawsze powoduje niepożądane objawy miejscowe. Po szczepieniu na gruźlicę początkowo w miejscu wkłucia pojawia się zaczerwieniony guzek, następnie utrzymujące się kilka tygodni stwardnienie. Przekształca się ono stopniowo w niewielkie owrzodzenie, które goi się dopiero po kilku miesiącach, nierzadko pozostawiając małą bliznę. Jest to prawidłowa reakcją organizmu na szczepionkę. Czasami dochodzi do powiększenia się węzłów chłonnych, które może trwać kilka miesięcy. Szczepienie chroni przeciwko gruźlicy prosówkowej oraz groźnemu gruźliczemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, a jego skuteczność jest duża, dlatego szczepienie noworodka najlepiej przeprowadzić w pierwszych dniach po urodzeniu.

Szczepionka DPT to skojarzona szczepionka przeciwko trzem groźnym chorobom: błonicy, krztuścowi i tężcowi. Do końca 12. miesiąca życia dziecko powinno zostać zaszczepione 3 dawkami szczepionki. Dość często zdarza się, że szczepionka ta powoduje niepożądane odczyny poszczepienne. U połowy dzieci występują one w postaci łagodnej (ból, zaczerwienienie, obrzęk po szczepieniu, podwyższenie temperatury ciała ustępujące w ciągu kilku godzin- kilku dni). Rzadziej zdarzają się poważniejsze powikłania po szczepieniu, jak wysoka gorączka (nawet ponad 40 C), obniżenie napięcia mięśniowego czy drgawki. Niemowlę po szczepieniu może być trudne do uspokojenia, rzadko (1 proc.) występuje trudny do ukojenia płacz, trwający ponad 3 godziny. Nawet poważne reakcje w przypadku tego szczepienia z reguły ustępują, nie powodując trwałych zaburzeń. Zdecydowanie mniejszy niepożądany odczyn poszczepienny powoduje nierefundowana, co prawda w Polsce, ale możliwa do zakupienia szczepionka bezkomórkowa krztuśca, zawierająca jedynie kilka oczyszczonych białek krztuśca, a nie całą jego komórkę.

Szczepionki a autyzm

Mimo możliwości wystąpienia licznych niepożądanych odczynów poszczepiennych, szczepionki są względnie bezpieczne. Ciężkie, zagrażające życiu powikłania po szczepieniu zdarzają się niezmiernie rzadko. Zastosowanie szczepień ochronnych zapobiega natomiast rozwojowi groźnych chorób oraz ich ciężkich skutków. Stąd też korzyści szczepień ochronnych wielokrotnie przewyższają ryzyko działań niepożądanych.

Niektóre ruchy antyszczepionkowe sugerują związek pomiędzy szczepieniem a autyzmem. Badania kliniczne i epidemiologiczne nie potwierdziły takiego związku. W świetle aktualnej wiedzy szczepienia nie wywołują autyzmu, a tzw. autyzm poszczepienny nie występuje.

Dotychczasowe badania naukowe wskazują również, że nie występuję żaden związek pomiędzy szczepionkami, a występowaniem stwardnienia rozsianego, alergii, zapalenia stawów czy chorób nowotworowych.