Niedobór żelaza u dziecka – przyczyny, objawy, dieta

Jakie są normy żelaza u dzieci?

Żelazo (Fe) pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. Między innymi warunkuje produkcję czerwonych krwinek, bierze udział w reakcjach odpornościowych, wpływa na prawidłową pracę mózgu czy serca. Prawidłowy poziom żelaza we krwi dziecka jest niezbędny dla jego optymalnego rozwoju.

Normy żelaza u dzieci są następujące:

• niemowlęta do 6. miesiąca życia 36–156 ug/dl,
• dzieci do 15. roku życia: 43–184 ug/dl,
• dziewczynki powyżej 15. roku życia: 37-145 ug/dl,
• chłopcy powyżej 15. roku życia: 59-158 ug/dl.

Wśród produktów bogatych w żelazo możemy wyróżnić dwie grupy – mięso i inne pokarmy. Taki podział jest najtrafniejszy ze względu na występowanie różnych form pierwiastka – żelaza hemowego i niehemowego. To pierwsze, zawarte w dużych ilościach w podrobach, wołowinie i wieprzowinie, jest łatwiej wchłaniane z jelit do krwiobiegu. W żelazo niehemowe bogate są: żółtka jaj, ciemnozielone części warzyw, buraki, kakao i produkty pełnoziarniste. Biodostępność tej formy jest jednak o wiele niższa.

Jakie są przyczyny niedoboru żelaza u dziecka?

Utrzymanie prawidłowego poziomu żelaza u maluchów bywa problematyczne. Przyczyną niedoboru żelaza u dziecka bywa niedożywienie, zarówno będące wynikiem nieprawidłowego odżywiania, jak i chorób.

Niektóre schorzenia, np. zapalenie jelit czy celiakia, mogą wpłynąć na obniżenie stopnia wchłaniania żelaza. Z kolei stany takie jak krwotok (w tym utajony) powodują często zwiększone wydalanie żelaza. Również dieta uboga w ten pierwiastek lub obfitująca w składniki hamujące jego przyswajanie może przyczynić się do wystąpienia niskiego poziomu żelaza w organizmie dziecka. Szczególnie duże ryzyko braku żelaza w organizmie w wystarczającym stężeniu występuje u wcześniaków oraz u niemowląt o niskiej masie urodzeniowej.

Ryzyko niedoboru żelaza u dziecka jest także wyższe w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z anemią w ciąży. Dzieje się tak dlatego, że dzieci gromadzą zapasy żelaza jeszcze w łonie matki, a ilość zmagazynowanego pierwiastka jest proporcjonalna do jego ilości we krwi kobiety oraz wielkości maluszka. Po urodzeniu zapotrzebowanie na żelazo u dziecka zwiększa się w drugim półroczu życia. Maluch wyczerpuje wtedy zapasy z okresu płodowego, a wciąż bardzo szybko rośnie.

Pokarm naturalny zawiera niewiele tego cennego składnika mineralnego. Na szczęście jest to również czas rozszerzania diety niemowlęcia, co daje możliwość wprowadzenia produktów z żelazem. Warto zatem pamiętać, że powodem niedoboru żelaza u niemowlaka może być przedłużanie okresu wyłącznego karmienia piersią, które wiąże się z ryzykiem anemii u dziecka.

Drugim etapem życia obarczonym dużym ryzykiem wystąpienia niedoborów makro- i mikroelementów, także żelaza, jest okres intensywnego wzrastania w wieku nastoletnim.

Anemia – dieta a brak żelaza w organizmie

Jakie są przyczyny niedokrwistości u dziecka? Za niskie stężenie żelaza we krwi, podobnie jak anemia u dorosłych, może rozwijać się w odpowiedzi na stosowanie diety ubogiej w żelazo.

Żelazo poniżej normy u dziecka to często efekt zbyt małego spożycie mięsa, które zawiera duże ilości żelaza hemowego. Jest ono łatwiej przyswajalne, a ponadto za sprawą tak zwanego „czynnika mięsnego” usprawnia wchłanianie żelaza niehemowego zawartego w innych produktach.

Kiedy dziecko ma za niski poziom żelaza, winne może być również jedzenie dużych ilości produktów powszechnie uznawanych za bogate w żelazo, które naturalnie zawierają także składniki hamujące jego wchłanianie. Są to: szczawiany (w szpinaku, kakao, buraku) oraz błonnik i fityniany (w produktach zbożowych). Związki te są niezbędne roślinom do budowy ścian komórkowych lub magazynowania pierwiastków, a spożywane przez ludzi bardzo silnie wiążą np. żelazo, przez co blokują jego absorpcję przez kosmki jelitowe.

Popijanie posiłków mocnym naparem z herbaty lub kakao, które także zawierają związki zmniejszające wchłanianie żelaza, także sprzyja jego niedoborom. Podobnie jak spożywanie dużych ilości produktów bogatych w wapń i cynk, miedź, a ubogich w witaminę C.

W niedoborze żelaza oraz w anemii pierwsza pomoc dietetyczna powinna polegać na korekcie wyżej wymienionych błędów, co w dużym uproszczeniu polega na:

• zwiększeniu ilości produktów odzwierzęcych w diecie,
• zachowaniu umiaru w spożyciu produktów przeciwwskazanych,
• zachowaniu równowagi mikroelementów,
• dodawaniu produktów mięsnych oraz bogatych w witaminę C (usprawniającą wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego) do posiłków zawierających żelazo, zwłaszcza to pochodzące z roślin.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy niedoboru żelaza u dziecka

Niedobór żelaza to najczęstsza przyczyna niedokrwistości mikrocytarnej niedobarwliwej wśród dzieci. Na początku spadków stężenia tego pierwiastka anemia nie występuje, ponieważ zużywane są zapasy organizmu. Taki stan raczej nie wywołuje jeszcze objawów, ciężko go wykryć podczas badania poziomu żelaza we krwi.

Pierwsze stadia niedoboru żelaza można zdiagnozować bardziej zaawansowanymi badaniami krwi. Kiedy skończą się zapasy, zaczynamy korzystać z pierwiastka zawartego w hemoglobinie. Zmniejsza się więc jej stężenie, a co za tym idzie, objętość i wielkość erytrocytów. Objawy anemii u dzieci mają różne nasilenie, nierzadko pojawiają się dopiero, gdy stężenie hemoglobiny wynosi 9g/dl (norma dla dzieci to, w zależności od wieku, powyżej 11-12 g/dl).

Do objawów niedoboru żelaza w anemii nalezą:

• ogólne osłabienie,
• zmęczenie, męczliwość,
• zaburzenia koncentracji, uwagi,
• problemy z nauką,
• zmniejszenie apetytu,
• zaburzenia wzrostu,
• zadyszka podczas wysiłku fizycznego,
• wzrost tętna.

Objawy niedokrwistości z braku żelaza są niespecyficzne, co znaczy, że występują także przy innych schorzeniach czy niedoborach pokarmowych. Dlatego jeśli podejrzewamy, że dziecko ma niedobór żelaza, należy udać się do lekarza w celach diagnostycznych.

Produkty bogate w żelazo – leczenie anemii u dziecka

Leczenie niedoboru żelaza u dziecka można prowadzić przy udziale dostępnych a aptekach preparatów. Żelazo w tabletkach jest dostępne bez recepty, jednak podawanie go dziecku najlepiej skonsultować z lekarzem.

Leczenie niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza o wiele korzystniej jest oprzeć u dziecka na zmianie diety. Rozpoczynając rozszerzanie diety niemowlęcia starajmy się wybierać kaszki i kleiki wzbogacane tym pierwiastkiem. Do zupek można dodać odrobinę żółtka lub wołowiny. Później mięso należy podawać co najmniej raz dziennie. Powinien być to: indyk, królik, kurczak, chuda wieprzowina i wołowina, a dwa razy w tygodniu ryby.

Maluchy mogą też jeść około 3–4 jajka tygodniowo. Podroby można podawać dopiero po 12. m.ż., jednak nie częściej niż raz w tygodniu. Aby uzupełnić żelazo u dzieci, warto zwiększyć spożycie warzyw i owoców, będących źródłem witaminy C, która znacznie poprawia wchłanianie żelaza, zwłaszcza niehemowego. Dzieje się tak dlatego, że żelazo przed wniknięciem do komórek śluzówki jelit, musi zostać zredukowane do odpowiedniej formy – witamina C to umożliwia.

W diecie bogatej w żelazo po pierwszym roku życia dziecka mogą znaleźć się produkty pełnoziarniste, w tym kasze jaglana i gryczana, będące doskonałym źródłem żelaza. Ze względu na dużą zawartość błonnika oraz fitynianów trzeba jednak uważać, aby nie było ich w jadłospisie malucha zbyt dużo. Chcąc stworzyć kwaśne środowisko, które wpływa pozytywnie na wchłanianie żelaza, warto dodawać kiszonki, jogurty i kefir.

Ograniczenia dotyczą też napojów – mocny napar z czarnej herbaty zamieńmy na słabszy z zielonej lub białej, przygotowując kakao użyjmy nieco mniej proszku, jeśli dziecko potrzebuje ugasić pragnienie, podajmy mu wodę. Dobrze, jeśli porcja soku będzie wyciskana ze świeżych owoców, takich jak cytrusy, truskawki, jagody, maliny czy kiwi.