Wysypka na twarzy i ciele u dziecka

Rozmowa z pediatrą Andrzejem Mierzeckim z CM Enel-Med

- Zanim zaczniemy przyglądać się kolorom, kształtom i fakturom wysypek, zadam pytanie, które zwykle jako pierwsze zadaje sobie mama, widząc krostki na ciele dziecka: „Czy jechać do lekarza? A jeśli tak, to jak szybko?”

- Zwykle z wizytą u lekarza można poczekać kilka lub kilkanaście godzin. Są jednak trzy rodzaje wysypek, w których konieczny jest natychmiastowy kontakt z lekarzem. Pierwsza to wysypka wybroczynowa. Ona może pojawić się u dziecka w każdym wieku i na szczęście jest łatwa do rozpoznania. Wystarczy uciskać ją palcem przez 5 sekund i potem sprawdzić, czy zbladła na chwilę, czy pozostała czerwona. Wszystkie wysypki, poza tą jedną, po zwolnieniu ucisku pozostają przez chwilę jasne, bledną. Tylko wysypka wybroczynowa robi się bardziej czerwona. Widzimy więc ciemną plamę, wokół której skóra jest jaśniejsza. Taki objaw oznacza, że pękło naczynie i wydostała się krew. Świadczy o bardzo groźnej chorobie, jaką jest sepsa. Konieczny jest natychmiastowy kontakt z pogotowiem i kompleksowe leczenie szpitalne. Liczą się minuty.

- A pozostałe dwie wysypki?

- Jedna to ta, w której wysypka nazywana pokrzywką obejmuje co najmniej 1/3 ciała dziecka. Druga to pokrzywka, której towarzyszy obrzęk twarzy, a zwłaszcza górnej wargi - on może być zwiastunem obrzęku krtani i prowadzić do niedrożności dróg oddechowych. Na szczęście do obu pokrzywek nie trzeba wzywać pogotowia, wystarczy pojechać do ambulatorium, w którym lekarz może podać odpowiednie środki, najczęściej adrenalinę lub zastrzyk sterydowy.

- Skąd mama ma wiedzieć, że to co widzi, to pokrzywka?

- Wystarczy, że zada sobie pytanie, czy dziecko wygląda tak, jakby uderzono je pokrzywą. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, mamy do czynienia z pokrzywką.

- Co może wywołać pokrzywkę?

- Najczęściej alergia kontaktowa lub pokarmowa albo jad, np. pokrzywy. Rzadziej zimno, ciepło lub zarysowanie skóry. W tym ostatnim przypadku mówimy o pokrzywce dermograficznej.

- Pokrzywka to pierwsza wysypka, jaka pojawia się na ciele dziecka?

-Nie. Pierwsze wysypki to zwykle trądzik niemowlęcy i wysypka łojotokowa. Obie występują na twarzy u maleńkich dzieci, także noworodków, są niegroźne, nie wywołują dyskomfortu u maluchów i nie wymagają leczenia ani specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Trądzik niemowlęcy to wyraźne grudki z czopami, które przypominają wypryski charakterystyczne dla okresu dojrzewania. Na początku są blade, ale jeśli nie zostaną umyte, zwykle robią się czerwone i mogą nawet przekształcić się w małe ropniaczki. Wystarczy jednak przemyć buzię, by się otworzyły i doszło do samowyleczenia.

Przeczytaj też: Trzydniówka – co to za choroba?

Niepokoju nie powinna też budzić wysypka łojotokowa. Ma postać żółtej skorupy i występuje głównie w okolicach ciemienia. Ja boleję nad tym, że wiele szkół rodzenia poleca w tym przypadku, mycie buzi płatkami do demakijażu. Lepiej jest użyć myjki zrobionej z tetry - jest trochę bardziej szorstka i umożliwia zdjęcie zarówno łuski z wytworzonym łojem, jak i martwego naskórka, zatykającego ujście gruczołów łojowych. Nie chodzi o szorowanie buzi, tylko delikatne jej przetarcie. Wiele razy obserwowałem szybką poprawę u dzieci, których mamy zastosowały tę metodę. W ciągu kilku dni buzie maluchów robiły się gładkie, brzoskwiniowe.

- Czy potem trzeba czymś smarować buzię?

- Nie. Zdrowa skóra wytwarza substancję ochronną, którą my niestety zwykle zmywamy i nakładamy jakiś kosmetyk. Tymczasem lepiej postawić na tę naturalną ochronę.

- A jeśli skóra dziecka jest bardzo sucha?

- To co innego – wtedy oczywiście trzeba zastosować środki nawilżające. Ale jeśli pojawia się taka konieczność to zwykle mamy do czynienia z atopowym zapaleniem skóry . Ono zresztą często jest mylone z trądzikiem niemowlęcym.

- Jak je odróżnić?

- Trądzik niemowlęcy nie występuje po 1. roku życia, a AZS może pojawić się i u niemowląt, i u starszych dzieci. Wysypka wywołana atopowym zapaleniem skóry zaczyna się zwykle na buzi, w miejscach gdzie mężczyźni zapuszczają bokobrody, a potem dopiero może zejść na policzki, klatkę piersiową i kończyny. Często umiejscawia się w zgięciach łokciowych i podkolanowych. W zasadzie jednak może pojawić się niemal na całym ciele, natomiast trądzik występuje na buzi. Dla AZS charakterystyczne jest też to, że zmiany są rozległe i plackowate. Częste jest też pękanie skóry – jeśli je zauważymy, możemy wykluczyć trądzik.

- Jak leczy się AZS?

- Niestety jest to dość trudne. Przede wszystkim, ponieważ jest ono związane z alergią, trzeba znaleźć czynnik alergizujący. Tyle że u małych dzieci testy skórne, czy te z krwi, są mało przydatne, dlatego opieramy się głównie na obserwacji, wywiadzie i wiedzy o tym, co w danej grupie wiekowej najczęściej wywołuje alergie. Potem eliminujemy podejrzany czynnik, np. jakiś składnik diety dziecka, i sprawdzamy, czy pomogło. Oczywiście cały czas musimy odpowiednio pielęgnować skórę dziecka – konieczne jest stosowanie specjalnych środków do mycia i nawilżania.

- A jak wyglądają wysypki towarzyszące chorobom zakaźnym, np. zmiany ospowe?

- U dziecka chorego na ospę najpierw zobaczymy grudki, które zmienią się w pęcherzyki, potem na środku stworzą się guzikowate zagłębienia, a na końcu wszystko zaschnie. Zwykle po pewnym czasie na ciele malca będzie widać wiele zmian ospowych na różnym etapie rozwoju. Na początku choroby, kiedy jest ich tylko kilka, może być trudno stwierdzić, z jaką chorobą mamy do czynienia.

- Z czym można pomylić ospę?

- Głównie z chorobą bostońską lub mięczakiem zakaźnym. Nawet lekarz musi dokładanie obejrzeć dziecko, by móc określić, z którą chorobą mamy do czynienia. Rozpoznanie ułatwia jednak lokalizacja wysypki. Ta, towarzysząca ospie wietrznej może występować prawie na całym ciele – głowie, brzuchu, jamie ustnej, w okolicach intymnych i wokół oczu. Nie pojawia się jednak na dłoniach i stopach, czyli właśnie tam, gdzie występuje „bostonka”. Żeby jednak móc stwierdzić, która to choroba, krostek musi być kilka. Jeśli więc wieczorem zauważymy jedną czy dwie, z wizytą u lekarza spokojnie możemy poczekać do rana.

- Ale odwiedzić go trzeba?

- Tak, bo ospa w każdym wieku może mieć ciężki przebieg, czasem wysypka obejmuje dużą powierzchnię ciała albo dochodzi do nadkażenia zmian, a nawet do zapalenia móżdżku lub mózgu. Niekiedy podajemy lek przeciwwirusowy – im szybciej to zrobimy, tym krótszy i mniej intensywny będzie przebieg choroby. Niestety lekarstwo nie chroni przed powikłaniami, dlatego najlepsze co można zrobić, to zaszczepić dzieci przeciwko ospie.

- Tymczasem wzrasta liczba rodziców, którzy nie szczepią dzieci. Mówi się, że z tego powodu wróciła odra . Jej również towarzyszy wysypka. Jak mama ma rozpoznać zmiany wywołane odrą?

- Pewnie nie będzie musiała tego robić, bo zanim zobaczy wysypkę, trafi z dzieckiem do lekarza, zaniepokojona innymi objawami choroby np. wysoką gorączką, wyciekiem śluzowym z nosa, powiększonymi węzłami chłonnymi czy zapaleniem spojówek. One w połączeniu z informacją, że dziecko nie było szczepione, a miało kontakt z osobą chorą na odrę, pozwolą rozpoznać tę chorobę. Dopiero później pojawią się charakterystyczne żywoczerwone, zlewające się, okrągłe i wypukłe zmiany. Najpierw zobaczymy je na twarzy, dziecko będzie wyglądać jak spoliczkowane, a potem krostki zaczną schodzić niżej.

- Czy są inne choroby, przy których wysypka też pojawia się dopiero pod koniec choroby?

- Tak, jedna z nich to rumień nagły, na który chorują dzieci pomiędzy szóstym miesiącem a piątym rokiem życia. Nazywa się go też trzydniówką, bo zaczyna się trwającą trzy doby, bardzo wysoką nawet 40-stopniową gorączką. Kończy plamistą wysypką na całym ciele. Także przy szkarlatynie wysypka pojawia się później, w drugim-trzecim dniu choroby, a najpierw jest gorączka i zapalenie gardła, często mylnie rozpoznawane jako angina.

- A jak wygląda wysypka towarzysząca szkarlatynie ?

- Zmiany są bardzo drobne, ciało wygląda tak, jakby ktoś uderzał w nie ostrą szczotką, a skóra jest szorstka jak tarka. Wysypka może być na całym ciele, ale, co charakterystyczne - nie nad górną wargą. Podobna wysypka pojawia się przy zespole Kawasaki, który, w przeciwieństwie do szkarlatyny, nie daje się leczyć antybiotykami. Na szczęście to ostatnie schorzenie występuje rzadko.

- Jakim jeszcze chorobom może towarzyszyć wysypka?

- Rumieniowi Gilberta i rumieniowi wywołanemu przez boreliozę. Ten pierwszy przypomina girlandę, zmiany najpierw są grudkowate, a potem zaczynają się łuszczyć od środka. Występują w wielu miejscach na ciele, mogą pojawiać się i znikać. Rumień Gilberta nie wymaga leczenia w przeciwieństwie do rumienia wywołanego przez boreliozę. Ten drugi pojawia się najpierw w miejscu, w którym dziecko ugryzł kleszcz, a potem rozchodzi się dookoła tworząc wzór podobny do tarczy strzelniczej.

- Czy te wszystkie wysypki trzeba czymś smarować, żeby ulżyć dziecku?

- Tylko tę towarzyszącą atopowemu zapaleniu skóry. W przypadku tej choroby stosuje się emolienty, a czasem także maści sterydowe. Innych wysypek nie smarujemy. Według najnowszych wytycznych nie wymagają tego nawet zmiany towarzyszące ospie wietrznej. Oczywiście są wyjątki, ale o tym decyduje lekarz, dlatego z pewnością każdą wysypkę warto mu pokazać.

Czytaj też: 10 sposobów na wzmocnienie odoroności u dziecka