Pneumokoki – czym są? Szczepienie na pneumokoki

Czym są pneumokoki?

Na początek trochę statystyki. Pneumokoki (lub inaczej dwoinki zapalenia płuc i Streptococus pneumoniae) to bakterie Gram-dodatnie, posiadające zdolność do wytwarzania polisacharydowej otoczki i zamieszkujące nosogardziele swoich nosicieli. Uważa się, że ponad 60 procent dzieci w wieku przedszkolnym miało z nimi kontakt. U garstki z nich bakterie wywołały choroby, u większości wykorzystują jedynie śluzówkę, by przemieszczać się dalej. Bezobjawowi nosiciele zazwyczaj nie chorują, mogą niestety nieświadomie przekazywać bakterie komuś innemu, komuś z obniżoną sprawnością układu immunologicznego, kto nie będzie miał tyle szczęścia i może ciężko zachorować.

Na groźne zakażenia pneumokokami szczególnie narażone są:

• dzieci do drugiego roku życia,
• wcześniaki,
• osoby starsze,
• osoby z zaburzeniami odporności,
• osoby z przewlekłymi chorobami układu oddechowego,
• pacjenci onkologiczni,
• pacjenci po przeszczepach poddawani immunosupresji.

Pneumokoki pod mikroskopem wyglądają jak dwa ziarenka pieprzu, złączone ze sobą. Są dość rozpowszechnione w środowisku. Na choroby wywołane przez pneumokoki chorują tylko ludzie, nie można się nimi zarazić od zwierząt. Nie trzeba jakiś szczególnych zachowań, aby je złapać. Chory lub nosiciel bakterii może zarażać innych podczas kichania, kaszlu, pocałunków, picia z jednego kubka czy używania tej samej łyżeczki.

Przeczytaj też: Szczepienia na COVID-19 dzieci – czy to bezpieczne?

Groźne zakażenia pneumokokami – jakie choroby mogą wywoływać pneumokoki?

Obecnie na świecie zostało już zidentyfikowanych ponad 90 różnych odmian pneumokoków, z czego mniej niż dwadzieścia jest potencjalnie niebezpiecznych dla zdrowia, a nawet życia ludzi. Mogą wywoływać zakażenia inwazyjne, jak:

• zapalenie ucha środkowego – pneumokoki są odpowiedzialne za około 40% przypadków tej choroby. Dziecko gorączkuje, nie chce jeść, wyraźnie cierpi. Zapalenie ucha jest bardzo bolesne i może prowadzić do powikłań.
• zapalenie spojówek;
• zapalenie zatok – objawia się bólami głowy i przewlekłym katarem. Dziecko mówi przez nos. Zapalenie zatok dotyka częściej przedszkolaków;
• zapalenie gardła (uogólnione zapalenia górnych dróg oddechowych);
• zapalenie stawów;
• zapalenie wsierdzia;
• zapalenie kości;
• zapalenie płuc – nawet jeśli początkowo wywołują je wirusy, pneumokoki często szybko do nich dołączają. Są odpowiedzialne aż za 80% wszystkich bakteryjnych zapaleń płuc u dzieci, zwłaszcza do 5. roku życia! Choroba zaczyna się zwykle nagle wysoką gorączką, kaszlem i przyspieszonym oddechem z dusznością;

Sprawdź też: Czy można zauroczyć dziecko?

• bakteriemia – jedynym objawem obecności bakterii we krwi może być gorączka. Zwykle organizmowi udaje się ją zwalczyć, ale w niesprzyjających okolicznościach może rozwinąć się posocznica, zapalenie płuc, stawów lub opon mózgowo-rdzeniowych;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – pneumokoki są jedną z trzech najczęstszych przyczyn bakteryjnego zapalenia opon. To ciężka choroba. Dziecko jest w złym stanie, ma wysoką gorączkę, ból głowy, wymioty, objawy oponowe (nie można przygiąć główki dziecka do klatki piersiowej, bo kark jest sztywny), jest apatyczne i nienaturalnie senne, czasem nieprzytomne. Niemowlęciu uwypukla się i tętni ciemiączko. Choroba spada na malca jak grom z jasnego nieba, choć początkowo może przypominać zwykłe przeziębienie. Konieczny jest pobyt w szpitalu. Choroba może mieć tragiczny finał. Nierzadkie są także powikłania, np. zaburzenia słuchu, niedowłady, wodogłowie;
• posocznica (inaczej nazywana sepsą) – to uogólnione zakażenie organizmu. Objawy posocznicy mogą być różnorodne, szybko postępują i stan dziecka gwałtownie się pogarsza. Pacjent ma wysoką temperaturę, bardzo źle się czuje, jest pobudzony, płaczliwy lub apatyczny i senny, szybko oddycha. Mogą dołączyć się drgawki i wybroczyny na skórze, czyli czerwone plamy, które nie znikają pod wpływem ucisku. Stan dziecka jest ciężki. Musi być leczone w szpitalu. Choroba czasem kończy się tragicznie;
• stan inwazyjnej choroby pneumokokowej.

Zobacz również: Czy dziecko może jeść parówki?

Szczególnie te cztery ostatnie choroby zbierają śmiertelne żniwo – z powodu zakażeń pneumokokowych umiera co roku na świecie blisko półtora miliona osób, a dane medyczne wskazują, że zakażenia pneumokokowe należą do jednej z głównych przyczyn zachorowalności i umieralności wśród dzieci.

Gdyby na tym zakończyć, brzmiałoby to nader groźnie, na szczęście medycyna nie stoi w miejscu i mamy tarczę obronną przeciw pneumokokom, jaką są szczepienia. Skuteczność szczepień ochronnych wykorzystywanych w profilaktyce zakażeń wywoływanych tymi patogenami jest bardzo wysoka, dlatego też w 2017 roku decyzją Ministra Zdrowia, Pro­gram Szcze­pień Ochronnych w Pol­sce (PSO), zwa­ny po­tocz­nie ka­len­da­rzem szcze­pień obowiązkowych, poszerzył się o te konkretne szczepienia skierowane przeciwko pneumokokom.

To też może Cię zainteresować: Szczepienie na meningokoki

Jakie mogą być objawy zakażenia pneumokokami?

Ponieważ pneumokoki żyją najczęściej w śluzówce nosa oraz gardła nosiciela, do zarażenia dochodzi drogą kropelkową, dzięki kontaktowi z wydzieliną z dróg oddechowych osoby zakażonej. Choroba najczęściej zaczyna się jak zwykła infekcja górnych dróg oddechowych (często poprzedza ją zwykłe wirusowe przeziębienie lub grypa). Typowe objawy to:

• kaszel,
• ból gardła,
• katar,
• podwyższona temperatura,
• dreszcze,
• ogólne osłabienie,
• brak apetytu.

O ile na tych podstawowych symptomach choroba dziecka się zatrzyma, wystarczy jedynie leczenie objawowe. Kiedy zaatakowane zostają opony mózgowo-rdzeniowe, obraz kliniczny wygląda zgoła inaczej:

• silne bóle głowy,
• bardzo wysoka temperatura,
• sztywnienie karku,
• światłowstręt,
• nudności,
• wymioty.

To też może Cię zainteresować: Jak przygotować syrop z pigwy dla dziecka?

Zarówno stan wskazujący na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, jak i na początki zakażenia uogólnionego (bardzo wysoka temperatura trudno reagująca na leki przeciwgorączkowe, apatia, zaburzenia świadomości, brak kontaktu) – wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej. W przypadku podejrzenia inwazyjnej choroby pneumokokowej konieczne jest jak najszybsze dożylne podanie antybiotyku, który może uratować życie dziecka i nie dopuścić do rozwinięcia się najcięższej postaci, czyli sepsy.

Pneumokokowe zapalenie płuc z bakteriemią leczone jest w szpitalu, jednak aby poprawnie zdiagnozować patogen, należy wykonać badanie bakteriologiczne oznaczające antygen w płynie mózgowo-rdzeniowym, krwi lub moczu. Można także w warunkach laboratoryjnych spróbować wyhodować bakterie z pobranego materiału, np. z plwociny, jednak nie jest to najszybsza metoda.

Zobacz też: Szczepionka na rotawirusy

Czy warto zaszczepić dziecko przeciwko pneumokokom?

Z pneumokokami nie ma żartów. Mogą być śmiertelnie niebezpieczne i w kilka chwil zmienić aktywne, wesołe dziecko w ciężko chorego pacjenta oddziału intensywnej terapii. Wszystkie dzieci urodzone po 2017 roku obowiązkowo przyjmują szczepionkę ochronną przeciwko tym patogenom, jednak jeżeli starsze dzieci (lub po prostu osoby dorosłe) nie przyjęły dotąd żadnej dawki, warto rozważyć jej podanie.

Obecnie funkcjonują dwa rodzaje szczepionek przeciwko bakteriom Streptococcus pneumoniae:

• szczepionki skoniungowane – stosowane u dzieci po 6. tygodniu życia i wszystkich pozostałych osób, różniące się jedynie ilością podanych dawek w zależności od wieku szczepionej osoby;
• szczepionki polisacharydowe – stosowane u dzieci po ukończonym drugim roku życia oraz wszystkich pozostałych osób, szczególnie zalecane dla starszych pacjentów oraz tych, u których występuje obniżona odporność organizmu.

Obydwa rodzaje szczepionek są bezpieczne i dobrze tolerowane. Standardowo, mogą po ich podaniu wystąpić łagodne odczyny poszczepienne w postaci podwyższonej temperatury, zaczerwienienia, lekkiego obrzęku lub bólu w miejscu wstrzyknięcia. Nie są to jednak groźne NOP-y, a szczepienia ochronne mogą uratować nie tylko zdrowie, ale i życie dziecka.