Motoryka mała – charakterystyka, przykłady ćwiczeń, zaburzenia

Motoryka mała – co to jest?

Motoryka mała, jak już wspomniano wcześniej, jest to sprawność dłoni oraz palców dziecka. Wiąże się ona ze znacznie bardziej precyzyjnymi ruchami, niż w przypadku motoryki dużej, które jednak nie byłyby bez niej możliwe. Prawidłowe działanie motoryki małej jest bowiem ściśle związane z prawidłową budową oraz czynnościami układu ruchu, a także układu nerwowego. Mówiąc o motoryce małej mamy na myśli wszelkie czynności wykonywane przy użyciu rąk, dłoni, palców. Zdolność wykonywania różnego rodzaju czynności, często bardzo precyzyjnych, nie jest umiejętnością wrodzoną. Kształtuje się ona i doskonali już od pierwszych dni życia. Im szybciej zaczniemy stymulowanie, kształtowanie oraz doskonalenie motoryki małej, tym lepiej dla dziecka i jego rozwoju motorycznego.

Zobacz też: Motoryka duża – co to jest?

Motoryka mała – od czego się zaczyna?

Proces kształcenia oraz doskonalenie motoryki małej zaczyna się już od pierwszych miesięcy życia. Kilkutygodniowe niemowlę zaczyna zauważać swoje ręce i uczy się kontroli nad nimi, na przykład starając się dotknąć wiszącą nad nim zabawkę. Następnie zaczyna tę zabawkę łapać, początkowo zwykle jest to chwyt nieświadomy, losowy, dopiero z czasem działania te zaczynają być w pełni kontrolowane. Niemowlę celnie łapie zabawki, zaczyna nimi potrząsać, celuje nimi do buzi. Nieco starsze, już siedzące niemowlaki próbują układać klocki jeden na drugim, jednak na tym etapie najwięcej przyjemności mają z rozburzania wszelkich budowli. Około 1. roku życia dziecko potrafi już samodzielnie trzymać łyżkę i wkładać ją celnie do buzi, buduje wieżę z 2-3 klocków i potrafi wkładać małe elementy do pudełka.

Przeczytaj również: Jakie zabawy z rocznym dzieckiem?

Rozwój motoryki małej u niemowlaka

Noworodek

Przez pierwsze dni po urodzeniu, w 1. miesiącu życia dziecka dzieci trzymają zgięte ręce blisko ciała, dłonie mają zwykle zaciśnięte, a ruchy nieskoordynowane – jeśli trafią piąstką do buzi, to tylko przypadkiem. Kiedy dotkniesz środka dłoni malucha, ta od razu zaciśnie się na twoim palcu. Nie jest to jednak celowe działanie dziecka, tylko tzw. odruch chwytny, który w kolejnych miesiącach będzie powoli zanikał. Teraz jednak jest bardzo silny. Dziecko potrafi tak mocno trzymać się rękami dwóch podanych mu palców, że można je w ten sposób unieść (nie próbuj jednak tego sprawdzać).

Posłuchaj, jakie jeszcze odruchy ma noworodek:

2. miesiąc życia dziecka

W drugim miesiącu życia maluch będzie podejmować próby trafienia dłonią w zabawkę czy do buzi i dość często będzie mu się to udawać.

Jego działania będą jednak asymetryczne, czyli nie będzie jeszcze w stanie zrobić czegoś dwiema rękami jednocześnie, tylko zawsze jedną – tą, w kierunku której skieruje swój wzrok.

3. miesiąc życia dziecka

W tym miesiącu ręce malucha są już bardzo aktywne – dziecko coraz częściej próbuje zbliżyć jedną rękę do drugiej i zrobić coś dwiema dłońmi naraz.

Wyciąga ramiona do rodziców i zabawek, próbuje chwycić je albo w nie uderzyć, ale kiedy dostanie do ręki np. grzechotkę, nie jest jeszcze w stanie jej utrzymać.

4. – 5. miesiąc życia dziecka

W tym wieku zamiast odruchu chwytnego, dziecko powinno mieć już umiejętność złapania zabawki chwytem prostym, nazywanym też czasem „małpim”, który polega na złapaniu przedmiotu czterema palcami i środkiem dłoni ale bez użycia kciuka.

To czas, kiedy maluchy lubią korzystać ze swoich rączek i chętnie chwytają wszystko, co jest w zasięgu ich wzroku. Potrafią już dłużej przytrzymać coś w dłoniach (obu naraz, dwa przedmioty w dwóch rękach to wciąż dla nich za dużo).

6. miesiąc życia dziecka

Dłonie, a zwłaszcza paluszki, to dla półrocznego dziecka fascynujące „narzędzia”. Malec chętnie nimi przebiera, niekoniecznie w jakimś konkretnym celu. Potrafi przekładać zabawkę z ręki do ręki i obracać nią na wszystkie strony, by lepiej ją zbadać. Umie też trzymać po jednym klocku w każdej ręce. Lubi dotykać różnych materiałów i badać dłońmi nowe kształty.

7.-8. miesiąc życia dziecka

Niemowlę uczy się chwytu nożycowego, czyli zaczyna do reszty palców dodawać kciuk. Dzięki temu może być już bardziej precyzyjny w działaniu i np. łapać nieduże przedmioty kciukiem i bokiem zgiętego palca wskazującego, może też zacząć naukę jedzenia łyżką i wkładać do buzi chrupki czy inne małe przekąski.

Dzieci na tym etapie rozwoju lubią wszelkie „zabawy paluszkowe”, chętnie naśladują gesty rodziców i klaszczą. Z zapałem też badają wytrzymałość różnych przedmiotów, potrząsając, stukając i rzucając nimi.

9. – 12. miesiąc życia dziecka

Mniej więcej w 9. miesiącu życia maluchy zaczynają bardziej wykorzystywać kciuk. Najpierw razem z pomocą drugiego i trzeciego palca łapią nim drobne przedmioty, potem przechodzą na chwyt pęsetowy, w którym bierze udział kciuk i palec wskazujący. Z każdym tygodniem maluchy są bardziej precyzyjne – najpierw łapią przedmioty pomiędzy opuszki, a potem czubki palców.

Potrafią włożyć już jeden przedmiot w drugi i chętnie to robią. Dlatego świetną zabawką są dla nich w tym okresie wszelkie sortery. Niestety pchają też swoje paluszki w każdy otwór, jaki zobaczą. Dlatego mieszkanie musi być świetnie zabezpieczone.

Jak wspierać rozwój motoryki małej u niemowlaka?

Okres niemowlęcy to pierwszy etap rozwoju i kształtowania się motoryki małej. Już na tym etapie powinniśmy zapewnić dziecku jak najwięcej bodźców stymulujących motorykę małą. W jaki sposób możemy to zrobić? Po pierwsze, umożliwiać maleństwu dotykanie różnych struktur i materiałów – pobudzi to jego zmysły, co wpłynie również pozytywnie na integrację sensoryczną, niezwykle istotną w rozwoju motorycznym, emocjonalnym oraz intelektualnym dziecka.

Zobacz też: Na czym polega chwyt pęsetkowy u dziecka?

Oferta zabawek niemowlęcych jest tak duża, że z łatwością znajdziemy bezpieczne zabawki, z pomocą których maluch będzie mógł ćwiczyć swoje małe rączki. Nieduże grzechotki, gryzaki silikonowe czy drewniane, wszelkie szeleszczące książeczki, zawieszki do wózka czy łóżeczka, to idealne propozycje dla najmłodszych dzieci. Oczywiście nie możemy zapominać o podstawowym placu zabaw, doskonałym do trenowania zarówno motoryki małej, jak i motoryki dużej, którym są różnego rodzaju maty edukacyjne. Kolorowe zawieszki, grzechotki, grające elementy umieszczone w różnych miejscach maty wspaniale stymulują niemowlę do ruchu, obrotów, sięgania oraz chwytania.

Przeczytaj też: Jak nauczyć dziecko wiązania butów?

Nieco starszym niemowlakom możemy zaproponować drewniane klocki, małe jeździki, piłkę, piłeczki czy klocki sensoryczne, gumowy młotek, drewniane przebijaki, sortery kształtów, kolorowe labirynty z klockami, różnego rodzaju instrumenty, a także wszelkie zabawki interaktywne – które po wciśnięciu guzika, czy otworzeniu okienka wydają dźwięki. Wszystkie tego typu zabawki stymulują zmysły dziecka, co jest niezbędne do prawidłowego rozwoju, w tym rozwój motoryki małej.

To też może Cię zainteresować: Czy chodzik naprawdę uczy chodzić?

Motoryka dłoni i palców u przedszkolaka

Jeżeli chodzi o nieco starsze dzieci, w wieku przedszkolnym to na tym etapie możemy mówić już o doskonaleniu motoryki małej oraz o kształtowaniu zdolności grafomotorycznych. Dla dzieci rozpoczynających przedszkole, czyli około 3. roku życia doskonałym treningiem motoryki małej będą wszelkie zabawy kreatywne: lepienie z plasteliny, ciastoliny, gliny czy modeliny; rysowanie kredkami, flamastrami, malowanie farbami, wyklejanie, wycinanie, przewlekanie i budowanie z klocków – to wszystko zabawy, które nie tylko sprawią dzieciom mnóstwo frajdy, ale też świetnie będą rozwijały zdolności motoryczne rąk i palców.

Sprawdź również: 1. urodziny dziecka – organizacja przyjęcia

Zabawki dla przedszkolaków wspierające motorykę małą

Wśród zabawek dedykowanych dzieciom od 3. roku życia znajdziemy mnóstwo ciekawych, kreatywnych opcji, które pomogą doskonalić umiejętności manipulacyjne małych rączek. Podstawa to oczywiście wszelkiego rodzaju puzzle. Nie tylko świetnie wspierają motorykę małą, ale równocześnie uczą spostrzegawczości, cierpliwości, skupienia i myślenia perspektywicznego. Oczywiście nie każde dziecko będzie lubiło układać puzzle i to zupełnie normalne, ponieważ każde dziecko jest inne, ma inny temperament i inne potrzeby. Na szczęście istnieje mnóstwo innych ciekawych kreatywnych zabawek, które pomogą doskonalić motorykę małą. Przykładowo będą to:

• różnego rodzaju nawlekanki,
• zestawy do robienia biżuterii,
• zestawy do samodzielnego szycia,
• kolorowe koraliki do układania wzorów i prasowania,
• kolorowe koraliki do łączenia wodą,
• klocki konstrukcyjne,
• klocki wafle,
• klocki typu lego,
• klocki plus plus,
• wyklejanki,

Przeczytaj też: Terapia ręki dla dzieci – co to jest?

• kolorowanki,
• malowanki wodne,
• gry zręcznościowe,
• gry planszowe,
• klocki magnetyczne,
• tablice manipulacyjne,
• labirynty manipulacyjne,
• domino,
• instrumenty,
• słomki konstrukcyjne.

To tylko mały ułamek dostępnych zabawek dla przedszkolaków, które pomogą ćwiczyć małą motorykę. Zasadniczo im więcej dziecko będzie miało możliwości do układania, dopasowywania, rysowania i wszelkich innych manipulacyjnych czynności, tym lepiej będzie kształtowała się jego motoryka mała.

Przeczytaj również: Jakie gry planszowe dla 2- i 3-latka?

Motoryka mała i grafomotoryka

Około 5.-6. roku życia dziecko zaczyna wykształcać zdolności grafomotoryczne, które należy wspierać i trenować, ponieważ są one niezbędne do nauki pisania. Naukę grafomotoryki zaczynamy on nauki poprawnego trzymania kredki czy ołówka. Następnie dziecko uczy się rysować linie proste, koło oraz krzyżyk. Później przychodzi czas na naukę rysowania szlaczków, które są wstępem do nauki pisana liter. Im więcej przedszkolak będzie miał możliwości do trenowania ręki, rysowania szlaczków czy kolorowania, tym łatwiej później będzie mu opanować pisanie liter.

Sprawdź: Co zrobić, gdy dziecko nie chce uczyć się literek?

Mała motoryka w życiu codziennym – jak ją trenować?

Nie możemy jednak zapominać, że nie tylko zabawki pomagają dziecku trenować motorykę małą. Bardzo dużo okazji do treningu dzieci mają też w domu, na przykład podczas czynności samoobsługowych. Zapinanie guzików, wiązanie sznurówek, zapinane rzepów, zakładanie rękawiczek, używanie sztućców podczas jedzenia, obieranie mandarynek, lepienie pierogów – to zwykłe codzienne czynności, podczas których dziecko w sposób naturalny używa dłoni i palców. Czynności te potrzebują również koordynacji wzrokowo-ruchowej, co również sprzyja doskonaleniu motoryki małej. To bardzo ważne, abyśmy nie wyręczali dzieci w tych czynnościach, tylko pozwolili im na samodzielność. Dzięki temu będą one miały możliwość do trenowania motoryki małej, a jednocześnie da im to poczucie sprawczości, a co za tym idzie – wesprze budowanie pewności siebie.

Przeczytaj też: Na czym polega terapia SI?

Zaburzenia motoryki małej u dzieci

Czasami bywa tak, że nawet mimo regularnych ćwiczeń dłoni oraz palców, u dziecka pojawiają się pewne zaburzenia w zakresie działania motoryki małej. Warto bacznie obserwować dziecko i w razie wystąpienia poniższych objawów zgłosić się do specjalisty.

Sprawdź też: Na czym polega malowanie palcami?

Objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach motoryki małej to:

• niska wyćwiczalność w zakresie precyzji ruchów;
• problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową w czasie wykonywania czynności wykonywanych pod kontrolą wzroku;
• opóźnienie rozwoju umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, takimi jak sztućce;
• nieodpowiednia szybkość ruchów do wykonywanego zadania;
• niechęć do wykonywania zadań wymagających sprawności manualnej;
• brak koordynacji ruchów przedramion, dłoni i palców.

W razie zdiagnozowania zaburzeń w rozwoju motoryki małej konieczne może być wykonywanie ćwiczeń korekcyjnych mających na celu stymulowanie rozwoju oraz zniwelowanie zaburzeń.