Niedotlenienie okołoporodowe – przyczyny, objawy, skutki

Jaki jest podstawowy mechanizm oddziaływania niedotlenienia na organizm płodu?

Niedotlenienie okołoporodowe wynika z niedostatecznej podaży tlenu, czyli hipoksji w czasie okołoporodowym, obejmującym końcówkę ciąży, poród oraz pierwsze godziny po urodzeniu dziecka.

Podczas niedotlenienia organizm dziecka włącza tryb specjalny, zwany efektem oszczędzania mózgu. Polega on na walce o przetrwanie, czyli dopływie tlenu do najważniejszych organów: mózgu, serca oraz nadnerczy. Niestety, pozostałe niezbędne do życia narządy, takie jak płuca, nerki, jelita czy śledziona, nie zostają dotlenione.

Zakłócenie homeostazy, polegającej na stałej podaży tlenu do ośrodkowego układu nerwowego, powoduje obumieranie neuronów. Przedłużający się stan niedotlenienia okołoporodowego prowadzi do wielonarządowego uszkodzenia poszczególnych układów, w tym oddechowego, nerwowego i pokarmowego.

Zobacz też: Bezdech afektywny – przyczyny, objawy, leczenie

Jak często występuje niedotlenienie okołoporodowe?

Asfiksja jest najczęściej występującą, etiologiczną przyczyną chorób oraz zgonów wśród niemowląt. Szacuje się, że niedotlenienie okołoporodowe dotyka około 2% wszystkich noworodków. Ryzyko niedotlenienia wzrasta aż do 6% w przypadku nowo narodzonych dzieci, ważących mniej niż 2 kg.

Niedotlenienie okołoporodowe może wystąpić w czasie: ciąży, pierwszej i drugiej fazy porodu oraz w pierwszej dobie po urodzeniu dziecka. Z czego najwięcej, bo aż 50% dzieci, doświadcza go w okresie płodowym, około 45% w czasie okołoporodowym i mniej więcej 5% po przyjściu na świat.

Sprawdź również: Wodobrzusze u noworodka

Przyczyny niedotlenienia okołoporodowego

Do głównych przyczyn niedotlenienia dziecka należą:

• hipoksemia – oznaczająca zmniejszony stopień natlenowania krwi;
• ischemia – oznaczająca niewystarczającą ilość dopływu krwi do narządów, w tym do tkanki mózgowej dziecka.

Poza tym niedotlenienie okołoporodowe może być spowodowane nieprawidłowościami zarówno ze strony zdrowia kobiety ciężarnej, jak i płodu, a w późniejszym czasie – noworodka. Należą do nich w szczególności:

• niedojrzałość organizmu płodu, czyli wcześniactwo;
• ciąża przenoszona;
• poród zabiegowy z użyciem kleszczy lub próżnociągu;
• nieprawidłowe ułożenie płodu, przedłużająca się akcja porodowa czy duża masa ciała płodu;
• przedwczesne odklejanie się łożyska, jego niedorozwój lub anomalie położenia łożyska;
• wypadnięcie pępowiny lub owinięcie pępowiny wokół szyi noworodka ;
• choroby ciężarnej związane z układem oddechowym i krążenia, a także choroby autoimmunologiczne oraz uzależnienia od leków;
• anemia lub uogólniony obrzęk płodu, opóźniony rozwój, zakażenie lub niedotlenienie wewnątrzmaciczne.

To też Cię może zainteresować: Czym jest hiperleksja u dziecka i jakie są jej objawy?

Jakie są objawy niedotlenienia okołoporodowego?

Niedotlenienie objawia się licznymi dolegliwościami ze strony różnych układów i narządów. Należą do nich m.in.:

• choroby układu oddechowego, w tym: bezdechy, zaburzenia oddychania, niewydolność oddechowa, krwotoki z płuc i ryzyko nadciśnienia płucnego;
• choroby układu krążenia, w tym: obniżenie ciśnienia tętniczego, niedokrwienie mięśnia sercowego i niewydolność komorowa serca;
• ostra niewydolność nerek i martwica cewek nerkowych;
• martwicze zapalenie jelit i nietolerancje pokarmowe;
• spadek liczby płytek krwi;
• wybiórcze uszkodzenie istoty szarej lub białej mózgu;
• obniżenie napięcia mięśniowego oraz zmniejszenie odporności dziecka;
• zaburzenie procesów metabolicznych, w tym hipoglikemia.

Sprawdź również: Przetrwałe nadciśnienie płucne u noworodków – jak się objawia?

Postacią niedotlenienia okołoporodowego jest encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna (ENN), która w zależności od ciężkości objawów może przybierać postać:

• łagodną, objawiającą się: nadpobudliwością, przewagą funkcji układu sympatycznego, rozszerzonymi źrenicami, tachykardią (częstoskurczem serca), dobrymi rokowaniami – trwa do 24 godzin;
• umiarkowaną, skutkującą następującymi objawami: sennością, lekko obniżonym napięciem mięśniowym, słabym odruchem ssania, przewagą funkcji układu parasympatycznego, zwężonymi źrenicami, bradykardią (rzadkoskurczem serca), zwiększoną produkcją śliny, biegunką, czynnościami napadowymi w zapisie EEG, okresowymi drgawkami i czasem trwania od 2 do 14 dni;
• ciężką, w której można zaobserwować: śpiączkę, wiotkość mięśni, brak odruchu ssania, zaburzenia w układach sympatycznym i parasympatycznym, słabą reakcję na promienie świetlne, rzadko występujące drgawki lub odmóżdżenie, linię izoelektryczną na zapisie EEG i czas trwania nawet do kilku tygodni. Aż połowa dzieci cierpiących na ciężką postać ENN umiera, a reszta rozwija się nieprawidłowo.

Przeczytaj też: Rozwój motoryczny niemowląt – jak przebiega i jak stymulować?

Skutki niedotlenienia okołoporodowego

Konsekwencje niedotlenienia okołoporodowego są zróżnicowane i uzależnione od jego stopnia oraz czasu trwania. Niedotlenienie okołoporodowe noworodka może wywołać wiele chorób, nasilić przebieg tych już istniejących, a nawet spowodować zgon dziecka.

Niedotlenienie noworodka skutkuje zaburzeniami neurorozwojowymi w kolejnych latach życia dziecka. Ciężkie niedotlenienie dziecka prowadzi do nieodwracalnych zmian wielonarządowych, w tym trwałego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Do pozostałych, często występujących skutków należą: niedotlenienie mózgu, opóźnienie rozwoju umysłowego, mózgowe porażenie dziecięce i epilepsja.

Zobacz też: Zespół aspiracji smółki a zagrożenia dla noworodka

Jakie są sposoby zapobiegania niedotlenieniu okołoporodowemu i jego następstwom?

Wśród najważniejszych metod zapobiegania niedotlenieniu, należą:

• regularne badania w czasie ciąży,
• przemyślany wybór sposobu porodu, dostosowany do stanu zdrowia ciężarnej i płodu,
• właściwa opieka lekarska bezpośrednio po narodzinach dziecka.

Diagnostyka niedotlenienia okołoporodowego u płodu i noworodka

Wykrywanie zaburzeń, które mogą prowadzić do niedotlenienia okołoporodowego, jest sprawą kluczową, ponieważ pozwala zapobiec wielu groźnym powikłaniom i następstwom. Diagnoza asfiksji u płodu jest możliwa dzięki nowoczesnym metodom wykrywania nieprawidłowości ciąży, głównie takim jak:

• ustalenie profilu biofizycznego płodu poprzez wykonanie badań objętości płynu owodniowego i ocenę pracy serca czy napięcia mięśni;
• kardiotokografia;
• ultrasonografia, czyli USG;
• przepływ naczyniowy w pępowinie oraz naczyniach mózgowych.

W celu stwierdzenia niedotlenienia okołoporodowego u dziecka narodzonego przeprowadza się badania specjalistyczne, takie jak tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. W przypadku przedwcześnie urodzonych dzieci zaobserwowano zmiany w istocie białej mózgu, natomiast u dzieci donoszonych – w istocie szarej mózgu.

Leczenie niedotlenienia

Celem leczenia jest przede wszystkim stabilizacja stanu dziecka, wyrównanie zaburzeń narządowych oraz zapewnienie właściwej wentylacji i przepływu płynów przez tkanki. Wybór odpowiedniej terapii niedotlenienia jest uzależniony m.in. od:

• wieku płodowego,
• oceny punktowej wg skali Apgar,
• obecności kwasicy metabolicznej w czasie godziny po urodzeniu się dziecka,
• nasilenia objawów.

Decyzja dotycząca leczenia należy zawsze do lekarza prowadzącego, jednak standardowo w przypadku noworodków urodzonych przed 36. tygodniem ciąży, u których występuje ciężka postać choroby, stosuje się hipotermię leczniczą. Polega ona na oziębieniu główki lub całego ciała dziecka do temperatury 34-34,5 stopnia Celsjusza. Taka terapia wymaga użycia specjalistycznego sprzętu i posiadania uprawnień, dlatego noworodek z rozpoznaniem niedotlenienia powinien natychmiast trafić do specjalistycznej placówki neonatologicznej.