Rzucawka (ciążowa, porodowa, poporodowa) – przyczyny, objawy, postępowanie

Rzucawka (gestoza, zatrucie ciążowe) – czym jest?

Stan przedrzucawkowy (preeklampsja) oznacza wystąpienie po 20. tygodniu ciąży, w czasie porodu lub połogu, u dotychczas zdrowej kobiety nadciśnienia tętniczego wraz z białkomoczem lub uszkodzeniem innych narządów. Rzucawka natomiast oznacza dodatkowo pojawienie się drgawek toniczno-klonicznych oraz utraty przytomności.

Rzucawka kobiet ciężarnych (eklampsja) dotyczy ok. 1–2 proc. kobiet ze stanem przedrzucawkowym, choć czasami występuje również u kobiet bez wcześniejszych jego objawów. Objawy rzucawki mogą wystąpić:

• w czasie ciąży (rzucawka ciążowa),
• w czasie porodu (rzucawka porodowa),
• po porodzie (rzucawka połogowa, rzucawka poporodowa).

U niektórych kobiet pojawia się rzucawka po cesarce, u innych po porodzie siłami natury. Zarówno rzucawka, jak i stan przedrzucawkowy, mogą mieć niekorzystny wpływ i na matkę, i na płód.

Dawniej triada objawów – obrzęki, nadciśnienie tętnicze oraz białkomocz w ciąży – była określana, jako EPH-gestoza lub zatrucie ciążowe. Dotyczyła ona nie tylko ciąży, gestoza po porodzie również mogła wystąpić. Obecnie obrzęki nie są brane pod uwagę w rozpoznaniu stanu przedrzucawkowego, choć termin gestoza jest nadal niekiedy używany.

Przyczyny rzucawki; ciążowej, porodowej i poporodowej

Przyczyna wystąpienia zarówno stanu przedrzucawkowego, jak i rzucawki w ciąży, nie jest do końca poznana. Wiąże się najprawdopodobniej ze zmniejszeniem objętości krwi, wysokim ciśnieniem tętniczym oraz dużym oporem naczyniowym. Uważa się, że stan przedrzucawkowy może być związany z zaburzeniem czynności łożyska.

Ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego to:

• pierwsza ciąża,
• stan przedrzucawkowy we wcześniejszej ciąży,
• otyłość,
• wiek (powyżej 40. r.ż),
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• cukrzyca ciążowa,
• choroby nerek,
• niektóre choroby tkanki łącznej,
• ciąża wielopłodowa,
• zespół antyfosfolipidowy,
• czynniki genetyczne,
• zespół DIC (rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego),
• stan przedrzucawkowy w rodzinie,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• stres,
• przerwa między ciążami ponad 10 lat.

Objawy rzucawki i stanu przedrzucawkowego

Stan przedrzucawkowy objawia się przede wszystkim pojawieniem się po 20. tygodniu ciąży nadciśnienia tętniczego u kobiety, u której wcześniej ono nie występowało (tzw. nadciśnienie indukowane ciążą). Dotyczy też kobiet z wcześniej rozpoznanym nadciśnieniem, u których doszło do jego nasilenia się. Dodatkowo występuje białkomocz lub uszkodzenie innych narządów. Ciśnienie w ciąży powinno być niższe niż 140/90 mmHg, w przypadku wyższych wartości można rozpoznać nadciśnienie.

Białkomocz w ciąży oznacza utratę ponad 300 mg/dobę białka z moczem. Tak więc, jeśli pojawi się białko w moczu pod koniec ciąży, zwłaszcza razem z nadciśnieniem tętniczym, można podejrzewać stan predrzucawkowy.

Inne objawy rzucawki to:

• małopłytkowość,
• zaburzenia w układzie krzepnięcia,
• uszkodzenie nerek,
• obrzęk płuc,
• zaburzenia neurologiczne,
• zaburzenia funkcji wątroby.

Ciężki stan przedrzucawkowy występuje w przypadku zwiększenia wartości ciśnienia tętniczego powyżej 160/110 mmHg oraz uszkodzenia co najmniej jednego narządu. W przypadku rzucawki pojawiają się tzw. drgawki rzucawkowe, z utratą świadomości, skurczem mięśni, czasami ze szczękościskiem. Przed jej wystąpieniem kobieta może odczuwać bóle i zawroty głowy, bóle brzucha, nudności, zaburzenia widzenia, wzrost ciśnienia czy pobudzenie.

Powikłania rzucawki u dziecka i matki

Stan przedrzucawkowy oraz rzucawka nie są obojętne dla zdrowia kobiety i jej dziecka. Zarówno u matki, jak i płodu, mogą doprowadzić do licznych powikłań, a nawet zgonu. Ważne jest zatem właściwe leczenie obu tych stanów.

Preeklampsja zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu, a tym samym wystąpienia wcześniactwa u dziecka, niedotlenienia wewnątrzmacicznego czy przedwczesnego oddzielenia łożyska. Ponadto w przyszłości u dziecka mogą rozwinąć się choroby sercowo-naczyniowe, nadciśnienie czy udar mózgu.

Powikłaniem rzucawki u matki mogą być krwawienia do układu nerwowego oraz zaburzenia jego funkcji. Krwawienia mogą wystąpić w prawie wszystkich narządach. Na wystąpienie zaburzeń neurologicznych w połogu szczególnie narażone są kobiety, u których drgawki w ciąży wystąpiły bez wcześniejszych objawów stanu przedrzucawkowego. Dotyczą one również często kobiet z rzucawką poporodową.

Oprócz tych objawów w zatruciu ciążowym mogą wystąpić: uszkodzenie nerek, zachłystowe zapalenie płuc, oddzielanie się siatkówki, niewydolność krążenia, rozwarstwienie aorty, zespół DIC czy powstanie encefalopatii nadciśnieniowej.

Stan przedrzucawkowy i rzucawka – postępowanie i leczenie

W związku z tym, że nie jest znana przyczyna stanu przedrzucawkowego, trudno zalecić jakiekolwiek metody zapobiegania. Przede wszystkim przyszła mama powinna dużo wypoczywać i ograniczyć stres. Ważne jest także wykonywanie ćwiczeń fizycznych.

Leczenie stanu przedrzucawkowego uzależnione jest od ciężkości jego przebiegu oraz tygodnia ciąży. W niektórych przypadkach najlepszym leczeniem jest wcześniejszy poród. We wczesnej ciąży zaleca się postępowanie wyczekujące. W przypadku zagrożenia matki lub płodu należy jednak zakończyć ciążę niezależnie od wieku ciążowego.

W ciężkim stanie przedrzucawkowym we wczesnej ciąży stosuje się postępowanie zapobiegające rzucawce poprzez podanie siarczanu magnezu.

W leczeniu rzucawki do przerwania napadu drgawek również stosowany jest ten lek, oprócz tego zastosowanie znalazły również obniżające ciśnienie tętnicze.