Konflikt serologiczny – na czym polega, zagrożenia

Co to jest konflikt serologiczny?

W celu zrozumienia czym jest tak szerokie zagadnienie, jak konflikt serologiczny, warto odświeżyć swoją wiedzę dotyczącą grupy krwi. To nic innego jak zestaw antygenów, a więc cząsteczek białek obecnych na naszych krwinkach czerwonych, nazywanych też erytrocytami. U człowieka występuje wiele różnych układów grupowych, m.in. AB0 oraz Rh. Konflikt serologiczny może wystąpić, gdy na krwinkach czerwonych płodu obecny jest antygen, którego nie ma na erytrocytach matki. Najczęściej dotyczy układu Rh.

Co powoduje konflikt serologiczny?

Istotą rozwoju konfliktu serologicznego w układzie Rh jest obecność antygenu D na krwinkach czerwonych płodu, przy jego braku na erytrocytach matki. Wówczas dziecko dziedziczy ten czynnik od ojca, ponieważ grupa krwi Rh dodatnia jest cechą dominującą, a ujemna – recesywną.

Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w pierwszej ciąży konfliktowej jest niewielkie. Jednak na skutek możliwego „przecieku krwi” od płodu do matki w trakcie porodu może dojść do immunizacji kobiety. Wówczas jej układ immunologiczny wytwarza przeciwciała anty-D skierowane przeciwko antygenowi D. W kolejnej ciąży konfliktowej, mogą one przejść przez łożysko z krwiobiegu ciężarnej do krwiobiegu płodu i sprawić, że dojdzie do rozwoju choroby hemolitycznej płodu. Do immunizacji kobiety Rh ujemnej krwią płodu może dojść nie tylko w momencie porodu, ale również po usunięciu ciąży pozamacicznej, poronieniu, inwazyjnej diagnostyce prenatalnej, zagrażającym poronieniu lub porodzie przedwczesnym przebiegającym z krwawieniem z dróg rodnych.

Jak sprawdzić, czy nie ma konfliktu serologicznego?

Na początku musimy zawsze zweryfikować czy istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego. Istnieją dwie sytuacje, kiedy nie dojdzie do konfliktu serologicznego w zakresie krwi Rh:

• gdy matka ma grupę krwi Rh dodatnią, czyli na jej krwinkach czerwonych występuje antygen D, niezależnie od tego, czy ojciec dziecka jest Rh dodatni, czy ujemny;
• gdy matka i ojciec dziecka mają grupę krwi Rh ujemną, wówczas ich dziecko też będzie Rh ujemne.

Aby to ocenić, musimy wykonać oznaczenie grupy krwi kobiety spodziewającej się dziecka. Jeśli ciężarna ma grupę krwi Rh ujemną dodatkowo zleca się badanie na obecność przeciwciał anty-D w jej krwi. Wynik oznaczenia decyduje o dalszym postępowaniu.

U kobiety Rh ujemnej z ujemnym wynikiem na obecność przeciwciał anty-D wskazane jest zastosowanie profilaktyki redukującej ryzyko konfliktu serologicznego. Wówczas podaje się immunoglobulinę anty-D. Zgodnie z wytycznymi, ze względu na zasadę ograniczonego zaufania, podobne postępowanie jest wskazane, nawet jeśli potencjalny ojciec dziecka jest Rh ujemny.

U kobiet Rh ujemnych z dodatnim wynikiem przeciwciał anty-D stosowanie profilaktyki konfliktu serologicznego jest nieskuteczne. Wymagają one starannego monitorowania przez doświadczonego ginekologa – położnika w kierunku wystąpienia choroby hemolitycznej płodu. Obecnie ryzyko to ocenia się pod kontrolą USG, mierząc maksymalną prędkość skurczową w tętnicy środkowej mózgu płodu. Przekroczenie wartości zalecanej może świadczyć o znacznym rozrzedzeniu krwi, w następstwie rozpadu krwinek czerwonych zaatakowanych przez skierowane przeciwko nim przeciwciała. Dzięki wykorzystaniu ultrasonografii na znaczeniu straciły metody inwazyjne diagnostyki konfliktu serologicznego, takie jak pobranie płynu owodniowego.

Przeciwciała we krwi matki przeciwko krwi Rh – jakie niosą za sobą zagrożenia?

Tym zagrożeniem jest choroba hemolityczna noworodka, która rozwija się, gdy przeciwciała anty D z krwiobiegu matki w czasie ciąży przechodzą przez łożysko i niszczą czerwone krwinki płodu.

Konflikt krwi sprawia, że u płodu rozwija się niedokrwistość, a z racji tego, że krwinki czerwone są odpowiedzialne za transport tlenu, zmniejszenie ich ilości powoduje postępujące niedotlenienie, a co za tym idzie uszkodzenie narządów. Jednak organizm dziecka nie poddaje się tak szybko. Ze względu na to, że jego szpik kostny nie nadąża już z produkcją krwinek czerwonych, w niektórych jego narządach tworzą się ogniska erytropoezy pozaszpikowej – najczęściej w wątrobie oraz śledzionie, co doprowadza do ich powiększenia. Jednak nawet zwiększona produkcja erytrocytów nie jest w stanie zapobiec spustoszeniu, jakie sieją przeciwciała anty-D we krwi dziecka. Uogólniona niewydolność narządowa sprawia, że rozwija się immunologiczny obrzęk płodu, może również dojść do zgonu wewnątrzmacicznego albo urodzenia niezdolnego do życia dziecka.

Profilaktyka konfliktu serologicznego

Każda ciężarna musi mieć oznaczoną grupę krwi. Aby zapobiec konfliktowi serologicznemu u kobiet z grupą krwi Rh ujemną i negatywnym wynikiem badań na obecność przeciwciał anty-D stosuje się profilaktykę, a mianowicie podanie immunoglobuliny anty-D. Powinno to nastąpić w okolicach 28-30 tygodnia ciąży oraz w ciągu 72 h od porodu. Podanie immunoglobuliny anty-D jest również konieczne u kobiety po poronieniu, rozwiązaniu ciąży pozamacicznej, badaniach inwazyjnych i w sytuacji krwawienia z dróg rodnych w czasie ciąży. Dzięki temu w następnej ciąży jej dziecko będzie zabezpieczone przed wystąpieniem konfliktu serologicznego w zakresie grupy krwi Rh.

Leczenie konfliktu serologicznego

Leczenie konfliktu serologicznego jest trudne i odbywa się w ośrodkach wysokospecjalistycznych. Obecnie jedyną stosowaną metodą jest kordocenteza terapeutyczna – zabieg polegający na podaniu krwi egzogennej pod kontrolą USG bezpośrednio do żyły pępowinowej płodu. Po kilku zabiegach jego czerwone krwinki zostają zastąpione przez krwinki nieposiadające antygenu docelowego dla przeciwciał wytworzonych przez organizm przyszłej mamy, sprawiających, że występuje konflikt serologiczny. Leczenie to jest kontynuowane aż do osiągnięcia przez płód dojrzałości do życia pozamacicznego. Wówczas wskazane jest rozwiązanie ciąży.