Toksoplazmoza w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie, zagrożenia dla mamy i dziecka

Toksoplazmoza w ciąży – krótka charakterystyka jednej z najbardziej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych u człowieka

Szacuje się, że na całym świecie 25-75 % ludności miało kontakt z pierwotniakiem T. gondii, a niemal połowa ciężarnych Polek chorowała w przeszłości na toksoplazmozę, o czym świadczy obecność specyficznych przeciwciał w krwi.

Toksoplazmoza to choroba pasożytnicza, którą wywołuje pierwotniak z gatunku Toxoplasma gondii (T. gondii). Po raz pierwszy opisano go w 1908 roku, a niemal 30 lat później zaobserwowano pierwszy przypadek zakażenia T. gondii u człowieka. Niestety, dopiero w 1970 roku badaczom udało się ustalić cykl życiowy wspomnianego wyżej pierwotniaka, co pozwoliło na wypracowanie skutecznych metod leczenia toksoplazmozy nabytej (nabytej w wyniku kontaktu z kocimi odchodami lub po zjedzeniu surowego, zainfekowanego mięsa) i toksoplazmozy wrodzonej (przeniesionej w czasie ciąży z matki na dziecko).

Toksoplazmoza w ciąży – jaka jest częstotliwość występowania tej choroby pasożytniczej u noworodków?

W Polsce obecnie nie prowadzi się badań przesiewowych kobiet ciężarnych w kierunku toksoplazmozy, ale niemal każdy ginekolog-położnik zleca swojej pacjentce wykonanie kontrolnych badań serologicznych. Jest to proste badanie krwi, które polega na oznaczeniu przeciwciał IgG oraz przeciwciał IgM w pobranym materiale biologicznym.

Obecność tych przeciwciał pozwala wykluczyć pierwotne zakażenie toksoplazmozą, a także stwierdzić, iż pacjentka wytworzyła odporność na pierwotniaka T. gondii. Z kolei oznaczenie wysokiego stężenia przeciwciał IgM może świadczyć o aktywnej fazie zakażenia.

Wspomniane wyżej badanie serologiczne warto powtórzyć w każdym trymestrze ciąży. Takie postępowanie pozwala znacząco ograniczyć występowanie toksoplazmozy wrodzonej u nowo narodzonych dzieci. Szacuje się, że w Polsce co roku około 400 noworodków przychodzi na świat z tą chorobą, co stanowi około 1,1/1000 żywych urodzeń.

Wynik badania przeciwko toksoplazmozie – jak interpretować?

Możliwe są cztery kombinacje wyniku badań na toksoplazmozę w ciąży.

Toksoplazmoza w ciąży – drogi i źródła zakażenia

Pasożyt T. gondii potrzebuje dwóch żywicieli, by rozwijać się prawidłowo. Żywicielem pośrednim jest człowiek (ale też ptak lub mały ssak), natomiast żywicielem ostatecznym najczęściej jest kot, ssak z rodziny kotowatych lub inne zwierzę domowe.

Wyróżniamy trzy postacie rozwojowe pierwotniaka T. gondii:

• tachyzoity (forma wegetatywna pasożyta),
• cysty tkankowe,
• oocysty (forma przetrwalna pasożyta).

Oocysty wraz z kałem kota przedostają się do środowiska naturalnego, gdzie „oczekują” na kolejnego żywiciela, który umożliwi im dalszy rozwój.

Kobieta ciężarna może zarazić się pierwotniakiem T. gondii:

• drogą pokarmową – np. poprzez zjedzenie niedogotowanego lub surowego mięsa wieprzowego, wołowego, baraniny lub jagnięciny, a także poprzez picie niepasteryzowanego mleka, które zawiera cysty tkankowe pierwotniaka;
• poprzez kontakt z odchodami zarażonego kota;
• poprzez prace w ogrodzie, w którym zarażone ssaki załatwiają swoje potrzeby fizjologiczne;
• poprzez transfuzję krwi lub przeszczep organów (bardzo rzadko).

Toksoplazmozą można zarazić się także w łonie matki. Kiedy u ciężarnej trwa czynne zakażenie T. gondii, patogeny mogą przenikać przez łożysko do płodu, powodując tym samym poważne uszkodzenia neurologiczne oraz uszkodzenia narządów wewnętrznych płodu. Toksoplazmoza wrodzona może poważnie zagrażać zdrowiu dziecka. Skutki zakażenia są najcięższe, jeśli do infekcji dojdzie na wczesnym etapie ciąży. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do poronienia.

Objawy toksoplazmozy – jakie sygnały wysyła zainfekowany organizm?

Zakażenie T. gondii u pacjentów z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym zazwyczaj przebiega bezobjawowo. U niektórych osób toksoplazmoza może dawać objawy grypopodobne, takie jak:

• powiększenie węzłów chłonnych,
• umiarkowana gorączka,
• bóle mięśni i stawów,
• złe samopoczucie, osłabienie.

W rozpoznaniu toksoplazmozy stosuje się przede wszystkim laboratoryjne metody diagnostyczne – najczęściej jest to badanie serologiczne (badanie obecności przeciwciał i antygenów w surowicy krwi).

Toksoplazmoza wrodzona – jakie są skutki zarażenia płodu?

Skutki zakażenia płodu toksoplazmozą zależą przede wszystkim od etapu ciąży, na którym do tego zakażenia dojdzie. Najpoważniejsze konsekwencje dla dziecka pojawiają się, gdy do kontaktu z patogenem dojdzie w pierwszych miesiącach ciąży.

Zakażenie w II i III trymestrze może powodować:

• wodogłowie, małogłowie,
• zwapnienie śródmózgowe,
• uszkodzenie wzroku, ślepotę,
• niedosłuch,
• zapalenie płuc,
• zapalenie mózgu,
• żółtaczkę,
• powiększenie wątroby i śledziony.

Zdarza się, że po porodzie dziecko nie wykazuje żadnych powikłań związanych z zakażeniem toksoplazmozą, ale pojawiają się one dopiero po kilku latach. Następstwem toksoplazmozy wrodzonej mogą być: padaczka, upośledzenie umysłowe, zaburzenia widzenia, zez, zaburzenia mowy i porażenie dziecięce.

Leczenie toksoplazmozy – jak wygląda?

W przypadku potwierdzenia toksoplazmozy, zwłaszcza u kobiet w ciąży, konieczne jest natychmiastowe rozpoczęcie leczenia. Czas od rozpoznania zakażenia do inicjacji terapii jest niezwykle istotny, ponieważ istnieje tzw. okno terapeutyczne, czyli krótki czas, w którym leczenie wykazuje skuteczność.

Pierwszym celem terapii jest zapobieżenie przeniesienia zakażenia na płód, co może wystąpić krótko po zainfekowaniu matki. Lekiem zalecanym w okresie ciąży jest spiramycyna. Choć substancja ta dość trudno przechodzi przez łożysko i nie jest skuteczna w zwalczaniu zakażenia u płodu, jest uważana za bezpieczną i niepowodującą wad wrodzonych u dziecka. Leczenie spiramycyną jest kontynuowane do porodu, nawet jeśli nie stwierdzono zakażenia u płodu.

Jeżeli jednak zakażenie u płodu wystąpi, co zostanie potwierdzone dodatnimi wynikami badań płynu owodniowego lub objawami infekcji w badaniach ultrasonograficznych, spiramycynę można zastąpić pirymetaminą w połączeniu z sulfadiazyną i kwasem folinowym, ale nie wcześniej niż po 18. tygodniu ciąży.

Po porodzie przeprowadza się badania serologiczne u noworodków w celu ostatecznego potwierdzenia lub wykluczenia toksoplazmozy wrodzonej. Ewentualne dalsze leczenie toksoplazmozy dopasowywane jest do indywidualnych potrzeb dziecka.

Toksoplazmoza w ciąży – jak się przed nią chronić?

We wstępie wspomnieliśmy, że przed toksoplazmozą w ciąży pomogą Ci się uchronić odpowiednie działania profilaktyczne. Zastosuj się do poniższych wskazówek, a zminimalizujesz ryzyko zakażenia:

• nie spożywaj surowego mięsa;
• nie spożywaj mięsa, które zostało poddane niedokładnej obróbce termicznej;
• nie spożywaj niepasteryzowanego mleka ani nabiału, który został z niego wyprodukowany;
• nie pij wody prosto z kranu, jeśli masz wątpliwości co do jej jakości (pierwotniak T. gondii nie ginie w wyniku chlorowania wody pitnej);
• starannie myj owoce i warzywa przed spożyciem;
• starannie myj wszystkie akcesoria kuchenne, które miały kontakt z surowym mięsem (nóż, deska do krojenia);
• prace w ogrodzie zawsze wykonuj w gumowych rękawiczkach;
• jeśli masz kota, niech czyszczeniem kuwety zajmie się inny domownik;
• unikaj kontaktu z bezpańskimi, żyjącymi dziko kotami.

Toksoplazmoza w ciąży może doprowadzić do ciężkich i nieodwracalnych wad płodu. Zapobieganie zakażeniu i wykonywanie badań serologicznych w każdym trymestrze ciąży, pozwoli Ci uniknąć jednej z najbardziej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych u człowieka.