Progesteron – co powinnaś o nim wiedzieć?

Nazywany jest także luteiną i należy, razem z prolaktyną, oksytocyną i estrogenami, do rodziny żeńskich hormonów płciowych. Wydzielany jest przez jajniki i w niewielkiej ilości przez nadnercza, ale kiedy spodziewamy się dziecka, wytwarzaniem progesteronu zaczyna zajmować się ciałko żółte i łożysko. Zwykle witamy progesteron z otwartymi ramionami, bo to dzięki niemu udaje się nam zajść w ciążę i ją utrzymać. Natomiast kiedy jest go mniej np. przed okresem albo krótko po porodzie - dopada nas smutek. Wzloty i upadki progesteronu są zupełnie normalne - taki już jego urok. Żeby lepiej je znosić, warto mieć świadomość, skąd się biorą i czemu służą. Warto też wiedzieć, kiedy wymagają interwencji lekarza.

Zobacz: PMS, czyli napięcie pod kontrolą

Działanie progresteronu

W czasie dwóch pierwszych tygodni cyklu miesiączkowego jest go niewiele (norma to: 0,28-0,72 ng/ml). Uaktywnia się dopiero w okresie okołoowulacyjnym, czyli mniej więcej około 14. dnia cyklu. Wtedy jego ilość wzrasta (0,64-1,63 ng/ml), by osiągnąć najwyższy poziom w fazie lutealnej (ta faza trwa od owulacji do końca cyklu), a konkretnie - mniej więcej w 22.-23. dniu cyklu (4,71-18,0 ng/ml).

Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, ciałko żółte zanika w ostatnich dniach cyklu i poziom progesteronu zaczyna spadać. W rezultacie błona śluzowa macicy złuszcza się i występuje miesiączka. W tym czasie nastrój zwykle nam się pogarsza. To właśnie mniejsza ilość progesteronu tuż przed miesiączką skutkuje rozdrażnieniem i płaczliwością.

Sytuacja wygląda kompletnie inaczej, gdy dochodzi do zapłodnienia. Wtedy progesteron już nie odpuszcza. Jego ilość cały czas wzrasta. Początkowo wytwarzany jest przez ciałko żółte, a pomiędzy 9. a 11. tygodniem ciąży jego produkcję stopniowo przejmuje łożysko. Co ciekawe, w ciąży mnogiej poziom progesteronu jest wyższy niż w ciąży pojedynczej.

Uwaga! Jeśli po zapłodnieniu poziom progesteronu zacznie spadać, może dojść do poronienia. Właśnie zaburzenia fazy lutealnej (skrócenie fazy i/lub za niski poziom progesteronu) bywają przyczyną niepłodności u kobiet. Zbyt niskie stężenie progesteronu sprawia, że błona śluzowa macicy nie jest odpowiednio przygotowana do ciąży, więc implantacja zarodka kończy się porażką i dochodzi do wczesnego poronienia, którego kobieta może nawet nie zauważyć, bo często wypada ono w terminie miesiączki.

Kalendarz dni płodnych i owulacji – sprawdź, kiedy masz dni płodne

Problemy z progresteronem

Jeśli lekarz podejrzewa u kobiety zaburzenia fazy lutealnej, stara się ocenić jej długość. Normalnie powinna ona trwać 14 dni przeciętnie od 15. dnia cyklu (dzień po owulacji) do wystąpienia miesiączki. Żeby wiedzieć, czy rzeczywiście tak jest, sprawdza się temperaturę ciała. Po owulacji, w drugiej fazie cyklu, jest ona wyższa od temperatury w pierwszej fazie cyklu o około 0,5 st. C i na tej wysokości powinna utrzymać się do dnia miesiączki. Poza tym sprawdza się poziom progesteronu w dniach, w których powinien być najwyższy, czyli najczęściej 7 dni po owulacji. Dla pełniejszego obrazu powtarza się badanie w kolejnych 1-2 cyklach. Przy leczeniu niepłodności konieczne może być sprawdzanie progesteronu codziennie lub co kilka dni w fazie lutealnej. Jeśli lekarz zaobserwuje nieprawidłowości, może zalecić leczenie z wykorzystaniem progesteronu (w formie leku doustnego, podjęzykowego lub dopochwowego).

Jeśli kobieta, która nie jest w ciąży ma za mało progesteronu, lekarze mogą podejrzewać u niej np. cykle bezowulacyjne, torbiel lub nowotwór jajnika, niewydolność ciałka żółtego, uszkodzenie przysadki lub podwzgórza, albo menopauzę. Normą jest bowiem, że podczas menopauzy poziom progesteronu jest bardzo niski. W tym okresie może wynosić zaledwie 0,07-1,25 ng/ml. Niestety menopauza może pojawić się nawet u trzydziestolatki! Dochodzi do tego sporadycznie, ale jednak dochodzi.

Natomiast jeżeli kobieta spodziewa się dziecka i ma niski poziom progesteronu, może to wskazywać na ciążę pozamaciczną lub zaburzenia w funkcjonowaniu łożyska. W zaawansowanej ciąży zaś niski poziom progesteronu bywa objawem nadciśnienia indukowanego ciążą.

Zbyt wysoki poziom progesteronu zdarza się bardzo rzadko i wymaga szczegółowej diagnostyki endokrynologicznej.

Progesteron na początku ciąży gra pierwsze skrzypce. Wspierany przez estrogeny sprawia, że błona śluzowa macicy staje się grubsza. I to w konkretnym momencie. Gdy pęcherzyk jajnikowy pęka, uwalnia dawkę progesteronu, który nakazuje śluzówce macicy, by się wzmocniła. Tym samym ułatwia zarodkowi zagnieżdżenie się w niej. Pilnuje również, by ciąża się utrzymała. Na tym jego rola się nie kończy. W kolejnych miesiącach uniemożliwia jajeczkowanie, zabezpiecza śluzówkę macicy przed złuszczaniem i trzyma oksytocynę w ryzach (hamuje czynność skurczową macicy), co ważne zwłaszcza w zaawansowanej ciąży, bo zapobiega wywołaniu przedwczesnego porodu.

Kontroluje również prolaktynę, której zdaniem, od momentu zagnieżdżenia jajeczka, jest przygotować piersi do produkcji mleka. Dzięki progesteronowi gruczoły sutkowe czekają z wydzielaniem mleka do narodzin dziecka.

Po porodzie poziom progesteronu drastycznie spada. Ta "zapaść" hormonalna może powodować u świeżo upieczonej mamy apatię, smutek, baby blues, a także depresję poporodową. Ale to także dzięki niej prolaktyna może działać na pełnych obrotach i możemy karmić dziecko piersią.

Czytaj też: Baby blues - jak radzić sobie z bezradnością

Dolegliwości związane z progresteronem

Oto częste dolegliwości ciążowe, z którymi ów hormon miał coś do czynienia:

ZGAGA: Wysoki poziom progesteronu w ciąży wpływa na rozluźnienie się mięśni przewodu pokarmowego, w tym także dolnego zwieracza przełyku, który ma wpływ na powstanie zgagi.

CZĘSTE ODDAWANIE MOCZU: Pod wpływem progesteronu rozluźnione są także mięśnie pęcherza, co może skutkować częstymi wizytami w toalecie, jak również niekontrolowanym popuszczaniem moczu, np. przy kichnięciu.

OBRZĘKI: Wysokie stężenie progesteronu powoduje zatrzymanie wody w organizmie.

ŻYLAKI: Progesteron rozszerza żyły, przez co krew płynie w nich wolniej.

Poza tym wysoki poziom progesteronu w ciąży jest jednym z czynników, które powodują podwyższenie temperatury ciała.

Czytaj też: Dolegliwości początkujących ciężarnych

Jaką rolę w antykoncepcji odgrywa progesteron?

Progesteron jest jednym z dwóch równorzędnych składników lub główną substancją pigułek antykoncepcyjnych. Wykorzystuje się w nich syntetyczną jego odmianę, czyli progestagen, bo naturalny hormon jest za szybko metabolizowany. W pigułkach antykoncepcyjnych progestagen ma za zadanie zahamować owulację. Efekt ten osiąga wpływając na podwzgórze i zatrzymując uwalnianie gonadotropiny kosmówkowej (HCG). W przeciwieństwie do estrogenów zagęszcza śluz szyjkowy, przez co utrudnia plemnikom przedostanie się do macicy.