Badanie drożności jajowodów – na czym polega, kiedy wykonać, jak się przygotować i jakie są powikłania?

Niedrożność jajowodów – przyczyna problemów z zajściem w ciążę

Drożność jajowodów jest warunkiem zajścia w ciążę, bowiem to właśnie w obrębie tego narządu dochodzi do zapłodnienia, czyli połączenia się żeńskiej komórki rozrodczej z plemnikiem, i to tam, podczas podróży do jamy macicy, zachodzą pierwsze podziały komórkowe zygoty. Badanie drożności jajowodów może zostać zlecone w przypadku podejrzenia niepłodności u kobiety.

Jajowody to cienkie przewody, długości 7 do 14 cm. Rozpoczynają się ujściem brzusznym, zakończonym charakterystycznymi strzępkami, przez które wychwytywana jest uwolniona z jajnika komórka jajowa. Następnie ulegają poszerzeniu, jako tzw. bańka jajowodu, w której najczęściej dochodzi do zapłodnienia. Dalej jajowód zwęża się, tworząc cieśń i uchodzi do jamy macicy.

Zdarza się, że leczenie niedrożności jajowodów nie przynosi oczekiwanych efektów. Pomocny może być wówczas zabieg in vitro.

Kiedy wykonać badanie na drożność jajowodów?

Objawy niedrożności jajowodów w postaci charakterystycznych dolegliwości nie występują, niedrożność jajowodów nie boli. Podstawowym wskazaniem badania drożności jajowodów jest diagnostyka niepłodności.

Jeśli jajowód jest niedrożny, siłą rzeczy nie ma możliwości, aby prowadził on komórkę jajową i żeby dochodziło w nim do zapłodnienia. Co może być przyczyną niedrożności jajowodów i kto jest szczególnie narażony na tego typu problemy? Niedrożne jajowody występują przede wszystkim u kobiet, które przeszyły infekcje w obrębie narządów płciowych, a szczególnie niebezpieczne w tym względzie są zakażenia chlamydiami. Drożność jajowodów mogą upośledzać także operacje, również wewnątrzbrzuszne, które powodują powstawanie zrostów, uciskających ściany jajowodów od zewnątrz. Wśród innych przyczyn niedrożności w obrębie jajowodów można wymienić nowotwory dróg rodnych, choroby przenoszone drogą płciową czy endometriozę.

Jak przeprowadzić ocenę drożności jajowodów?

HSG (histerosalpingografia)– na czym polega?

Podstawową metodą badania drożności jajowodów jest tzw. histerosalpingografia, czyli HSG. Badanie to polega na uzyskaniu obrazu jamy macicy i jajowodów – wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich miednicy mniejszej po podaniu kontrastu do jamy macicy przez szyjkę macicy.

Najpierw przeprowadza się podstawowe badanie ginekologiczne, aby wykluczyć obecność stanu zapalnego czy krwawienia, które stanowią przeciwwskazania do HSG. Następnie w pozycji ginekologicznej zakłada się wziernik i przez specjalny cewnik wprowadza do jamy macicy kontrast.

Pierwsze zdjęcie w badaniu HSG wykonuje się w momencie, gdy znajduje się on wyłącznie w jamie macicy – umożliwia ono wykrycie niektórych wad budowy anatomicznej obejmujących jamę macicy czy obecność mięśniaków i polipów. Po kilku sekundach, gdy kontrast płynie przez jajowody, wykonuje się kolejne zdjęcie. Obecność kontrastu w jamie brzusznej świadczy o tym, że jajowody są drożne.

Przy badaniu HSG przygotowanie polega na unikaniu posiłków przez 6 poprzedzających je godzin (pacjentka powinna być na czczo). Zasadniczo HSG nie boli, może być jednak nieprzyjemne. Nasilenie dyskomfortu należy zgłosić lekarzowi.

Badanie drożności jajowodów metodą sono-HSG – czy boli? Jak się przygotować?

Alternatywą dla pacjentek, które mają uczulenie na środek kontrastowy, jest wykonanie badania sono-HSG, czyli sonohisterosalpingografii. Istota badania jest taka sama, ale oceny dokonuje się za pomocą badania USG, a nie zdjęć rentgenowskich. Nie ma wówczas konieczności stosowania kontrastu z uczulającym jodem.

Specjalne przygotowanie nie jest konieczne. Ważne jest to, by badanie (podobnie jak HSG) było wykonywane w pierwszej fazie cyklu, po ustąpieniu krwawienia miesiączkowego. W późniejszym etapie cyklu błona śluzowa macicy ulega rozpulchnieniu, co może utrudnić ocenę. To, czy badanie drożności jajowodów metodą sono-HSG boli uzależnione jest od osobniczej odporności pacjentek i zaawansowania niedrożności, opinie są więc podzielone.

Powikłania badania drożności jajowodów

Aby uniknąć bólu przy badaniu drożności jajowodów, w niektórych ośrodkach stosuje się podanie leku rozkurczowego prze jego rozpoczęciem. Natomiast u pacjentek, u których potwierdzono już znaczące zwężenie lub niedrożność jajowodu i istnieje ryzyko reakcji bólowej, można rozważyć przeprowadzenie badania w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym.

Jak już wspomniano, w przypadku badania HSG istnieje ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej na jod, wchodzący w skład kontrastu. Najczęściej ma ona formę uczucia gorąca czy nieznacznej wysypki, czasem jednak dochodzi nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Pamiętajmy jednak, że są to skrajnie rzadkie przypadki i nie ma konieczności, aby z założenia u wszystkich pacjentek wykonywać badanie sono-HSG zamiast HSG.

Innym, również rzadkim powikłaniem badania drożności jajowodów, jest stan zapalny otrzewnej czy zapalenie przydatków, dlatego niektóre placówki zalecają przed badaniem włączenie profilaktyki antybiotykowej.

Histeroskopia z laparoskopią a nieprawidłowa drożność jajowodów

Dużo bardziej inwazyjną, choć także dokładniejszą alternatywną do powyższych badań, jest sprawdzenie drożności jajowodów poprzez wykonanie jednoczasowej histeroskopii, czyli wprowadzenia kamery do wnętrza jamy macicy przez szyjkę macicy i laparoskopii, czyli wprowadzenia kamer do jamy brzusznej przez drobne nacięcia na skórze brzucha.

Histeroskopia z laparoskopią umożliwia zobrazowanie jamy macicy jednocześnie od wewnątrz i z zewnątrz. Kamery i inne przyrządy w jamie brzusznej pomagają także prześledzić przebieg jajowodu i wykryć, a także usunąć zrosty czy ogniska endometriozy, które mogą uciskać jego ściany.

Podczas takiego badania można także ocenić drożność jajowodów poprzez podanie do jamy macicy zabarwionego kontrastu i ocenę w obrazie kamer laparoskopowych, czy doszło do jego wypływu w jamie brzusznej.

Pamiętajmy jednak, że mimo dużej dokładności badania, jest to również procedura dużo bardziej obciążająca organizm i wiążąca się z większym ryzykiem powikłań. Przy histeroskopii zastosowanie znieczulenia ogólnego jest konieczne i dochodzi ryzyko związane z krwawieniem czy zakażeniem ran po wprowadzaniu przyrządów do jamy brzusznej.