Niepłodność u kobiet – przyczyny, choroby, leczenie

Niepłodność u kobiet – dlaczego nie mogę zajść w ciążę?

Niepłodność określamy jako niezdolność do zajścia w ciążę w ciągu roku niezabezpieczonego współżycia. Problem z zajściem w ciążę dotyczy ok. 1/5 Polaków w wieku reprodukcyjnym. Wśród przyczyn niepłodności możemy wyróżnić te, które są spowodowane czynnikiem męskim oraz żeńskim. Należy jednak pamiętać, że bardzo często występuje kilka powodów, które obniżają szansę na zajście w ciążę.

Najczęstsze przyczyny niepłodności u kobiet to:

• zaburzenia jajeczkowania,
• endometrioza,
• nieprawidłowości w obrębie jajowodu,
• patologie w obrębie macicy.

Zajście w ciążę może być utrudnione także z uwagi na wpływ czynników genetycznych.

Niepłodność a bezpłodność

O bezpłodności mówimy wtedy, gdy poczęcie dziecka jest niemożliwe ze względu np. na brak macicy u kobiety lub zatrzymaną produkcję plemników u mężczyzny. We wszystkich innych przypadkach, kiedy powody trudności da się wyeliminować, mowa jest o niepłodności.

Specjaliści wyróżniają 3 typy niepłodności:

• pierwotną (nigdy nie byłaś w ciąży),
• wtórną (już rodziłaś i nie możesz zajść w ciążę po raz kolejny),
• niemożność donoszenia ciąży.

Pierwszym sygnałem alarmowym, który powinien skłonić do wizyty u lekarza, jest rok bezskutecznych starań o dziecko. Jeśli w tym czasie para nie stosowała żadnej antykoncepcji i współżyła z częstotliwością co najmniej 3-4 razy na tydzień, lekarz stwierdzi niepłodność i rozpocznie szukanie jej przyczyn. Diagnostykę niepłodności prowadzi się jednocześnie u obojga partnerów.

Zespół policystycznych jajników – główna przyczyna bezpłodności

Zespół policystycznych jajników wiąże się z zaburzeniami jajeczkowania, co sprawia, że wiele wiele pacjentek nie może zajść w ciążę. PCOS to najczęstsza przyczyna niepłodności u kobiet.

Objawy zespołu policystycznych jajników są charakterystyczne. PCOS cechuje się następującymi cechami:

• zaburzenia miesiączkowania,
• brak owulacji,
• nadmierne owłosienie,
• powiększone jajniki z licznymi pęcherzykami.

U podstaw tego schorzenia leżą zaburzenia metaboliczne, które prowadzą do oporności tkanek na działanie insuliny. Ponadto w chorobie tej dochodzi do wzrostu poziomu androgenów oraz do hirsutyzmu, czyli występowania owłosienia typu męskiego.

Przyczyny PCOS są zróżnicowane. Zespół policystycznych jajników występuje częściej u kobiet z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku tej choroby, z niską masą urodzeniową oraz z nadwagą. Co więcej, wzrost masy ciała koreluje z nasileniem objawów PCOS. Na wystąpienie tego zespołu ma wpływ również okres płodowy życia kobiety i narażenie jej na wysoki poziom androgenów.

Leczenie zespołu policystycznych jajników jest wielokierunkowe i długotrwałe. Oprócz preparatów farmakologicznych, takich jak metformina czy gestageny ważna jest modyfikacja stylu życia z uwzględnieniem zdrowej diety oraz aktywności fizycznej.

Zaburzenia jajeczkowania prowadzące do trudności z zajściem w ciążę występują także w:

• chorobach tarczycy,
• otyłości,
• hiperprolaktynemii,
• nieprawidłowościach w obrębie przysadki mózgowej,
• przy nadmiernym odchudzaniu i w anoreksji.

Kalendarz dni płodnych i owulacji – sprawdź, kiedy masz dni płodne

Endometrioza a ciąża – jak wpływa na płodność kobiety?

Endometrioza jest to obecność błony śluzowej macicy poza jamą macicy, co prowadzi do przewlekłej reakcji zapalnej. Endometrium może występować w różnych miejscach: w obrębie jajnika, otrzewnej oraz naciekać narządy jamy brzusznej, a nawet klatki piersiowej.

Objawy endometriozy mogą nie występować, choć schorzenie często powoduje bolesne miesiączkowanie oraz ból podczas stosunku, ból w obrębie miednicy mniejszej oraz przewlekłe zmęczenie. Rozpoznanie stawia się podczas laparoskopii, a następnie wysłania pobranych wycinków do badania histopatologicznego. W przebiegu endometriozy dochodzi do powstania zrostów oraz uszkodzenia jajowodów, ponadto schorzenie to niekorzystnie wpływa na komórki jajowe, zarodki oraz na endometrium w jamie macicy, utrudniając implantację. Dodatkowo płyn otrzewnowy u kobiet z endometriozą ma negatywny wpływ na plemniki, ich ruchliwość oraz zdolność do zapłodnienia. Wszystkie te czynniki sprawiają, że kobieta ma poważne problemy z zajściem w ciążę.

Inne przyczyny niepłodności kobiecej

Zapłodnienie i utrzymanie ciąży mogą utrudniać problemy z jajowodami. Stany zapalne miednicy, przebyte operacje oraz endometrioza mogą prowadzić do zrostów w obrębie miednicy mniejszej i niedrożności jajowodów. Najczęstszą infekcyjną przyczyną są chlamydie. Zakażenie najczęściej przebiega bez objawów klinicznych, niestety prowadzi w późniejszym okresie do trudności w zajściu w ciążę oraz częstszego występowania ciąży pozamacicznej.

Przyczyną niepłodności u kobiety mogą też być nieprawidłowości w obrębie macicy, najczęściej mięśniaki macicy. Mięśniaki, szczególnie te zlokalizowane podśluzówkowo, wpuklając się i zniekształcając jamę macicy, mogą zmniejszać płodność poprzez utrudnienie zagnieżdżenia się zarodka. Dodatkowo mogą uciskać na sąsiadujący jajowód, a tym samym uniemożliwiać proces zapłodnienia.

Kolejną patologią ograniczającą zajście w ciążę jest przegroda macicy – wrodzona anomalia występująca u ok. 2 proc. kobiet. Wadę tę z powodzeniem leczy się przy pomocy histeroskopii. W jamie macicy również mogą rozwinąć się zrosty. Powstają one na skutek łyżeczkowania jamy macicy w połogu, w przypadku ciąż obumarłych oraz po zapaleniach.

Ponadto, możliwe przyczyny niepłodności to:

• zaburzenia hormonalne – powodują brak owulacji, wzrastanie pustego pęcherzyka lub niezdolność pęcherzyka do pęknięcia;
• hiperprolaktynemia – wysokie stężenie prolaktyny, może prowadzić do zahamowania owulacji;
• zaburzenia fazy lutealnej – jest to niewydolność ciałka żółtego, które produkuje zbyt mało progesteronu, wówczas błona śluzowa macicy nie jest przygotowana na przyjęcie zarodka i dochodzi do wczesnego poronienia;
• choroby tarczycy – niedostateczne lub nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy powoduje zaburzenia hormonalne, w tym zanik owulacji;
• przyczyny anatomiczne – niedorozwój macicy, przegroda macicy, tyłozgięcie macicy, wrodzone wady w budowie jajowodów;
• leki – leki antydepresyjne, hormonalne, przeciwbólowe powodują niepłodność odwracalną, która ustępuje po ich odstawieniu. Radioterapia oraz środki przeciwnowotworowe niszczą nieodwracalnie pęcherzyki w jajnikach, powodując niepłodność trwałą.

Czy przewlekła choroba może przyczynić się do niepłodności?

Długotrwała choroba to duże obciążenie dla organizmu, stres, a często także znaczna utrata masy ciała – te czynniki mogą prowadzić do zaburzeń owulacji. Nie bez znaczenia są też leki, jakie się przyjmuje. Zanim zdecydujesz się na ciążę, sprawdź, czy są bezpieczne. W przypadku poważnych chorób, jak np. rak, niezbędna jest konsultacja ze specjalistą, który doradzi ci, jak możesz zwiększyć swoje szanse na zajście w ciążę.

Czy nieregularne cykle mogą być przyczyną niepłodności?

Tak, nieregularne cykle mogą utrudniać, a także wydłużyć czas potrzebny na zajście w ciążę. Im masz mniej regularne cykle, tym trudniej ci przewidzieć moment owulacji, możesz więc łatwo przeoczyć czas największej płodności.

Dni płodne spróbuj wtedy ustalić, obserwując swój cykl przez kilka kolejnych miesięcy. Załóżmy, że twój pierwszy cykl trwał 28 dni, następny 21 dni, a kolejny 35 dni. Odejmij 17 dni od najkrótszego cyklu i 11 dni od najdłuższego – dni pomiędzy nimi (w tym przypadku 4-24) to dni, w których jesteś najbardziej płodna.

Jak długo powinnam czekać, zanim skontaktuję się ze specjalistą od niepłodności?

Jeżeli masz poniżej 35 lat i współżyjesz regularnie (co najmniej 2-3 razy w tygodniu) bez żadnego zabezpieczenia, udaj się do lekarza po roku bezowocnych starań o ciążę. W przypadku kobiet starszych zaleca się odwiedzenie specjalisty już po pół roku starań.

Idź do lekarza wcześniej, jeżeli:

• palisz,
• miałaś mięśniaki macicy,
• miałaś stany zapalne jamy brzusznej,
• byłaś zarażona jedną z chorób wenerycznych,
• miałaś operacje narządów rodnych,
• masz problemy z tarczycą,
• chorujesz na raka, cukrzycę, astmę, depresję,
• masz nieregularne miesiączki.

Badania na płodność – jak wygląda badanie płodności?

Do oceny rezerwy jajnikowej, czyli prognozowania długości funkcjonowania jajnika, służą badania hormonalne: oznaczenie stężenia AMH oraz FSH. Za prawidłową wartość uznaje się FSH ok. 10 IU/l. Kobiety, u których wartość ta przekracza 25 IU/l, mają małe szanse na zajście w ciążę. Stężenie AMH maleje z wiekiem, u kobiet po menopauzie jest niewykrywalne.

W celu potwierdzenia jajeczkowania w danym cyklu oznacza się w połowie fazy lutealnej progesteron.

Mniej dokładną metodą służącą do określenia, czy dochodzi do owulacji i czy można zajść w ciążę, jest pomiar temperatury ciała. W prawidłowym cyklu miesiączkowym stwierdza się dwufazową krzywą temperatury, ze wzrostem o ok. 0,5 stopnia Celsjusza w drugiej fazie cyklu. Jajniki i ich funkcje można ocenić również podczas badania ultrasonograficznego. Lekarz ginekolog może policzy ilość pęcherzyków antralnych oraz ich wzrost, który jest uzależniony od prawidłowego działania hormonów.

Leczenie niepłodności u kobiet

Aby ustalić przyczyny niepłodności, kobieta powinna poddać się podstawowym badaniom ginekologicznym (szczególnie ważne jest USG narządów rodnych), badaniom hormonalnym oraz wykonać cytologię. Dodatkowo lekarz będzie monitorował owulację. Jeśli wyniki wszystkich tych badań są prawidłowe, kobietę kieruje się na histeroskopię (badanie wnętrza macicy sondą i minikamerą) oraz na rentgen narządów rodnych (tzw. HSG), by sprawdzić, czy drożne są jajowody.

Zdarza się, że początkowe leczenie m.in. za pomocą hormonów (zarówno kobiety, jak i mężczyzny) nie przynosi rezultatów – wtedy lekarz zaproponuje sztuczne zapłodnienie.

Istnieją 3 sposoby jego przeprowadzenia:

• inseminacja (wprowadzenie nasienia mężczyzny do narządu rodnego kobiety za pomocą strzykawki i cewnika. Skuteczność to ok. 20-25%);
• in vitro (przez pochwę pobiera się od kobiety jajeczka, które trafiają do probówek i tam są łączone z plemnikami. Jeśli zostaną zapłodnione, umieszcza się je w macicy. Pozostałe zarodki zostają zamrożone.Skuteczność to ok. 30%);
• mikromanipulacja (stosowana w przypadku niepłodności mężczyzny. Pobrane z jądra lub najądrza plemniki wprowadza się do komórek jajowych uzyskanych od kobiety Zarodki umieszcza się w macicy tak samo, jak podczas zabiegu in vitro. Skuteczność to ok. 30%).

Warto pamiętać, że u zdrowej pary szansę za zapłodnienie mogą też zwiększyć naturalne metody, takie jak:

• unikanie przez oboje partnerów stresu i używek;
• seks w pozycjach, w których dochodzi do głębokiej penetracji (np. pozycja klasyczna);
• ułatwianie plemnikom dotarcia do jajeczka (kobieta po stosunku powinna poleżeć przez 15 min. z uniesionymi nogami);
• włączenie do diety mężczyzny produktów bogatych w witaminę C oraz cynk.

współpraca: Magdalena Drab